Bakım Demansa uygun yaşam

Demans, genellikle sadece yaşlılıkta ortaya çıkan bir beyin hastalığıdır. Diğer becerilerin yanı sıra hafızayı, konsantrasyonu ve düşünme yeteneğini etkiler. Yaşa bağlı gelişen işitme ve görme sorunları, hastaların günlük yaşamlarını daha da kısıtlayabilir.

Demans hastaları için yön bulmak ve bağımsız bir yaşam sürmek giderek daha zorlaşır. Tüm bunlar, günlük yaşamda belirsizliğe, strese ve hatta bazı durumlarda tehlikelere yol açabilir.

Hastaların mümkün olduğunca uzun süre bağımsız yaşamalarını sağlamak için yaşam ortamlarının buna göre uyarlanması yararlıdır. Bazı güvenlik önlemleri, hastaların kendilerini ve başkalarını tehlikeye atma riskini azaltır.

"Yön bulma" terimi, kişinin mekan, zaman, durum ve benlik algısına göre yolunu bulma yeteneğini ifade eder. Demansta yön bulma yetisi dört alanda da bozulabilir:

• Mekan algısı: Demans hastaları genellikle çevrelerinde yol bulmakta zorlanırlar. Hastalık ilerledikçe bu sorun tanıdık yerlerde de görülebilir.
• Zaman algısı: Hastalar, tarih ve saati doğru bir şekilde belirtmekte giderek zorlanırlar. Uyku-uyanıklık ritmi bozulabilir.
• Durumsal algı: Alışık olmadıkları durumlar, demans hastalarını büyük ölçüde bunaltabilir. Algı bozuklukları, durumların yanlış değerlendirilmesine yol açar.
• Benlik algısı: Hastalık ilerledikçe hastalar kendi geçmişleriyle ilgili önemli bilgileri de unutur ve sonunda tanıdık insanları artık tanıyamaz hale gelebilir.

Mekan algısı

Demans hastaları için tanıdık çevrede yol bulmak giderek zorlaşır. Bu ortamdaki değişiklikler algı bozukluğunu artırıp kaygıya ve kafa karışıklığına yol açabilir. Bu nedenle, tanıdık mobilyaların mümkün olduğunca korunması tavsiye edilir. Ayrıca, hastanın en iyi şekilde yol bulduğu düzeni veya düzensizliği kabul etmek de faydalıdır. Değişim kesinlikle gerekli değilse hastanın aşina olduğu nesneler değiştirilmemelidir. Gerekli değişimler kademeli ve dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.

Aşağıdaki ipuçları da mekan algısına yardımcı olabilir:

• Zıtlıklardan yararlanın. Basamaklar ve aydınlatma düğmeleri yüksek kontrastlı, renkli yapışkan şeritlerle işaretlenebilir. Kapılar ve mobilyalar duvardan açıkça öne çıkmalıdır.
• Odaların sade ve net bir şekilde tasarlanmasına dikkat edin.
• Zemin, duvarlar ve tavan arasındaki fark da açıkça görülebilmelidir. Bunu sağlamak için yüzeylerde net bir açık-koyu kontrastı olmalıdır. 
• Mümkünse, taşındıktan sonra bile mobilyaların alışılmış düzenini koruyun.
• Yeterince aydınlık olan ve göz kamaştırmayan bir aydınlatma sağlayın. Bu, gölgelerin oluşmasını engeller. Aksi takdirde gölgeler demans hastaları tarafından yanlış yorumlanabilir ve kaygıyı tetikleyebilir.
• Yoğun desenlerden kaçının. Hastalar zemindeki yoğun desenlerin engel veya uçurum olduğunu sanabilir. Koyu yüzeyli dama tahtası desenleri özellikle uygun değildir.
• Oda ve dolapların dışına, içeridekilerle ilişkili uygun resimler ekleyin. Bu amaç için genellikle piktogramlar uygundur.
• Demans dostu bir renk şeması için sarı, turuncu, yeşil ve pastel kırmızı gibi dost canlısı, açık ve sıcak renkler kullanın.

Österreichisches Bundesministerium für Arbeit, Soziales, Gesundheit und Konsumentenschutz (Avusturya Federal Çalışma, Sosyal İşler, Sağlık ve Tüketici Koruma Bakanlığı) web sitesinde, demans hastalarının yaşam ortamına uygun birçok piktogram bulunmaktadır.

Zaman algısı

Hastalık ilerledikçe kişinin zamanı algılaması zorlaşabilir. Bununla sadece gün ve saat değil, aynı zamanda içinde bulunulan mevsim veya yıl da kast edilmektedir.

Bu nedenle evde göze çarpan yerlere büyük saatler yerleştirilmelidir. Saat kadranlarının ve kollarının açıkça görülebilmesi ve anlaşılabilmesi önemlidir. Ayrıca, gündüz ve geceyi gösteren ek göstergelere sahip bazı analog saatler de mevcuttur. Bazı hastalar dijital saatleri okumayı daha kolay bulur. Zaman algısında bir başka yardımcı da "konuşan saatler"dir. Bu saatler bir düğmeye dokunulduğunda saati bildirir. Bazı modeller ayrıca tarihi ve haftanın gününü de söyler.

İlgili aya karşılık gelen resimlerin bulunduğu takvimler de zaman algısını destekler. Geçerli günün tarihinin net bir şekilde işaretlenebilmesi faydalıdır. Dijital takvimler her zaman doğru tarihi gösterme avantajına sahiptir. Ancak hastalar bu cihazların takvim olduğunu her zaman anlamayabilir ve cihazlara randevu yazılamaz. Demans hastalarının mevsimleri daha kolay kavramalarına yardımcı olmak için ev mevsime uygun şekilde dekore edilebilir.

Uyku-uyanıklık döngüleri de bozulabilir. Demans hastaları genellikle akşamları veya geceleri aktiftir. Gün içinde eve bol miktarda ışık girmesi hastaların doğal ritimlerini desteklemeye yardımcı olur. Modern aydınlatmalarla, gün boyunca farklı ışık koşulları taklit edilebilir. Bunun için sabahları daha yüksek mavi içerikli daha soğuk ışık, akşamları ise daha yüksek kırmızı içerikli daha sıcak ışık kullanılır. Günün net bir şekilde yapılandırılması da sağlıklı uyku-uyanıklık döngüsünü destekler.

Durumsal algı

Zamanla, demans hastaları genellikle durumları doğru bir şekilde değerlendirmekte zorluk çekerler. Başkalarının neden belirli bir şekilde davrandığını veya bir şeyi neden yaptığını anlamakta zorluk yaşarlar. Ayrıca, nesnelerin işlevini doğru anlama yeteneği de azalır.

Bu durumda da hastalara, tanıdık nesnelerin bulunduğu ve mümkün olduğunca aşina oldukları bir ortam sunmak faydalı olacaktır. Her bir odanın veya nesnenin işlevi piktogramlarla belirtilebilir.

Demans hastaları ayrıca algısal bozukluklar da yaşayabilirler. Örneğin, duvar kağıdının desenlerinden insanlar veya hayvanlar çıktığını görebilirler. Bu tür halüsinasyonlar, günlük yaşamla başa çıkmayı daha da zorlaştırabilir. Bazı demans türlerinde sanrılar da görülür. Hastalar örneğin takip edilmekten veya hırsızlıktan korkabilirler.

Aşağıdaki ipuçları, hastaların algı bozukluklarını önlemeye yardımcı olabilir:

• Zemin kaplamalarının etkisini göz önünde bulundurun: Koyu renk zemin kaplamaları uçurum sanılabileceği için bu tür kaplamalardan kaçının. Benzer şekilde, çok açık renk zemin kaplamaları da zemin yokmuş gibi görünebilir. Parıldayan, mavi zemin kaplamaları su yüzeyi olarak yanlış yorumlanabilir. Bu nedenle mat, düz renkli ve çok koyu olmayan zeminler uygundur.
• İşitme duyusu zayıfladıkça çeşitli sesleri sınıflandırmak daha zor olabilir. Perde veya halı gibi ses emici malzemeler daha sessiz bir ortam yaratmaya yardımcı olabilir.
• Gereksiz gürültü kaynaklarından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
• Evinizi çok uyaran içermeyecek şekilde tasarlayın. Bu tür tasarımlar sakinleştirici bir etkiye sahip olabilir. Resimlerde veya duvar kağıtlarında (özellikle fotoğraflı duvar kağıtlarında) yoğun desenlerden kaçının. Cam vitrinler gibi etrafı çok yansıtan yüzeyler de rahatsız edici olabilir.
• Gölge oluşmasını önlemek için odaları mümkün olduğunca eşit şekilde aydınlatın. Gölgeler, demans hastaları tarafından yanlış yorumlanabilir ve gereksiz kaygıya yol açabilir. Işığı eşit şekilde dağıtmak için dolaylı aydınlatma da kullanılabilir.

Benlik algısı

Demans ilerledikçe uzun süreli hafıza da zayıflar. Hastalar kendi geçmişlerini hatırlamakta daha çok zorlanırlar. Hasta artık kendini net bir şekilde tanıyamıyorsa bu durum güvensizlik ve kaygıya neden olabilir. Hastalara hatırlama konusunda daha fazla güven ve destek sağlamak için aşağıdaki ipuçları faydalı olabilir:

• Kişisel fotoğraflar ve nesneler "dayanak noktası" olarak işlev görür. Aşinalık yaratır ve anıları canlandırır. Bu, hastaların sakinleşmesine yardımcı olur.
• Duvar resimleri için manzara gibi sakinleştirici motifler seçin.
• Önemli randevuları ve telefon numaralarını büyük bir kağıda yazın ve evde görünür bir yere asın.
• En geç hasta kendini tanıyamaz hale geldiğinde, aynaları örtün veya kaldırın.

Demans, hem evin içinde hem de dışarıda kaza riskini artırabilir. Bunun çeşitli nedenleri vardır.

İlk olarak, hastalık yürümede dengesizliğe neden olur ve bu da düşmelere yol açabilir. Geceleri ev karanlıkken dolaşma eğilimi de düşme riskini artırabilir. 

İkinci olarak, hastalar algı bozukluğu nedeniyle engelleri doğru bir şekilde tespit edemeyebilir. Ayrıca, demans durumunda evdeki günlük eşyalar kolayca tehlike kaynağı haline gelebilir. Örneğin, ocak veya ütünün açık unutulması tehlike arz edebilir.

Aşağıdaki ipuçları kazaları mümkün olduğunca önlemeye yardımcı olabilir:

• Takılma tehlikeleri: Kaygan halıları sabitlemeye veya kaldırmaya dikkat edin. Küçük, zor görünen basamaklar ya çevreyle net bir kontrast oluşturmalı ya da kaldırılmalıdır.
• Elektrik: Elektrikli aletleri güvenli bir yerde saklayın.  Prizlere çocuk emniyet kilitleri takılabilir.
• Banyolar: Kaymayı önlemek için sağlam destek çubukları ve tutunma barları takabilirsiniz. Zemin de kaymayı önleyici olmalıdır. Zemin seviyesindeki duşlar kaza riskini azaltırken duvara monte katlanır oturaklar duş alırken önemli bir destek sağlayabilir. Düşme durumunda erişimin engellenmemesi için banyo kapısının dışarıya doğru açılması faydalıdır. Dışarıdan açılabilen kilitler hem mahremiyeti korur hem de acil durumlarda hızlı erişim sağlar.
• Mutfak: Burada, otomatik ocak kapatma cihazları ve zamanlayıcılar fayda sağlayabilir.
• Yangın tehlikesi: Yangının hızlı bir şekilde fark edilmesi için odalarda duman dedektörleri bulunmalıdır. Ancak, demans hastalarının alarm çalarsa nasıl tepki vereceklerini genellikle artık bilmediklerini unutmayın. Bu durumda, duman dedektörünü bir evden acil çağrı sistemine bağlamak mümkündür. Böylece alarm, otomatik olarak bir acil durum çağrı merkezine yönlendirilir.
• Musluklar: Sıcak su musluklarını etiketleyin ve haşlanmayı önlemek için su sıcaklığını mümkün olduğunca düşük bir değere (maksimum 45 °C) ayarlayın. Suyun hasarlarını önlemek için su dedektörleri veya su regülatörleri kullanılabilir.
• Ev kimyasalları ve ilaçlar: Zehirli temizlik ürünlerini, ilaçları, alkol ve tütün ürünlerini kilitli tutun.
• Zehirli bitkilerden uzak durun.
• Düşme tehlikeleri: Örneğin pencereler, kilitlenebilir pencere kolları ile sabitlenebilir. Merdivenlerin üst başına bir güvenlik kapısı koymak güvenliği artırabilir.
• Acil durum veya tehlike fonksiyonu olan kapı kilitleri takın. Bu tür kapı kilitleri, içeride bir anahtar olsa bile dışarıdan yedek anahtarla açılabilir.

Gezinme ve kaybolma

Demans hastaları bazen güçlü bir hareket etme dürtüsü hisseder ve evlerini gözetimsiz olarak terk etme eğiliminde olabilirler. Bu durum onları kaybolma ve eve dönüş yolunu bulamama riskine sokar. Ayrıca, örneğin bir araba kazası nedeniyle kişinin kendisine veya başkalarına zarar verme riskini de artırır.

Aşağıdaki ipuçları güvenliği artırabilir:

• Birinin evden ayrıldığını fark etmek için kapıya rüzgar çanı eklenebilir veya sesli uyarılı paspaslar kullanılabilir.
• Araba anahtarları her zaman demans hastalarının erişemeyeceği yerde saklanmalıdır.

Demans hastası bir kişi kaybolursa takip cihazları gibi teknik yardımcılar yerini tespit etmeye yardımcı olabilir. Bu tür takip cihazları örneğin akıllı saatlere entegredir ve kişinin konumu hakkında bilgi sağlar. Demans hastasının kalması gereken belirli bir alan tanımlamak da mümkündür. Kişi tanımlı alandan ayrılırsa yardımcısına uyarı sinyali gönderilebilir.

Demans hastaları için teknik destek seçeneklerinin bir listesi, Verbraucherzentrale (Tüketici Danışma Merkezi) ve Deutsche Alzheimer Gesellschaft e.V. (Alman Alzheimer Derneği) web sitelerinde bulunabilir.

Amaç hastanın güvenliğini sağlamak olsa bile özgürlüğün kısıtlanmasının bir tehdit olarak algılanabileceği unutulmamalıdır. Bu durum, bazen öfke patlamalarına veya kaygıya neden olabilir. Hastanın refahı ve onuru, alınan hiçbir önlemde asla göz ardı edilmemelidir.

Demans hastaları ve yakınları hastalığı çok farklı şekillerde deneyimler. Bu nedenle, duruma bağlı olarak farklı barınma seçenekleri diğerlerinden daha uygun olabilir. Farklı barınma seçenekleri hakkında erken bilgi edinmek önemlidir. Araştırmanızda çeşitli bakım danışma merkezlerinden destek alabilirsiniz.

Bakım ihtiyacı olan kişiler için farklı konut modelleri hakkında detaylı bilgiye Bakım derecesiyle yaşamak konulu makalemizden ulaşabilirsiniz.

Demans hastası olsanız bile, belirli koşullar altında kendi evinizde yaşamanız mümkündür. Yakınların yeterli destek sağlaması ve yaşam alanının demansa uygun hale getirilmesi önemlidir. Evde bakımı desteklemenin çeşitli yolları vardır:

• Bakım ve destek hizmetleri bakım önlemleri, ev işleri veya günlük işlerde yardım sağlayabilir ve yakınların yükünü hafifletebilir. Bazı ayakta bakım hizmetleri demans için ek niteliklere sahiptir ve bu nedenle özellikle demans hastalarına bakım konusunda uzmanlaşmıştır.
• Yarı zamanlı bakımda, bakıma muhtaç kişiler hafta boyunca günün veya gecenin bir kısmını bir bakım tesisinde geçirir ve orada bakım alırlar. 
• Bakıma muhtaç kişilerin tam zamanlı bakıma ihtiyacı varsa bakım seçeneği olarak yatılı bakım değerlendirilebilir. Bu modelde bir bakıcı bakıma muhtaç kişinin evinde yaşar. Ancak, bu tür bakıcılar bakıma muhtaç kişiye günde ortalama en fazla 8 saat bakabilir. Bu nedenle bakım, yakınlar ve bakıcı arasında paylaşılır.

Demans hastası bir yakınına evde bakanlar için, Demanslı kişilerin bakımı başlıklı makalemiz çeşitli faydalı bilgiler ve öneriler sunmaktadır.

Bakıma muhtaç kişilerin mümkün olduğunca uzun süre kendi evlerinde yaşayabilmelerini sağlamak için bakım sigortası çeşitli bakım hizmetleri sunar. Evde bakım için hizmetler başlıklı makalemizde, çeşitli finansal destek seçenekleri hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.

Bir diğer olası barınma seçeneği de bakım amaçlı ev paylaşımlarıdır. Bu paylaşımlı bakım evlerinde, bakıma muhtaç 6 ila 12 kişi aynı dairede birlikte yaşar. Paylaşımlı bir bakım evinde, her zaman bir bakıcı bulunur. Bu kişi, kuruluşun temel sorumluluğunu üstlenir, bakıma muhtaç kişiye ev idaresinde destek olur ve bakım sağlar. Hasta bakımı, ayakta bakım hizmeti tarafından sağlanır. Paylaşımlı bakım evleri hakkında ayrıntılı bilgiyi, bakım amaçlı ev paylaşımları konulu makalemizde bulabilirsiniz.

Demans hastaları için ayakta bakım destekli paylaşımlı konutlar hakkında bilgi, Deutsche Alzheimer Gesellschaft e.V. (Alman Alzheimer Derneği) ve Alzheimer Gesellschaft Oldenburg e.V. (Alzheimer Derneği Oldenburg) broşürlerinde bulunabilir.

Demans hastaları tam zamanlı bakım ve desteğe ihtiyaç duyduğunda bir bakımevinde yatılı bakım genellikle tek çözümdür. Almanya'da, demans hastalarına bakım konusunda uzmanlaşmış birçok tesis bulunmaktadır.

Uygun tesisleri arayabileceğiniz çeşitli web siteleri mevcuttur. Saygın arama portalları şunlardır:

• AOK-Bundesverband: Pflegenavigator
• VDEK – Verband der Ersatzkassen (Yedek Sigortalar Derneği): Pflegelotse (Bakım Rehberi)
• BKK-Dachverband: PflegeFinder
• Gesellschaft zur Förderung der Lebensqualität im Alter und bei Behinderung (Yaşlıların ve Engellilerin Yaşam Kalitesini İyileştirme Derneği): Bakımevi Listesi

Bundesarbeitsgemeinschaft der Seniorenorganisation e.V. (Federal Yaşlı Vatandaş Örgütleri Derneği) kuruluşunun DigitalPakt Alter web sitesi, sanal turlarla çeşitli yaşa uygun örnek daireleri inceleme fırsatı sunmaktadır.

Deutsche Alzheimer Gesellschaft e.V. (Alman Alzheimer Derneği) demans hastalarına ve yakınlarına destek ve danışmanlık hizmeti vermektedir.

Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (Federal Aile, Yaşlı Vatandaşlar, Kadınlar ve Gençlik Bakanlığı) kuruluşunun WegweiserDemenz web sitesi, yakınlar için kendi kendine yardım grupları hakkında çeşitli bilgiler sunmaktadır.

Verbraucherzentrale Rheinland-Pfalz (Rheinland-Pfalz Tüketici Danışma Merkezi) web sitesi, demans hastası olsanız bile iyi korunmanızı sağlamak için sigortada nelere dikkat etmeniz gerektiği konusunda ayrıntılı bilgiler sunmaktadır.