Demanslı kişilerin bakımı

Demansta kişinin hafıza, konsantrasyon ve öğrenme yeteneği azalır. Bunun nedeni beyinde meydana gelen değişikliklerdir. Demanslı kişiler için günlük yaşamla tek başına başa çıkmak giderek daha zor hale gelir.

Almanya'da demanslı kişilerin yaklaşık üçte ikisi evde yakınları tarafından bakılmaktadır. Genellikle, bu bakım yakınlar için çok zordur. Bu zorluklar iletişim sorunları ve agresif davranışa ek olarak geceleri yaşanan huzursuzluğu ve "başıboş dolanmayı" içermektedir.

Alınan destek sayesinde demanslı kişilerin idaresi ve bakımıyla başa çıkmak kolaylaşır. Bakımı üstlenen yakınlar danışma merkezleri, kendi kendine yardım dernekleri ve yerel ağlardan tavsiye, yardım ve destek alabilirler.

Bu yazının "Danışmanlık ve destek" bölümünde belirli iletişim noktalarını bulabilirsiniz.

Demans ilerledikçe kişiyle iyi bir iletişim kurmak zorlaşır. Belirli bir noktadan sonra, anılar ve deneyimler hakkında her zamanki gibi konuşmak artık mümkün olmaz.

Bu nedenle, demanslı kişileri düşünenden ziyade hisseden ve sosyal varlıklar olarak anlamak giderek daha çok önem kazanır. Demanslı kişiler için planlı bir şekilde davranmak ve düşünmek gitgide daha az mümkün olsa da, anlamlı bir şey yapmak ve aidiyet duygusu ve isteği var olmaya devam etmektedir.

Çoğu durumda, ifadeler ve davranış biçimleri etkilenen kişinin hayat öyküsünden hareketle açıklanabilir. Ayrıca, demanslı kişileri kısıtlamalara karşın eşit haklara sahip insanlar olarak tanımak ve muamele etmek de önemlidir.

Perspektif değişikliği: kendini onun yerine koymak

Demanslı insanların bakış açısını benimsemek de onları anlamaya yardımcı olabilir. Bu, anlayışı geliştirebilir. Ayrıca, gerekli sabrı göstermenize de yardımcı olur. Bu bazen günlük hayat içinde kaybolabilmektedir.

Perspektif değişikliği için kendinize şu soruları sorun:

• Bu durumda olsaydım (ve örneğin kendi başıma giyinemeseydim) ne yapardım?
• Bu durumda olsaydım (ve örneğin artık karşımdaki kişinin kim olduğunu bilmeseydim) ne yapardım?
• Bu durumda olsaydım (ve örneğin konuşmalarda konuyu sürekli kaçırsaydım) beni ne mutlu ederdi?

Çocuklar ve ergenler

Aileden birinin demans hastası olduğunu çocuklar ve ergenler de fark ederler.

Deutsche Alzheimer Gesellschaft'ın (Alman Alzheimer Derneği) Was hat Oma (Anneannenin nesi var) oyununda ve Alzheimer & YOU (Alzheimer ve SEN) web sitesinde, aile üyesinin neden birden farklı davranmaya başladığı ve çocukların ve ergenlerin neler yapabileceği yaşa uygun bir şekilde açıklanmaktadır.

Demansı olan kişilerde hastalığın başında hafıza kayıplarına sıklıkla utanç ve geri çekilme eşlik eder. Hafıza ne kadar zayıflarsa, dünyaya uyum sağlamaları da o kadar zorlaşır.

Demans hastalarında hafıza sorunları için aşağıdaki düşünce ve tavsiyeler yakınlarına yardımcı olabilir:

• Terslikler ve karıştırmalar olması normaldir. Bu nedenle, bu kişiyi düzeltmekten kaçının.
• Hafızayı soru sorarak eğitmenin faydası yoktur.
• Bakıma muhtaç kişinin adınızı unutması gibi durumlarda hafıza sorunlarını kişisel algılamayın.
• Suçlamaları kişisel algılamayın. Bakıma muhtaç kişi sizden değil çoğunlukla kendinden şüphe etmektedir.
• Hastalığın başında evde notlar veya ipuçları bulundurmak hafızayı destekleyebilir.
• Ortamı ve günlük rutini yapılandırın. Bunun için alışkın olunan düzeni mümkün olduğunca koruyun ve olağan ritüelleri ve faaliyetleri uygulamaya devam edin.
• Birlikte eski fotoğraflara bakın ve anıları mümkün olduğunca uzun süre canlı tutun.

Etkilenen kişi bir gerçeği anlamadığında, aşağıdaki düşünceler ve duygular yardımcı olabilir:

• Mantıklı akıl yürütmelerden kaçının.
• Kişiye hak verin veya konudan sapın.
• Açıklamalar, gerekçeler veya özürler beklemeyin.
• Belirli bir şey zorluk veya korkuya yol açarsa, bunun ne olduğunu bulmaya ve ortadan kaldırmaya çalışın.
• Sakinleşmeye çalışın. Yanında olduğunuzu ve izlediğinizi söyleyebilir veya elini tutabilirsiniz.

Hafıza ve kavrama sorunlarına bu şekilde tepki vermek karşılıklı ilişkileri kolaylaştırabilir.

Demans hastaları bazen sanki yok yere agresif davranabilir veya şiddete başvurabilirler. Uzmanlar bu tür durumlarda "zorlayıcı davranış"tan bahsederler, çünkü genellikle agresyonun nedenleri vardır ancak demansı olan kişiler artık bu durumları kelimelere dökemeyecek durumdadırlar.

Günlük bakım rutininizde böyle bir durumla karşılaştığınızda, bu belirli durumu geriye dönük olarak tekrar düşünün. Bazen agresif davranışı tetikleyen bir neden vardır. Ruh hali heyecanlı mıydı yoksa stresli miydi? Kendinizi onun yerine koymaya çalışın. Kişiyi öfkelendiren şey ne olabilir? Kişi bir şeyi yanlış mı anladı? Tetikleyiciyi bulursanız, gelecek sefer bundan kaçınmaya özen gösterebilirsiniz.

Zorlayıcı davranışlar, hastalıktan önce çok sakin ve barışçıl bir miraca sahip kişilerde de demansla birlikte ortaya çıkabilmektedir.

Bakıma muhtaç kişilerin zorlayıcı davranışları birçok yakını için zordur. Zorlayıcı davranışlar ortaya çıktığında aşağıdaki tavsiyeler bir oryantasyon sağlayabilir:

• Derin bir nefes alın. Mümkün olduğunca sakin kalın. Kendinize, agresyonun çoğu zaman hastalığın bir parçası olduğunu söyleyin.
• Kişiyi yatıştırmaya çalışın.
• Bu amaçla, müzik veya bir koku gibi kişiyi sakinleştirebilecek olan şeyler kullanın.
• Fiziksel temas veya dikkat dağıtma da işe yarayabilir.
• Kendinize bir kaçış yolunu açık tutun.
• Fiziksel kavgalardan kaçının ve kişiyi sıkı tutmayın.
• Kişi şiddete başvurursa odayı terk edin.
• Bazen uygunsuz tepkiler veriyorsanız veya ne yapacağınızı bilmiyorsanız kendinize karşı nazik olun. Kendi agresyonunuzla başa çıkmayı öğrenmek de faydalıdır.
• Acil bir durumda yardım çağırın.
• Tedavi eden doktorla bu davranış üzerine konuşun.

Hastalık ilerlediğinde, demansı olan kişilerde sıklıkla huzursuzluk ve amaçsız hareket etme durumu ortaya çıkar. Harekete izin vermek genellikle faydalı olur. Daha şiddetli bir huzursuzluk durumunda, birlikte bir neden aranabilir. Kişi fiziksel olarak kendini iyi hissetmiyor mu? Aç veya susuz olabilir mi ya da tuvalete gitmesi gerekiyor mu? Ortak bir aktivite veya mekan değiştirmek de huzursuzluğu yatıştırabilir. Emniyet ve korunma sağlayın.

Uykuya dalma ve uykuyu sürdürme problemleri

Uyku bir demans durumundan genellikle olumsuz etkilenir. Demansı olan bir insan geceleri daha sık uyanmaya başlarsa, gündüz uykusunu sınırlandırmak ve yeterli hareket edilmesini sağlamak yararlı olabilir. Uyku saatinde çay içmek gibi ritüeller de önemlidir. Kişinin uyumasını belirli bir şey engelliyorsa, belki aksaklığı doğuran faktörü bulabilir ve giderebilirsiniz.

Geceleri "başıboş dolanma" durumunda, öncelikle demans hastası kişinin kendini yaralamaması veya yolunu kaybetmemesi önemlidir. Bu nedenle, merdivenler, pencereler ve ocaklar emniyet altına alınmalıdır ve konut kapıları kilitli tutulmalıdır. Bu şekilde emniyet sağlandıktan sonra, huzurla uyumaya devam edebilirsiniz.

Hastalık sürecinde kısa süreli hafıza giderek kötüleştiğinden, yeni şeylerin işlenmesi de giderek daha zor olur. Bu nedenle, demanslı kişilere zaman tanımak ve güven vermek önem taşır. Kendini kanıtlamış süreçler ve yapılar o şekilde korunmalıdır. Değişiklik gerekiyorsa, bunları yavaş yavaş uygulamaya çalışın.

Ayrıca, mevcut yetilere odaklanmaya çalışın. Demanslı insanlar birlikte bir şeyler yapmak isterler. Düşünmek giderek zorlaşsa da, çoğu zaman eski şarkıları hatırlayabilirler ve resim ve pek çok başka şey yapabilirler. Hobiler ve sevilen aktiviteler önemlidir.

Bakıma muhtaç kişilerin bütünüyle yatağa çekilmesine izin vermeyin. Örneğin yemek pişirmek veya sofrayı hazırlamak gibi işlere onları da katmaya çalışın. Yemek yemek, geziye veya yürüyüşe çıkmak gibi birlikte gerçekleştirilen aktivitelerin de yardımı dokunabilir. Demanslı kişiler için yemek, dinlenme ve aktivite ile yatma saatlerinin sabitlenmesi özellikle önemlidir.

Yaşam alanını uygun şekilde düzenlemek

Demanslı bir insanın evi açık bir şekilde yerleştirilmiş ve iyi aydınlatılmış olmalıdır. En ideali, mobilya ve hatıra eşyaların alışıldık yerlerinde kalmasıdır. Genellikle bir emniyet duygusu sağladıklarından, hatıra eşyalar özellikle önem taşır. 

Uyarıcı desenler ve göz alıcı renkler yerine uyaranlar azaltılmalıdır. Bununla birlikte, önemli şeylerin göze çarpması faydalı olabilir. Örneğin tuvalette, aydınlatma düğmelerinde, korkuluklarda, kapı çerçevelerinde veya basamaklarda kontrast bulunması yararlıdır. Odalar, örneğin yatak odası kapısında bir yatak resmi ile, tanımlanabilir.

Emniyeti sağlamak

Merdivenler, pencereler ve ocaklar emniyet altına alınmalıdır ve konut kapıları kilitli tutulmalıdır. Su sıcaklığı en fazla 40 derece olacak şekilde sınırlandırılmalıdır. Bakıma muhtaç kişinin kendini kilitlemesi ve kapıyı içeriden açamaması durumuna karşı, banyo kapısı gibi kapılar dışarıdan da açılabilmelidir.

Bakımı üstlenen yakınlar, demanslı kişilerin bakımında yapabileceklerinin sınırına ulaşabilirler. Erken bir aşamada yardım ve destek olanakları konusunda danışmanlık hizmeti almak daha da önemlidir.

Demansa ilişkin danışmanlık ve bilgiler

Deutsche Alzheimer Gesellschaft e.V. (Alman Alzheimer Derneği) kuruluşunun Alzheimer telefonu demans konusundaki neredeyse tüm sorulara yönelik danışmanlık sunar.
Telefon: 030 259 37 95 14

Federal Aile, Yaşlılar, Kadınlar ve Gençlik Bakanlığı'nın Demans rehberi bakımı üstlenen yakınlar için özel bir bilgi ve fikir alışverişi platformudur.

Bakım önerileri

Bakım destek noktaları ve bakım danışma merkezleri demanslı kişilerin bakımı konusunda ücretsiz, kapsamlı ve bağımsız bilgi sağlar. Ek olarak, bakım sigortası hizmetleri aracılığıyla, örneğin bakım hizmetleri, gündüz ve gece bakımı, ek bakım gibi fiili destekler hakkında danışmanlık sağlarlar.

Zentrum für Qualität in der Pflege (ZQP) (Bakımda Kalite Merkezi) kuruluşunun danışmanlık veritabanında yakınınızdaki bakım destek noktası ve demans danışma merkezleri bulunmaktadır.

Federal Sağlık Bakanlığı'nın vatandaş danışma hattı bakım sigortasına ilişkin sorularda danışmanlık sağlamaktadır.
Telefon: 030 340 60 66 02

Kendi kendine yardım ve yakın grupları

Kendi kendine yardım ve yakın gruplarında sizinle benzer durumdaki kişilerle fikir alışverişinde bulunabilirsiniz. Gösterilen karşılıklı anlayış destekleyici olabilir. Çoğunlukla, bu gruplarda fiili sorunlar için hızlı önerilere, yerinde profesyonel yardımlara ilişkin ipuçlarına ve başka faydalı tavsiyelere ulaşabilirsiniz.

Nationale Kontakt- und Informationsstelle zur Anregung und Unterstützung von Selbsthilfegruppen (NAKOS) (Kendi kendine yardım grupları için teşvik ve destek ulusal iletişim ve bilgilendirme noktaları) web sitesinde Almanya genelinde kendi kendine yardım ve yakınlar gruplarına yönelik bir bilgi bankası mevcuttur.

Ayrıca Deutsche Alzheimer Gesellschaft e.V.'nin (Alman Alzheimer Derneği) web sitesinde de kendi kendine yardım ve yakın gruplarını arayabilirsiniz.

Demans ağları

Bölgenizdeki bir ağ inisiyatifine katılıp katılamayacağınız hakkında bilgi alın.

Duygusal yüke ilişkin danışma

Bakım sizi çok mu zorladı ve sıkıntı veren çeşitli duygularınız mı var? Böyle bir durumda, 116 117'den tıbbi danışma hizmetlerinden tavsiye almalısınız.

Akut kriz ve bakımda şiddet durumunda, Bakımda Kalite Merkezi Vakfı'nın web sitesi size o anda hangi kriz hattının aktüel olarak mevcut olduğunu gösterir.

Telefonla ruhsal danışma hizmeti sorunlarınızı dinlemeye hazırdır. Buraya, 0800 – 111 0 111 veya 0800 – 111 0 222 numaralı telefonlardan ücretsiz olarak ve günün her saatinde danışabilirsiniz.

Bakımı üstlenen çocuklar ve ergenler

Sıklıkla çocuklar ve ergenler de bakıma katılır.

Federal Aile Bakanlığı'nın Pausentaste web sitesi bakımı üstlenen çocuklar ve ergenlere pratik ve psikolojik destek sunmaktadır.

Zorlanan çocuk ve ergenler için Nummer gegen Kummer da destek sunar. Çocuklar ve ergenler pazartesiden cumartesiye saat 14:00 ile 20:00 arasında buradan ücretsiz danışmanlık alabilirler.
Telefon: 116 111.

Yasal konular

Demanslı kişilerin, daha sonraki bir tarihte kendileri için önemli kararları kimin vereceğine mümkün olan en kısa sürede karar vermeleri tavsiye edilir. Acil durumlara hazırlıklı olma başlıklı yazıda bu konuya ilişkin ayrıntılı bilgiye ulaşabilirsiniz.