Sağlıklı yaşam Sıcak: Riskler ve koruyucu tedbirler

Almanya'da milenyumun başlangıcından bu yana sıcak dalgaları ve çok sıcak yazlar artıyor. Ve gelecekte de, daha aşırı derecede sıcak yazlar beklenmelidir.

Uzun süren yüksek sıcaklıklar sağlıkla ilgili sorunlara yol açabildiğinden sorun teşkil etmektedir. Bu durum özellikle şehirde yaşayan kişileri etkileyebilir. Yan yana duran binalar çok ısı tuttuğundan hava geceleri de yeterli ölçüde soğuyamaz. Geçmiş yıllardaki sıcak dönemlerde Almanya'daki hastaneye kabullerin ve sıcak kaynaklı ölümlerin sayısı belirgin şekilde artmıştır: Normalden sıcak geçen 2018 yazında gerçekleşen sıcak kaynaklı ölümlerin sayısı yaklaşık 8.000 olmuştur.

Temel olarak, insanlar yüksek sıcaklıklara uyum sağlayabilir. Vücut kendini farklı şekillerde soğutmaya çalışır. Her şeyden önce deride buharlaşan ter sizi serinletir. Ek olarak, cilt yoluyla mümkün olduğunca fazla ısı dağıtmak için vücutta kan dolaşımı artar. Bunu yapmak için kan damarları genişler.

Aşırı sıcakta, vücudun bu kendi soğutma sisteminin normal vücut sıcaklığını koruması daha zordur. Çoğu zaman bunun nedeni yeterince sıvı içilmemesi ve dolayısıyla yeterince ter üretilememesidir. Terleme miktarı artınca vücut aynı zamanda önemli elektrolitler kaybeder. Sıvı ve elektrolit eksikliği sıcağa bağlı hastalıklara yol açabilir. Belirtileri baş ağrısı, halsizlik, dolaşım sorunları, kafa karışıklığı ve aşırı durumlarda bilinç kaybıdır. Yaşlılar, çocuklar ve kronik hastalıkları olan kişiler gibi risk grupları sıcağa bağlı hastalıklardan özel olarak etkilenir.

Yeterli sıvı alımı ve hafif öğünlerin yanı sıra uygulanması kolay ipuçları ve önlemler sağlığın korunmasına yardımcı olur. Bu, örneğin günlük rutini uyarlamayı ve mümkün olduğunca serin bir yaşam ortamını içerir. 

Yaz aylarında dışarıdaysanız cildinizi ve gözlerinizi UV ışınlarından korumak da önemlidir.

İnsanlar yüksek sıcaklıklara farklı tepki verir. Ancak ilk önlemler en geç, oda ve ortam sıcaklığı 26 dereceye ulaştığında veya sağlıkla ilgili sorunlar ortaya çıktığında alınmalıdır. Birkaç gün boyunca hava sıcaklığı gündüzleri 30 dereceden, geceleri ise 20 dereceden yüksek kalırsa bu durum aşırı sıcak olarak değerlendirilir ve sağlık riskleri ciddi ölçüde artar. Bu durumda önleyici tedbirler, özellikle risk grupları için son derece önemlidir. Ancak sağlıklı insanlar da riski hafife almamalıdır.

Termometre üzerindeki sıcaklık tek belirleyici faktör değildir: rüzgar gücü, hava basıncı ve nem de sıcaklık hissini etkiler. Buna "Hissedilen sıcaklık" denir.

Hissedilen sıcaklık, ortalama bir yetişkinin dışarıda algıladığı sıcaklığı ifade eder. Özellikle güneşli, rüzgarsız yaz günlerinde ve nem oranı yüksek olduğunda, algılanan sıcaklık termometrenin gösterdiğinden daha yüksek olabilir. Aşırı durumlarda, ölçülen hava sıcaklığının 15 derece kadar üzerinde olabilir.

Uzun süre devam eden yüksek sıcaklıklar özellikle yeterince sıvı alınmadığında ve çok fazla fiziksel faaliyet yapıldığında çeşitli sıcağa bağlı hastalıklara yol açabilir. Bunlara güneş çarpması, sıcak kollapsı, sıcak krampı, sıcak bitkinliği ve sıcak çarpması dahildir.

Aynı şekilde kardiyovasküler ve solunum yolu hastalıkları da sıcak dönemlerde artış gösterir. Örneğin ozon oranı da yüksek sıcaklıklarda artar. Birçok insan için bu, solunum problemlerine yol açar, gözlerin ve mukozanın tahriş olmasına ve baş ağrısına neden olabilir.

Sıcağa bağlı hastalıklarda temel olarak sıcaklığın daha da artmasını önlemek ve hasta kişiyi daha soğuk bir yere götürmek önemlidir. Hastanın bol bol sıvı alması da gerekir. Bunun için su, çay veya bol miktarda gazlı maden suyu karıştırılmış meyve suları kullanılabilir. Elektrolit eksikliğini gidermek için de tuzlu besinler veya et suları tüketmek faydalı olabilir. Pek çok sebze ve meyve türü yüksek oranda suyun yanı sıra çok miktarda çeşitli mineraller içerir.

(Örtülü olmayan) kafanın çok fazla güneşe maruz kalması kolayca güneş çarpmasına yol açar. Belirtiler arasında huzursuzluk, baş dönmesi, mide bulantısı, baş ağrısı, kırmızı, sıcak bir baş, bilinç bozukluğu ve boyun tutulması sayılabilir.

İlk yardım

Güneş çarpması olan kişiler, gölgeli, iyi havalandırılan bir alana taşınmalı ve başları yukarıda olacak şekilde konumlandırılmalıdır. Örneğin nemli, soğuk havlular veya başın tamamını kaplayan kompreslerle başı serin tutmak önemlidir. Hafif güneş çarpmalarında hasta kişi bol bol sıvı tüketmelidir. Bilinç bozukluğu veya boyun tutulması gibi şiddetli güneş çarpması belirtileri varsa, acil çağrıyı aramak gerekir.

Sıcaktan bayılma durumunda beyne kısa süreliğine yeterli miktarda oksijen gitmediğinden kişi bilincini yitirir. Sıcaktan bayılma, genellikle uzun süre ayakta kaldıktan sonra, nispeten az bir sıcak maruziyetinde dahi yaşanabilir. Kişinin uzanırken hızla daha iyi hissetmesi, sıcaktan bayılmanın tipik bir örneğidir.

İlk yardım

Sıcaktan bayılma durumunda, hastayı serin bir yere sırt üstü, bacakları yukarı kaldırılmış olarak yerleştirmek önemlidir. Hasta bilincini geri kazanırsa bol bol sıvı tüketmelidir. Bilinç kaybı kısa süreli olsa bile bilinç kaybının sıcak çarpmasından mı yoksa başka bir nedenden mi kaynaklandığını anlayabilmek için acil çağrı aranmalıdır.

Ağrılı kas krampları, genellikle sıcakta şiddetli fiziksel efordan sonra, sıcak krampının belirtileridir. Kramplar genellikle kol ve bacaklarda ortaya çıksa da alt karında da görülebilir. Kramp bazen birkaç saat sonra da ortaya çıkabilir. Sıcak krampları sıcak bitkinliğine de işaret edebilir.

İlk yardım

Sıcak krampları olan kişiler serin bir yerde dinlenmeli, söz konusu kasları nazikçe esnetmeli ve masaj yapmalı, elektrolit dengesini dengelemek için bol bol sıvı tüketmelidir. Kas krampları bir saatten uzun sürerse doktora başvurulmalıdır.

Yüksek sıcaklıklarda fiziksel efor ve yoğun terleme, ciddi bir sıvı ve elektrolit eksikliğine yol açar ve sıcak bitkinliğine neden olabilir. Belirtiler arasında yoğun şiddetli susama, nemli soğuk cilt, yüksek nabız ve düşük tansiyon gibi dolaşım sorunları, hızlı ama güçsüz nefes alımı, iştahsızlık, mide bulantısı, baş dönmesi ve yorgunluk yer alır.

İlk yardım

Sıcak bitkinliği durumunda hastanın daha soğuk ve gölgeli bir yere götürülmesi önemlidir. Sıcak giysiler çıkarılmalı, dar giysiler gevşetilmelidir. Vücudu soğutmak da önemlidir. Bunun için örneğin nemli bezler kullanılabilir veya kişiye soğuk su püskürtülebilir. Ayrıca yelpazeyle hastaya hava üflenebilir. Bu şekilde buharlaşma soğutması elde edilir. Alın, boyun, kol ve bacaklara soğuk kompres uygulanabilir. Hastanın bilinci tam olarak yerindeyse hasta bol bol sıvı tüketmelidir.

Vücut sıcaklığı 38 dereceyi aşarsa veya şikayetler bir saatten uzun sürerse doktora başvurulmalıdır.

Sıcak çarpmasının belirtileri 40 derecenin üzerinde vücut sıcaklığı, dolaşım sorunları, bilinç bozuklukları, olası nöbetler, kusma ve ishaldir.

Yaşlılarda, kronik hastalığı olan kişilerde ve çocuklarda sıcak çarpması genellikle yüksek ortam sıcaklıkları ve ciddi sıvı ve elektrolit eksikliği nedeniyle oluşur. Sağlıklı yetişkinlerde ise, egzersiz yapmak veya dışarıda çalışmak gibi yüksek sıcaklıklarda çok fazla fiziksel efor, genellikle sıcak çarpmasına yol açar.

İlk yardım

Sıcak çarpması belirtileri varsa derhal acil çağrı aranmalıdır. Kalp-dolaşım durması şüphesi varsa canlandırma girişimlerine başlanmalıdır. Ambulans servisi veya acil doktor gelene kadar vücudun olabildiğince çabuk soğutulması zorunludur. Bunu yapmanın en iyi yöntemi nemli bezler kullanmak veya vücuda soğuk su püskürtmektir. Ayrıca yelpazeyle hastaya hava üflenebilir. Bu şekilde buharlaşma soğutması elde edilir. Alın, boyun, kol ve bacaklara soğuk kompres uygulanabilir. Ayrıca, kişiyi serin bir yere taşımak, sıcak giysileri çıkarmak ve dar giysileri gevşetmek önemlidir. Hastanın bilinci tam olarak yerindeyse hastaya içecek bir şeyler sunulabilir. 

Risk grubundaki kişiler özellikle sıcağa karşı hassastır veya davranışlarını yeterince uyarlayamaz. Kalıcı sıcaklar ayrıca önceden var olan belirli hastalıkları daha da kötüleştirebilir.

Bu kişiler özellikle risk altındadır:

• 65 yaş üstü kişiler
• Hareket kısıtlaması bulunan, yalnız yaşayan yaşlılar
• Bakıma muhtaç kişiler
• Bebekler ve küçük çocuklar
• Daha önce hastalıkları olan insanlar
• Akut hastalığı bulunan kişiler
• Dışarıda çalışan ve fiziksel olarak yorucu işler yapan kişiler
• Özel yaşam durumu bulunan kişiler (örneğin evsiz kişiler, bağımlılığı olan kişiler)

Özellikle risk altında olan birini tanıyorsanız, yardımınızı sunun.

Uygulaması kolay ipuçları, yüksek sıcaklıklarda sağlığınızı güçlendirmenize ve kendinizi sıcak hastalıklarından korumanıza yardımcı olur.

Günlük rutini duruma göre uyarlayın

• Mümkünse dışarıda öğle sıcağından kaçının ve açık hava aktivitelerini sabah ve akşam saatleriyle sınırlayın.
• Spor gibi fiziksel efor da hava çok sıcak olduğunda sabah veya akşam saatlerine kaydırılmalıdır.
• Fiziksel çalışma yapmanız gerekiyorsa, her saat iki ila dört bardak soğuk, alkolsüz içecek için.
• Mümkünse dışarıda gölgede kalın, hafif giysiler giyin, güneş altındayken şapka ve güneş gözlüğü takın.
• Çocukları veya sağlık sorunları olan kişileri asla park halindeki bir araçta veya doğrudan güneş ışığı altında, kısa bir süre için bile olsa bırakmayın.

Yeterince su için ve yiyin

• Günde en az bir buçuk ila iki litre sıvı alın. Sodyum bakımından zengin maden suyu veya musluk suyu, gazlı maden suyu karışımlı meyve suları ve şekersiz çaylar faydalıdır. Alkol, kafein veya çok şeker içeren içeceklerden kaçının. Kardiyovasküler veya böbrek hastalığı gibi önceden mevcut durumlarınız varsa, içmeniz gereken doğru miktarı doktorunuzla konuşmalısınız.
• Açlık hissi yüksek sıcaklıklarda genellikle azalsa bile, hafif yemekler önemlidir. Çorbalar, et suları ve su bakımından zengin meyve ve sebzeler, vücuda yeterli sıvı sağlanmasına yardımcı olur ve elektrolit kaybını telafi eder.

Kendinizi ve yaşam alanınızı serinletin

• Geceleri ve sabah erkenden havalandırın. Gün boyunca pencereler kapalı kalmalı ve odalar karartılmalıdır. Özellikle geceleri en serin odalarda kalın.
• Duş, kol ve ayak banyoları ile serinleyin. Nemli kompresler veya bir su püskürtücüsü de soğutma etkisine sahiptir. Mümkün olduğunca az kurulayın. 

Yaşlılar ve bakıma muhtaç kişiler için, sıcağın neden olduğu sağlık zararlarından korunmalarına yönelik başka öneriler de bulunmaktadır.

Federal Sağlık Eğitimi Merkezi'nin Klima Mensch Gesundheit (İklim İnsan Sağlık) portalı, sıcakta doğru davranış hakkında bilgilendirir ve günlük yaşamınız için ipuçları verir.

Federal Sağlık Bakanlığının hazırladığı Hitzeschutzplan für Gesundheit (Sağlık İçin Sıcaktan Korunma Planı) sayfasında sıcaktan korunma hakkında bilgi edinebilirsiniz. Burada topluluklar, bakım tesisleri, hastaneler veya kişiler için uygulanabilen, sıcaktan korunmaya yönelik somut stratejiler yer alır.