Kalça eklemi yanı kırığı

Kalça eklemi yanı kırığı, kalça eklemine yakın uyluk kemiğinde (femur) bir kırılmadır.

Nüfusta yaşlı insan oranı giderek arttığı için bu tür kırıklar giderek daha yaygın hale gelmektedir. Bunun nedeni genellikle osteoporozdur (kemik kaybı) – özellikle kadınlarda.

Femur boynundaki kemik özellikle sık kırılır. Femur boynu, femur başı ile femur şaftı arasındaki geçiş bölgesine verilen isimdir.

Kalça eklemi ve uyluk nasıl bağlanır?

Kalça eklemi, yuvarlak bir femur başı ve pelvik kemikteki kalça yuvasından oluşur. Pürüzsüz eklem yüzeyleri eklem kapsülü ile çevrilidir.

Femur başı, diz eklemine kadar uzanan kısa, eğimli bir boyun yoluyla uzun femur şaftıyla birleşir.

Femur boynunun altında küçük trokanter ve onun yanında büyük trokanter bulunur: bunlar farklı kasların bağlandığı kemik çıkıntılardır. Bu kaslar yürüme için çok önemlidir. Kalçanın yana doğru devrilmesini engellerler.

Kalça eklemi yanı kırığının hangi türleri bulunur? 

Kemiğin nerede kırıldığına bağlı olarak üç tip kalça eklemi yanı kırığı vardır: 

• Kalça eklemi kapsülü içinde uzanan kırık hattı ile femur boynu kırığı 
• Büyük ve küçük trokanterler arasında uzanan kırık hattı ile pertrokanterik femur kırığı 
• Kırık hattının iki trokanterin altından geçtiği subtrokanterik femur kırığı 

Kalça eklemi yanı kırığı tipik olarak kalça eklemi, kasık, kalça veya uyluk bölgesinde ağrıya neden olur. Bazen ağrı dize yayılır. Özellikle, tipik olarak dışa doğru dönük olan bacakta bir kısalma vardır.

Ağrı düşmeden hemen sonra ortaya çıkar. Genellikle, bacak bu durumda herhangi bir ağırlık taşıyamaz. Ayrıca yaralanmış kişi kendi başına ayağa kalkamaz. Çok nadiren kemiklerin uçları o kadar sıkı bir şekilde sıkışır ki ağrı minimum düzeyde olur ve yürümek hala mümkündür.

Kemik kırılma hattı eklem kapsülünün dışındaysa büyük bir morluk da görülebilir.  

Yaşlılıkta bir kalça eklemi yanı kırığının nedeni genellikle doğrudan kalçanızın yan tarafına düştüğünüz bir düşmedir.

Bazen kırık, ayağın bir şeye takılması sonucu oluşan bir dönme hareketi sonucu oluşur.

Yaşlılarda düşme nedenleri çok çeşitli olabilir. Çoğu zaman bunun nedeni kardiyovasküler sistem hastalıkları, görme güçlükleri, baş dönmesi veya ilaçların yan etkileridir.

Genel neden çoğunlukla yaşlı insanların genel olarak zayıflaması ve dengelerini kaybettiklerinde artık kendilerini iyi tutamamalarıdır.

Ayrıca kemik kaybı (osteoporoz) varsa, kemikler artık o kadar stabil olmadığından ayakta durma pozisyonundayken düşmek bile kemiğin kırılması için yeterlidir.

Öte yandan gençler kalça bölgesinde bir kemik kırıldığında genellikle yüksekten veya yüksek hızla düşme gibi ciddi bir kaza geçirmiş olurlar. 

Kalça eklemi yanı kırığı için en önemli risk faktörleri şunlardır: 

• Osteoporoz (kemik kaybı) 
• Yaşlılıkta düşme eğiliminin daha yüksek olması  

Düşme ve kırık riskini artıran faktörler şunlardır:  

• Kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları 
• Diyabet gibi metabolik bozukluklar 
• Hipertiroid
• Sınırlı görme yetisi
• Baş dönmesi bozuklukları
• Düşme eğilimini artıran veya kemikleri zayıflatan bazı ilaçlar 

Daha önce bir kalça eklemi yanı kırığı yaşandıysa, kemiğin ikinci kez kırılma riski daha yüksektir.  

Kalça eklemi yanı kırığı genellikle yaşlı insanlarda görülür.

Almanya'da her yıl 65 yaş üstü 1000 kişiden 6 ila 9'unda kalça eklemi yanı kırığı meydana gelmektedir.  

Kadınlar erkeklerden yaklaşık üç kat daha fazla etkilenir. Bunun nedeni kadınlarda menopozdan sonra sıklıkla osteoporoz (kemik kaybı) gelişmesidir. Kadınlarda hormonlar nedeniyle kemik yoğunluğu erkeklere göre daha hızlı azalır, bu da kemik kırılma riskini artırır. 

Femur boynu kırığı, tipik bir kalça eklemi yanı kırığıdır. Kemik kırığı, femur başına besin sağlayan kan damarlarına zarar verebilir.

Femur başı artık yeterli miktarda kan alamazsa ölebilir. Bu durum femur başı nekrozu olarak adlandırılır. Kırılan kemiklerin uçları kaydıysa bu risk artar.

Hangi komplikasyonlar ortaya çıkabilir?

Uygun tedaviye rağmen aşağıdaki komplikasyonlar ortaya çıkabilir:

• Kalıcı ağrı
• Kırık uçların kayması
• Kemik kırıklarının iyileşmemesi
• Hareketlerin kısıtlanması
• Pelvisin batması nedeniyle yürüme zorluğu
• Kemik enfeksiyonu

Özellikle yaşlı kişiler genellikle uzun süre boyunca hastanede tedavi görürler. Bu durumda aşağıdaki komplikasyonlar ortaya çıkabilir:

• Tromboz (kan pıhtıları)
• Zatürre
• İdrar yolu enfeksiyonu
• Ciltte yara iyileşme bozuklukları
• Yatak yaraları (dekübit)
• Deliryum (kafa karışıklığı) 

Etkilenen kişiler daha yaşlıysa, genellikle kardiyovasküler hastalık veya demans gibi altta yatan başka hastalıkları vardır. Bu faktörler tedavinin ne kadar başarılı olacağını ve komplikasyonların ne ölçüde ortaya çıkacağını etkiler.  

Bu nedenle hastaların mümkün olan en kısa sürede yataktan kalkabilmesi için ilk 24 saat içinde acilen ameliyat edilmesi gerekir. Bahsedilen komplikasyon riskini azaltmanın en iyi yolu budur.

Ameliyattan sonraki ilk birkaç ayda ölüm riski artar. Kalça eklemi yanı kırığı sonrasında yaşlıların yalnızca yarısı desteksiz yürüyebilmektedir. Bunlardan beşte biri uzun süreli bakıma muhtaç hale gelir.    

Kemik yapısını güçlendiren ve düşmeleri önleyen tüm önlemler kalça eklemi yanı kırığının önlenmesine yardımcı olur. Örneğin:

• Düzenli olarak fiziksel olarak aktif olmak ve bunu mümkün olduğunca erken yaşta yapmak
• Osteoporoz olup olmadığını görmek için muayene olmak: Eğer varsa, örneğin bifosfonatlarla tedavi edilmelidir. Bunlar kemikleri güçlendiren reçeteli ilaçlardır.
• Yeterli kalsiyum ve D vitamini almak
• Sigara ve alkolden kaçınmak
• Ağırlık antrenmanı yapmak
• Evdeki takılma tehlikelerini ortadan kaldırmak
• Düşmeye yatkınlık yaratan altta yatan hastalıkları uygun şekilde tedavi etmek

Genelde, kalça eklemi yanı kırığı, röntgende kolaylıkla fark edilebilir. Sağlıklı kalça ekleminin görüntüsüyle bir karşılaştırma faydalı olabilir.

Bilgisayarlı tomografi (BT), nadiren de manyetik rezonans tomografisi (MRT); yalnızca şüphe duyulan durumlarda kullanılır.

Bu görüntüleme prosedürleri, ne tür bir kemik kırığı olduğunu belirlemek için kullanılabilir. Kesin bir sınıflandırma, doktorların hangi ameliyatın gerekli olduğuna karar vermesine yardımcı olur.

Dikkatli bir fiziki muayene, vücudun diğer bölgelerinde ek yaralanmaların olup olmadığını belirleyebilir.

Düşmenin neden meydana geldiği belli değilse, sebebin belirlenmesi için ileri tetkikler ameliyat sonrasında yapılır.  

Çoğu kalça eklemi yanı kırığı mümkün olan en kısa sürede ameliyat edilir. Amaç, tekrar hareket edebilmeniz için kemiğe gücü hemen geri kazandırmaktır. Ağrının öncelikle ağrı kesicilerle tedavi edilmesi gerekir. 

Hangi cerrahi prosedürün kullanılacağı kemik kırığının tipine bağlıdır. Kırık kemik ya vidalarla sabitlenir; bu sadece gençlerde olur veya bir çivi yerleştirilir ya da kırık femur başı çıkarılıp yerine yapay bir kalça eklemi konur.

Hangi tedavinin uygulanacağına ilişkin karar aynı zamanda hastanın yaşına ve fiziksel aktivitesine de bağlıdır. Gençlerde bir kalça eklemi yanı kırığı varsa daima vücudun kendi kalça eklemi korunmaya çalışılır.

Ameliyat hangi durumlarda bir seçenek değildir?

Çok nadir istisnalarda ameliyat gerekli olmaz. Bu, aşağıdaki durumlarda geçerlidir: 

• Kemiklerin kırık uçları birbirine sıkışmıştır ve yürümek çok az acıyla mümkündür. Ancak bu durumlarda kaymalarını önlemek için buraya sıklıkla vidalar yerleştirilir. 
• Hastalar kemik kırılmasından önce yatalak veya demanslıysa ve çok az ağrıları varsa 
• Etkilenen kişinin ameliyatı engelleyen başka hastalıkları varsa

Başka hangi tedaviler kullanılır?

Tedavinin önemli bir kısmı ağrı yönetimidir. Ağrı kesici ilaçlar tablet, infüzyon, enjeksiyon veya sinir bloğu şeklinde kullanılabilir.

Yatak istirahati bacak damarlarında hızla kan pıhtısı oluşturabileceğinden önlem olarak kan pıhtılaşmasını engelleyen ilaçlar verilir.

Zatürre durumunda özel nefes eğitimi önemlidir. 

Kalça eklemi yanı kırığının tedavisinden hemen sonra fizyoterapi, yataktan kalkma (örneğin oturma veya ayağa kalkma şeklinde) ve hareket egzersizleri ile başlamalıdır.

Hangi tedavi yönteminin kullanıldığına bağlı olarak başlangıçta belirli hareketlerden veya bacak pozisyonlarından kaçınmak önemlidir. Bunların ne olduğunu sağlık personeli açıklayacaktır.

Nihai hedef, mümkün olan en kısa sürede tekrar hareketli olmak ve bağımsız olarak yürüyebilmektir. Yaşlı kişilerin yeniden tüm ağırlığını bacağına verebilmesi için kırık çivilerle sabitlenir veya protez kullanılır.

Genel olarak, akut tedaviyi takip tedavisi veya rehabilitasyon takip eder. Etkilenen kişi yaşlıysa bu işlem bir geriatri kliniğinde yapılmalıdır.

Düşme nedeni belli değilse, klinikte geçirilen süre kesin nedeni bulmak ve uygun tedaviyi başlatmak için kullanılabilir.