Boğmaca (pertussis)

Boğmaca, bordetella cinsi bakterilerin enfeksiyonunun neden olduğu bir hastalıktır. Pertussis tıbbi terimi Latinceden gelmektedir: "tussis" "öksürük" ve "per" "çok" anlamına gelmektedir. Almanca terim de (Keuchhusten) ana semptoma odaklanır: İşitilebilir şekilde zor nefes alma ve şiddetli öksürük nöbetleri.  

Boğmaca, çoğunlukla bebeklerde, çocuklarda ve ergenlerde görülen ağır bir hastalıktır. Bununla birlikte, yetişkinler de giderek daha fazla hastalanmaktadır; ancak yetişkinlerde hastalık genellikle daha hafif bir seyir izler.   

Hastalık haftalarca hatta aylarca sürebilir. Hastalığın çok şiddetli seyri ölüme neden olabilir, ancak boğmacadan kaynaklanan ölümler çok nadirdir. Yaşamın ilk altı ayındaki yeni doğanlar ve bebekler, hastalığın şiddetli seyri nedeniyle yüksek risk altındadır. Ayrıca solunumun durmasına neden olabilir ve bu nedenle boğmaca hastalığı hastanede yatılı olarak takip edilmelidir.

Aşı olmayan kişilerde ilk enfeksiyon tipik olarak üç aşamada seyreder. Bununla ilgili daha ayrıntılı bilgileri hastalığın seyri bölümünde bulabilirsiniz. 

Başlangıçta hafif öksürük, nezle, halsizlik hissi ve bazı durumlarda hafif ateş gibi grip benzeri semptomlar ortaya çıkabilir.

Hastalığın sonraki karakteristik semptomları, güçlü, spazm benzeri öksürük nöbetleri ve hastalar hava alabilmek için nefes nefese kaldıklarından, nefes alırken duyulan ıslık sesidir. Dil genellikle öksürük sırasında dışarı çıkar. Öksürük nöbetleri sırasında, hastalar genellikle balgam veya kusmuk da çıkarır. Yüzde morlaşma olabilir.

Boğmacaya neden olan ana patojen, bordetella pertussis bakterisidir. Bordetella parapertussis bakterisi ve bordetella holmesii bakterisi enfeksiyonları da hastalığa yol açabilir, ancak bunların seyri genellikle daha hafif ve daha kısa sürelidir.  

Bakteriler, örneğin konuşurken, hapşırırken veya öksürürken hava yolu ile bulaşır. Bakteri içeren damlacıklar kişinin mukoza zarına geldiğinden, buna damlacık enfeksiyonu denir. Bakteriler çok kolay bulaşır. Hasta bir kişinin yakın çevredeki diğer insanlara bulaştırma olasılığı yaklaşık yüzde 80 ila 90’dır. Bu nedenle boğmaca çok bulaşıcıdır. 

Hasta kişilerin bulaştırma riskleri üç haftaya kadar sürebilir ve hastalığın ilk iki haftasında en yüksek düzeydedir. Hastaların antibiyotiklerle tedavi edilmesi halinde, tedavinin başlamasından sonra bu bulaştırma süresi yedi güne kadar kısalır.

Boğmaca dünya çapında çocuklarda en yaygın bulaşıcı hastalıklardan biridir, ancak ergenlerde ve yetişkinlerde de görülmektedir. 2019'da Almanya'da yaklaşık 10.300 boğmaca hastalığı vakası rapor edilmiştir. Ancak bildirilmeyen vaka sayısı çok daha fazladır. 

Boğmaca tüm yıl boyunca görülmekte, ancak sonbahar ve kış aylarında biraz daha sık ortaya çıkmaktadır. Bebeklerde ve küçük çocuklarda aşılanma oranı yüksektir (2018'de bu oran, okula yeni başlayanlarda yüzde 93 civarındaydı), ancak aşının koruyuculuğu belirli bir süreyle sınırlıdır. Bu, hem hastalığı geçirdikten sonra, hem de aşılandıktan sonra, zayıflayan bağışıklık nedeniyle tekrar enfekte olunabileceği ve boğmaca hastalığına yakalanılabileceği anlamına gelir. 

Hastalığın seyri büyük ölçüde aşı korumasına bağlıdır. 

Aşılanmamış kişiler ilk kez enfekte olduğunda, hastalık tipik olarak üç aşamada ilerler. Başlangıçta semptomlar normal bir soğuk algınlığına benzer: Hastalarda nezle ve hafif öksürük olur. Bunlara hafif ateş de eklenebilir. Bu aşama bir ila iki hafta sürer. 

Hastalık ilerledikçe öksürük şiddetlenir ve solunduğunda ıslık sesiyle güçlü, kasılmalı bir öksürüğe ("staccato öksürük") dönüşür. Birkaç dakika süren bu öksürük nöbetleri 24 saat içinde 50 defa tekrarlayabilir ve çok ıstırap vericidir. Hastalar sıklıkla balgam çıkarır ve kusar. Ateşlenme nadir veya sadece hafif olur, ancak iştah ve kilo kaybı görülür. Genel olarak, bu aşama dört ila altı hafta sürer.  

Takip eden altı ila on hafta içinde semptomlar azalır ve hastalar iyileşir. 

Ergenlerde, yetişkinlerde ve aşılı çocuklarda boğmaca hastalığı daha az şiddetli ve daha az karakteristiktir. Bunlarda öksürük uzun süreli olmasına rağmen, genellikle nöbet benzeri ve hırıltılı değildir ve kusmazlar. Bu nedenle hastalık genellikle teşhis edilmez. 

Daha önce boğmaca geçirenler tekrar hastalanabilir. Aşı da tam koruma sağlamaz. Ancak aşılı kişilerde hastalık daha hafif seyrettiğinden, Robert Koch-Institut bünyesindeki Ständige Impfkommission (Sistematik Aşı Kurulu) (STIKO) her yaş grubuna boğmacaya karşı aşı olmalarını tavsiye etmektedir.  

Temel bağışıklama

Özellikle bebeklerin aşılanması tavsiye edilir. Yapılan ilk aşıya temel bağışıklama denir. Bu temel bağışıklamanın çocukluk döneminde yapılmaması halinde, yetişkin yaşa kadar yapılabilir. 

Temel bağışıklama, aşağıdaki zamanlarda yapılması tavsiye edilen üç ayrı aşı dozundan oluşur:  

1. Aşı: İki ay tamamlandığında (dokuzuncu haftadan itibaren)
2. Aşı: Dört ay tamamlandığında
3. Aşı: Birinci yaş tamamlandığında (11. ve 14. ay arası)

Yenileme aşısı

Aşı koruması, çocukluk ve ergenlik döneminde iki kez boğmaca, tetanos ve difteri karma aşısı ile aşağıdaki zamanlarda yenilenmelidir: 

• Beş ile altı yaş arasında
• Dokuz ile 17 yaş arasında  

Son boğmaca aşısının üzerinden on yıldan fazla bir süre geçtikten sonra, tıp uzmanları tüm yetişkinlere bir kerelik yenileme aşısı (karma aşı olarak) tavsiye etmektedir. Bu aynı zamanda, çocukken veya gençliklerinde boğmacaya karşı aşı olanlar için de geçerlidir.

Ebe ve doktor gibi sağlık mesleği mensuplarının yanı sıra anaokulları veya yaşlı evleri gibi topluluk ortamlarında çalışan kişilerin her on yılda bir boğmaca aşısı olmaları tavsiye edilmektedir. 

Büyükanne ve büyükbaba, bebek bakıcıları veya çocuk bakıcıları gibi bebek ile temas halinde bulunan kişiler, doğumdan en az dört hafta önce yenileme aşısı olmalıdır. Sadece son on yıl içinde boğmaca aşısı olan yetişkinler bundan muaftır. 

Aşı tek başına değil, değişik aşılarla birlikte karma aşı şeklinde mevcuttur. Bu aşılar karma aşının bileşimine bağlı olarak tetanos, difteri, çocuk felci, tip B influenza ve hepatit B gibi diğer hastalıklara karşı koruma sağlar.

Boğmaca aşısı hakkında sık sorulan soruların yanıtları Robert Koch Enstitüsü'nün web sitesinde bulunabilir.

Çocuklarda teşhis genellikle karakteristik semptomlara göre yapılır. Doktorlar, dile baskı uygulayarak tipik öksürüğü tetikleyebilir.  

Boğmaca, özellikle yetişkinlerde, büyük çocuklarda ve ergenlerde normal bir soğuk algınlığı ile kolaylıkla karıştırılabileceğinden, öksürüğün uzun süre devam etmesi halinde, teşhis için bir laboratuvar testi gerekir. Laboratuvar testi, hem kan testlerini hem de nazofarenksten alınan sürüntülerin testlerini içerebilir. 

Öksürüğü olan hastalarda laboratuvar testleri aşağıdaki durumlarda her zaman yapılmalıdır:

• Boğmaca olduğu doğrulanmış bir kişiyle temas halinde
• Hırıltının veya kusmanın eşlik ettiği öksürük nöbetleri halinde
• Öksürüğün 14 günden uzun sürmesi halinde
• Bebekler ve küçük çocukların, özellikle kramp şeklinde öksürük ve nefes darlığı gibi klasik boğmaca semptomları göstermeleri halinde

Antibiyotik adı verilen antibakteriyel ilaçlar, öksürük nöbetlerinin süresini kısaltabilir ve şiddetini azaltabilir. Ancak antibiyotikler, yalnızca öksürük başlangıcında veya öksürük başladıktan sonraki ilk bir ila iki hafta içinde alınırsa etkilidir. Enfeksiyon zincirlerini kırmak için tedavi, öksürüğün başlamasından en fazla üç hafta sonrasına kadar faydalıdır. 

Öksürük şurubu genellikle herhangi bir iyileşme sağlamaz. Sert ve inatçı balgam, bazen balgam sökücülerin yardımıyla daha iyi çıkarılabilir. 

Ağır vakalarda kortizonlu enhalasyon da mümkündür, ancak bunlar genellikle etkisizdir. Oluşan balgamları kendileri öksürerek çıkaramadıklarından ve solunum yetmezliği riski yüksek olduğundan, yenidoğanlar ve küçük bebekler boğmaca olduğunda her zaman hastanede izlenmelidir.

Hastalar, kusmaya bağlı sıvı eksikliğini önlemek için bol sıvı içmelidir. Sıvı veya lapa şeklindeki yumuşak gıdalar, hastalık sırasında normal, genellikle daha ağır olan gıdaların yerini alabilir. 

Fiziksel efor öksürük nöbetlerine neden olabileceğinden, zorlamalardan kaçınılmalıdır, ancak temiz havada yürümek faydalıdır.