Çocuk felci (polio)

Çocuk felci, 1900 ve 1950 yılları arasında çocuklarda çok sayıda hastalığa ve ölüme neden olan çok bulaşıcı bir viral hastalıktır. Latince "Poliomyelitis" teriminden türetilmiştir, kısaca polio olarak da bilinir.

Çocuk felci virüsü, dünya çapındaki aşı kampanyaları sayesinde neredeyse ortadan kaldırılmıştır. Günümüzde sadece birkaç ülkede görülmektedir, fakat bu ülkelerden Almanya'ya taşınması mümkündür. Özellikle hijyen koşullarının yeterli olmadığı durumlarda enfeksiyon riski vardır. Virüs tamamen yok olmadığı sürece, çocuklara önceden aşı yapılır.

Çocuk felci virüslerinin neden olduğu bir enfeksiyon söz konusu olduğunda, genellikle hiç semptom görülmez veya sadece hafif semptomlar görülür. Bununla birlikte, enfekte olan insanların yaklaşık 200'ünden 1'inde tamamen iyileşmeyen felç ortaya çıkabilir. Solunum kasları bundan etkilenirse, hayati tehlike oluşturan solunum felci meydana gelebilir. Bağışıklık koruması yoksa, yetişkinler de çocuk felcine yakalanabilir.

Polio virüsü enfeksiyonu bulaşan insanların yüzde 95'inden fazlasında herhangi bir semptom görülmemektedir.

Semptomlar ortaya çıktığında, art arda görülen üç semptom şekli vardır:

• Abortif poliomyelit: Bu, sinir sistemini etkilemeyen bir semptom şeklidir.
• Paralitik olmayan poliomyelit: Sinir sistemi etkilenir, ancak felç meydana gelmez.
• Paralitik poliomyelit: Sinir sistemi etkilenir ve felç meydana gelir.

Sinir sistemini etkilemeyen çocuk felci

Bu hafif semptom şekli, hastaların yüzde 4 ila 8'inde ortaya çıkar ve bulantı, kusma, ishal, ateş, boğaz ağrısı, kas ve baş ağrısı gibi genel semptomlara yol açar.

Sinir sistemini etkileyen ve felce yol açmayan çocuk felci

Bu semptom şekli, enfekte olan kişilerin yüzde 2 ila 4'ünde ortaya çıkar ve hafif semptomlar başladıktan yaklaşık 3 ila 7 gün sonra fark edilir. Semptomlar ateş, boyun tutulması, sırt ağrıları ve kas kramplarıdır.

Sinir sistemini etkileyen ve felce yol açan çocuk felci

Bu semptom şekli, çocuk felcine yakalananların yüzde 0,1 ila 1'inde görülür ve paralitik olmayan çocuk felcinden yaklaşık 2 ila 3 gün sonra ortaya çıkar. Hasta tekrar ateşlenir ve buna şiddetli sırt, boyun ve kas ağrıları eşlik eder. Ayrıca felç meydana gelir. Çoğunlukla farklı bacak kaslarında felç meydana gelir ancak kol, karın, göz ve solunum kasları da bundan etkilenebilir.

Çocuk felci, polio virüslerinin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Polio virüsleri enterovirüslerdendir ve sadece insanlarda gastrointestinal sistemde görülür.

Enfeksiyon, örneğin ellerden ağza dışkı kontaminasyonuyla gerçekleşir. Hastalığın ilk evrelerinde virüsler boğazda çoğalarak küçük damlacıklar üzerinden hava yoluyla bulaşmaya neden olur.

3 ila 35 gün sonra hastalığın ilk semptomları ortaya çıkar. Virüslerin dışkı yoluyla atılması bulaşma sonrasında 6 haftaya kadar sürebilir. Bulaşma riski, özellikle hijyenik olmayan tuvaletlerde çok yüksektir. Normal temizlik malzemeleri polio virüslerini etkisiz hale getirmek için yeterli değildir.

Geçmişte, polio virüsleri dünya çapında yaygındı. Çocuk felci, çocukların çok küçük yaşlarda virüslere temas etmesi nedeniyle çocuk hastalıklarından biri olarak kabul edilmekteydi. Aşılar sayesinde bu virüs neredeyse ortadan kaldırıldı. Orijinal "vahşi virüs" artık sadece Pakistan'da ve Afganistan'da görülmektedir. Almanya'da "vahşi virüs" hastalığı en son 1990 yılında görüldü.

Çocuk felcine karşı aşılar için başlangıçta iyi bir bağışıklık koruması sağlayan, zayıflatılmış, canlı virüsler kullanıldı. Bu aşı doğrudan ağza veya bir miktar şekerin üzerine damlatılmaktaydı. Bu nedenle bu aşıya oral aşı adı da verilmekteydi. Bu "aşı virüsleri"nin dezavantajı, bunların nadir durumlarda aşıya bağlı çocuk felcine neden olmasıydı. Bu tür aşı hastalıkları Almanya'da yılda 1 ila 2 kez görülmekteydi.

Günümüzde, hem iyi bir koruma etkisi oluşturan hem de aşıya bağlı çocuk felcine neden olmayan, inaktif bir aşı kullanılmaktadır. Almanya'da 1998 yılından beri sadece inaktif aşı kullanılmaktadır. Diğer bazı ülkelerde, zayıflatılmış canlı aşı hala uygulanmakta olup aşıya bağlı çocuk felcinin meydana gelmesine ve yayılmasına yol açmaktadır. Afet bölgelerinde tam aşılı insanların sayısı genellikle çok azdır. Bu durum daha büyük aşıya bağlı çocuk felci salgınlarına yol açabilir.

Felcin meydana gelmediği hafif semptomlu çocuk felci ve paralitik olmayan çocuk felci, kalıcı hasar bırakmadan iyileşebilmektedir.

Paralitik çocuk felcinde ortaya çıkan felç, yalnızca kısmen iyileşir. Beyin sapı ile hayati önem taşıyan kontrol merkezlerinde veya solunumda felcin meydana gelmesi ölüme yol açabilir.

Çocuk felci olan insanların yüzde 30 ila 40'ında, hastalıktan yıllar veya on yıllar sonra şiddetli felçle birlikte kas erimesi görülebilir. Doktorlar bu durumu postpolio sendromu olarak adlandırmaktadır.

Eskiden sağlıklı olan sinirlerin, hasar gören sinirlerin işlevini kısmen devraldığı ve bunun sonucunda da bu sinirlerin aşırı zorlandığı varsayılmaktadır. Bu kronik zorlanma ilerleyen zamanlarda daha fazla hasara ve işlev kaybına yol açmaktadır.

Polio virüslerine, yani çocuk felci patojenlerine karşı özel bir tedavi bulunmamaktadır. Bu nedenle önleyici çocuk felci aşısı son derece önemlidir.

Çocuk felci dünyada artık neredeyse hiç görülmemektedir. Ancak seyahat eden veya göç eden insanlar polio virüslerini hastalığın yayıldığı bölgeden diğer ülkelere taşıyabilir. Dünya Sağlık Örgütü, bu hastalığı tamamen ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Çocuk felci aşısı, polio virüsleri dünyanın hiçbir yerinde görülmeyene kadar gereklidir.

Almanya'da artık sadece hastalığa (aşıdan kaynaklanan çocuk felci) yol açmayan inaktif aşı kullanılmaktadır. Bu aşı genellikle bebekler için halihazırda önerilen beşli veya altılı karma aşıya dahil edilmektedir. Temel bağışıklama bebek 2, 4 ve 11 aylıkken kas içine enjekte yoluyla yapılır. 9 ila 16 yaşları arasında bir hatırlatma aşısı yapıldığında ise tam bağışıklama ve koruma sağlanır. Yetişkinlik çağında tam bağışıklama yapılan kişiler, aşı korumasını 10 yıl sonra yenilemelidir.

Hatırlatma aşısından sonra başka herhangi bir çocuk felci aşısı gerekli değildir. Yüksek enfeksiyon riskinin mevcut olduğu bazı ülkelere seyahat etmeden önce ek olarak bir hatırlatma aşısının yapılması mantıklı olabilir.

Uzuvların felçten farklı derecelerde etkilenmesi çocuk felcinde tipik bir durumdur. Bu durum, felcin vücudun iki tarafına eşit derecede etki etmediğini gösterir.

Ancak kesin bir teşhis koymak için, patojenlerin tespit edilmesi gereklidir. Polio virüslerinin teşhis edilmesi için bir dışkı örneği laboratuvar ortamında incelenir. Bazı durumlarda doktorlar, boğaz sürüntüsü veya beyin-omurilik sıvısı (omurganın omurilik kanalında bulunan omuriliği çevreleyen sıvı) alır.

Polio virüslerinin bulaşmasına karşı etkili bir ilaç yoktur. Bu nedenle çocuk felcinin tedavisi, semptomları hafifleten önleyici tedbirlerle kısıtlıdır. Hastalığın akut evresinde bunlar örneğin ateş düşürücü veya ağrı kesici ilaçlardır. Solunum kasları bundan etkilenirse, solunum mekanik yöntemlerle desteklenmelidir.

Kalıcı felç yaşayan kişilere ortopedistler ve fizyoterapistler tarafından genellikle daha yoğun ve uzun süreli tedaviler uygulanır. Buradaki amaç, hastanın felce rağmen kendi kendine yürüyebilmesini sağlamaktır. Bu önlemler, kaslarda dengesizliğin ve eklem sertleşmelerinin önlenmesine yöneliktir.

Polio virüsü enfeksiyonunun oldukça yaygın görülen bir sonucu olan postpolio sendromu söz konusu olduğunda; dayanıklılık antrenmanları ve ağrı kontrolleri, ömür boyu sürecek bir tedavinin önemli parçalarıdır.