El, ayak ve ağız hastalığı (HFMK)

El, ayak ve ağız hastalığı A grubu enterovirüslerin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Eller, ayaklar ve ağızdaki döküntüler ve kabarcıklar o kadar tipiktir ki hastalık adını bundan almıştır.  

Genellikle bebekler ve 10 yaş altındaki çocuklar yakalanır ve hastalık genellikle zararsızdır. Yetişkinler nadiren yakalanır. 

Hastalık genellikle ateş ve boğaz ağrısı ile başlar. İştah da azalır. Ateşin başlamasından 1 ila 2 gün sonra ağızda küçük kırmızı lekeler, kabarcıklar ve genellikle ülserlerle ağrılı bir deri döküntüsü gelişir. Dil, diş etleri ve ağız mukozası özellikle etkilenir.

Ağız çevresinde, avuç içlerinde ve ayak tabanlarında kaşıntı yapmayan tipik bir deri döküntüsü görülür. Bu, düz veya kabarık kırmızı noktalardan oluşur ve bazen kabarcıklar oluşur.  

Hastalık nadiren tipik olmayan yerlerde de görülebilir. Daha sonra kalça, genital bölge, diz veya dirseklerde döküntü oluşur ve çok kaşıntılı olabilir.

El, ayak ve ağız hastalığına enterovirüsler neden olur. İnsanlar için önemli olan, insanlara bulaşan enterovirüsler A'dan D'ye kadar gruplara ayrılır. El, ayak ve ağız hastalığına A grubu enterovirüsler neden olur.

Enterovirüs enfeksiyonları çok yaygındır. Prensip olarak çeşitli hastalıkları tetikleyebilirler. Enfeksiyon genellikle semptomsuz ilerler ve bu yüzden sağlıklı insanlardan da bulaşabilir.

Enfeksiyon, vücut sıvıları ile doğrudan temas yoluyla oluşur.

Aşağıdakiler bunlar arasında sayılabilir:

• Burun ve boğaz salgıları 
• Salya 
• Döküntü kabarcıklarından sıvı 
• Dışkı

Öpüşmenin yanı sıra özellikle eller virüsün yayılmasında önemli bir paya sahiptir. Bunlar aracılığıyla virüsler doğrudan diğer insanlara geçebilir (smear enfeksiyonu). Bulaşma, kapı kolları veya emzikler gibi kontamine nesneler yoluyla da gerçekleşebilir.

Hastalığın başlangıcında konuşma sırasında oluşan damlacıklar da bulaşıcı olabilir.

Gebe kadınlarda enterovirüs enfeksiyonları genellikle hafiftir veya hiç bir şikayet görülmez. Son derece nadiren, doğum sırasında bir enterovirüs enfeksiyonu semptomları gösteren ve henüz kendilerini savunmak için antikor üretememiş anneler, virüsü yenidoğana bulaştırabilir. Çoğu zaman hastalık hafif seyreder. Çok nadiren, yeni doğan bebeklerde enfeksiyon tüm vücuda yayılabilir. Karaciğer veya kalp gibi organlar etkilendiğinde hastalık hayati tehlike arz eden bir hale gelir.

Hastalığın Almanya'daki sağlık dairelerine bildirilmesi gerekmediğinden görülme sıklığı sadece tahmin edilmektedir. Bu ülkede her yıl 80.000 ila 140.000 kişi buna yakalanır.

Hastalığın görülme sıklığının zirvesi tipik olarak yaz sonu ve sonbahardır.

Hastalık genellikle hafif seyreder. Hasta insanlar özel bir tedavi olmaksızın 7 ila 10 gün içinde iyileşir. Hastalığı yenen kişide ikinci bir enfeksiyon nadir görülür. 

Beyin, beyin zarları, motor nöronlar ve kalp iltihabı gibi komplikasyonlar ciddi durumlardır, ancak bunlar çok nadirdir.

Düzenli el yıkama veya dirseğe (el yerine) hapşırma gibi genel olarak önerilen temizlik önemleri enfeksiyona karşı koruma sağlar. Hasta insanlar başkalarına bulaştırmamak için evde kalmalıdır. Buradaki amaç özellikle anaokulları gibi sosyal tesislerde patojenin yayılmasını önlemektir.

El, ayak ve ağız hastalığına neden olan virüslere karşı özel bir aşı bulunmamaktadır. Her virüs suşuna karşı farklı aşılar düşünülebilir, ancak enterovirüs ailesinin çeşitliliği nedeniyle evrensel bir enterovirüs aşısının geliştirilmesi pek olası değildir.

Teşhis, tipik semptomlara dayalı olarak deneyimli doktorlar tarafından konulur. Hastalık zararsız bir şekilde seyrederse daha fazla muayeneye gerek yoktur.

Şiddetli vakalarda virüs dışkı örneklerinde, boğaz sürüntülerinde veya kabarcıkların içeriğinde tespit edilmelidir. Moleküler genetik yöntemlerin özellikle hızlı ve anlamlı olduğu düşünülmektedir.

Spesifik, yani doğrudan patojene yönelik, bir tedavi yoktur. Gerekirse semptomlar tedavi edilebilir.

Ateş için olduğu kadar özellikle ağızda oluşan ağrılı ülserler ve kabarcıklar için de iltihap önleyici ilaçlar kullanılabilir. Bunlar, ağızda ağrılı ülserlere rağmen hastaların yeterince sıvı almasını sağlamalıdır.

Hijyene dikkat edilerek, özellikle eller sık sık yıkanarak enfeksiyona karşı yeterli koruma sağlanabilir. Hasta kişiyle yakın temastan kaçınılması gerektiğinden, anaokulları veya okullar gibi toplum kuruluşlarında özel tavsiyeler geçerlidir. 

Evde alınabilecek önlemler 

Tüm genel temizlik önlemleri uygundur.

Aşağıdakiler bunlar arasında sayılabilir:

• Özellikle bebek bezini değiştirdikten ve tuvaleti kullandıktan sonra sabunla düzenli ve dikkatli el yıkama.
• Kirli yüzeylerin ve nesnelerin (oyuncaklar ve kapı kolları dahil) kapsamlı temizliği. 
• Hasta kişiyle öpüşmek veya sarılmak gibi yakın temastan kaçınmak.
• Hasta kişiyle çatal-bıçak takımları paylaşmama 
• Kişisel havlu kullanma.

Sosyal tesislerde (anaokulu, okul) alınabilecek önlemler

• Yukarıda belirtilen hijyen önlemleri burada da geçerlidir. 
• Enfeksiyon riskini azaltmak için akut hasta olan kişiler evde kalmalıdır. 
• Artık rahatsızlık yoksa ve döküntü kabarcıkları iyileştiyse çocuklar yazılı bir sağlık raporu olmadan bakım tesisine dönebilir.