Menenjit

Menenjit, beyin zarlarının iltihaplanmasıdır. Bunlar, beyni ve omuriliği kaplayan zarlardır.

Bazen beyin zarlarının yanı sıra beyin de iltihaba maruz kalır. Bu durumda meningoensefalitten söz edilir.

Menenjit bakteriler, virüsler ve başka hastalık mikropları ile tetiklenir. Yanlış yönlendirilmiş bir bağışıklık sistemi, kanser hastalıkları veya ilaçların yan etkileri diğer olası nedenlerdir.

Ateş, baş ağrısı, boyun sertliği ve bilinç bozuklukları tipik semptomlardır. Hastalanmış kişiler çoğu zaman uyuşuk veya şaşkın görünür.

Nedeni bakterilerse, hastalık iltihaplı menenjit olarak adlandırılır. Bakteri kanıtlanamazsa, iltihapsız menenjitten bahsedilir. İltihapsız beyin zarı iltihapları daha sık ve daha tehlikesizdir.

Beyin zarı iltihabının hastalık belirtileri kesin nedenine, hastalanmış kişinin yaşına ve bağışıklık sisteminin ne kadar iyi çalıştığına bağlıdır.

Tipik semptomlar:

• ateş
• boyun sertliği
• baş ağrısı

Sıkça daha genel şikayetler ortaya çıkar, örneğin:

• Işığa duyarlılık
• Mide bulantısı, kusma
• İshal

Cilt döküntüleri patojene dair önemli bir işaret olabilir: Meningokoklarda cilt içinde kanamalar; pnömokoklarda kabarcıklar.

Beyin zarlarının iltihaplanması kafatası boşluğunda basıncın artmasına yol açabilir. Kafatası kemikleri tarafından oluşturulan, beyni çevreleyen boşluk kafatası boşluğu olarak adlandırılır. Basıncın artması bilinç bozukluklarına, bazı beyin sinirlerinin çalışmamasına ve epileptik kramp nöbetlerine neden olabilir.

Yeni doğanlarda ve küçük çocuklarda beyin zarı iltihabı semptomları genelde daha az aşikardır. Yüksek ancak aynı zamanda düşük vücut sıcaklığı olabilir. Dışarıya doğru çıkıntılı bir fontanel, yani kafatası kemikleri arasındaki yumuşak kısım, iltihaba işaret edebilir. Ayrıca hastalanmış çocuklar daha az yiyip içer veya ruhsal olarak değişmiş görünür.

Yaşlı insanlarda şaşkınlık veya bilinç bozukluğu menenjitin ana semptomları olabilir.

Beyin zarı iltihabı çoğu zaman hastalık mikropları tarafından tetiklenir.

Kanser, otoimmün hastalıklar ya da iltihap önleyici ağrı kesiciler veya belirli antibiyotikler gibi ilaçların alınması gibi tetikleyiciler nadir görülür.

Beyin zarı iltihabına en sık virüsler neden olur, örneğin:

• Enterovirüsler: Bunlar örneğin El ayak ağız hastalığının tetikleyicileridir.
• Parechovirüsler: Solunum yolları ve mide-bağırsak enfeksiyonlarına neden olur.
• Epstein-Barr virüsü: Pfeiffer glandüler ateşinin patojeni
• Herpes-simpleks virüsü: Dudak ve genital herpes patojeni
• Varisella-zoster-virüsü: Suçiçeği ve zona hastalığı patojeni
• SARS-CoV-2: COVID-19 patojeni
• Arbovirüsler: Sivrisinekler veya keneler tarafından aktarılan virüsler bu sınıfa aittir.
• Grip, kızamık ve kabakulak virüsleri

Bazen nedeni bakteri enfeksiyonlarıdır. En sık bakteriyel patojenler arasında yer alanlar:

• pnömokok
• meningokok
• grup B streptokoklar
• haemophilus influenzae
• listeria
• yeni doğanlarda: bağırsak bakterisi escherichia coli

Stafilokok, tüberküloz bakterileri veya borrelia enfeksiyonları nedeniyle tetikleme daha az sıklıkla görülür.

Mantar, örneğin maya ve küf mantarı nedeniyle beyin zarı iltihapları, özellikle zayıflamış bağışıklık sistemine sahip insanlarda, örneğin HIV/Aids hastalarında görülür.

Kurtçuk gibi parazitlerle enfeksiyonlar ülkemizde nadiren görülür.

Hastalık mikropları beyin zarlarına nasıl ulaşır?

Çoğu hastalık mikrobu damlacık enfeksiyonu, yani konuşurken, öksürürken veya hapşırırken aktarılır. Bulaşma, bu mikroplar solunduğunda meydana gelir.

Mikroplar çoğu zaman önce başka vücut bölgelerine yerleşir. Ardından çeşitli yollarla beyin zarlarına ulaşır. Bakteriler, örneğin sıkça burun-geniz bölgesindeki mukozalara yerleşir, kan damarlarına nüfuz eder ve kan dolaşımı üzerinden beyin zarlarına ulaşır.

Orta kulak veya paranazal sinüsler gibi beyin zarlarına komşu olan kısımlardaki iltihaplarda hastalık doğrudan sinir sıvısına (beyin omurilik sıvısına) ve beyin zarlarına yayılabilir. Tıp uzmanları beyin omurilik sıvısıyla beyni ve omuriliği çevreleyen sıvıyı kastetmektedir. Virüsler sinirler boyunca da beyin zarlarına ulaşabilir.

FSME virüsü veya Batı Nil virüsü gibi bazı virüsler keneler veya sivrisinekler üzerinden bulaşır. Kene veya sivrisinek ısırığıyla virüsler kan dolaşımına ve oradan da beyin zarlarına ulaşabilir.

Özellikle bebekler, küçük çocuklar ve çok yaşlı insanlar menenjite karşı hassastır.

Yaşın yanı sıra, beyin zarı iltihabı için elverişli olan başka risk faktörleri de vardır, örneğin:

• Diyabet gibi kronik temel hastalıklar
• HIV/Aids gibi hastalıklar nedeniyle bağışıklık yetmezliği veya örneğin organ naklinden sonra bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçların alınması
• Alkolün kötüye kullanımı
• Dalağın ameliyatla alınması
• Orta kulak iltihabı veya paranazal sinüs iltihabı
• Bakteriyel kalp iç zarının iltihabı

Beyin zarı iltihabına en sık neden olanlar virüslerdir: Batılı ülkelerde her yıl 100.000 kişiden 17'si viral menenjite yakalanır. Tüm beyin zarı iltihaplarının yaklaşık yarısı enterovirüsler tarafından tetiklenir.

Batı Avrupa'da her yıl 100.000 kişiden yaklaşık bir ila ikisi bakteriyel menenjite yakalanır. En sık bakteriyel patojen pnömokoklar ve meningokoklardır. Meningokok enfeksiyonları özellikle bebeklerde ve bir yaşındaki çocuklarda ortaya çıkar.

Almanya gibi ılıman iklim bölgelerindeki ülkelerde meningokok hastalığı zirvesi çoğu zaman yılın başındadır. Buna karşılık viral beyin zarı iltihapları yaz ve sonbahar aylarında daha sık ortaya çıkar.

Menenjitin seyri nedenine ve yaşa, aynı zamanda bağışıklık savunmasının ne kadar iyi çalıştığına bağlıdır.

Virüslerin veya ilaç alımlarının neden olduğu iltihaplar genelde hafif seyreder. Çoğu zaman özel tedavi gerektirmeden 2 ila 3 hafta içinde kendiliğinden iyileşirler.

Bakteriyel beyin zarı iltihapları ise buna karşılık bazen aniden başlayabilir, hızlıca kötüleşebilir ve hızlı bir ölüme neden olabilir. Ayrıca kan zehirlenmesine (sepsis), yüksek beyin basıncına ve su atılımının bozulmasına yol açabilir.

Ağır bir hastalık seyrinden sonra, bazı sinir fonksiyonlarının kaybı, işitme kaybı veya düşünme bozuklukları gibi dolaylı hasarlar kalabilir. Davranış ve hareket bozuklukları, aynı zamanda kramp nöbetleri olası uzun vadeli sonuçlardır.

Menenjit patojenlerine karşı beyin zarı iltihabını önleyen aşılar var. Pnömokok, haemophilus influenzae, kızamık, kabakulak ve suçiçeği aşıları bunların arasında yer alır. Bunlar Almanya'da, Sistematik Aşı Kurulu (STIKO) tarafından tavsiye edilen koruyucu çocuk aşılarının bir parçasıdır. 

Meningokok menenjitine çeşitli bakteri alt türleri (serogruplar) neden olabilir. Almanya'da özellikle serogruplar B ve C hastalıklara neden olur. Çocuklar için tavsiye edilen aşı maddesi serogrup C meningokoklara karşı korur. Yüksek hastalanma riski taşıyan kişiler için bunun dışında A, C, W ve Y serogruplara karşı aşı maddesi mevcuttur.

Meningokok menenjiti hastalarıyla yakın temaslı kişiler önlem olarak antibiyotik almalıdır.

Menenjitin ağır seyretmesini önlemek için olabildiğince hızlı teşhis önemlidir.

Çok sayıda nedeni olduğu için doktorlar somut sorularla olası tetikleyicileri sınırlamaya çalışırlar. Bunların arasında yer alan sorular:

• Yaşam koşulları: örneğin ortak evde yaşayıp yaşamadığınızı
• Yaptırdığınız aşılar
• Kronik hastalık veya ilaç alımı nedeniyle bağışıklık yetmezliğine dair işaretler
• Alkol tüketimi
• Cinsel hayat
• Hayvanlarla temas
• Kısa süre önce yapılan seyahatler ve ameliyatlar

Çoğu zaman ardından kan alımı gelir. Kanda iltihap ve bakterilerde çoğu zaman patojen de tespit edilebilir.

Teşhis için belirleyici olan lomber ponksiyondur. Bu sırada sırtın alt kısmında omurilik kanalından özel bir iğneyle beyin omurilik sıvısı, yani beyni ve omuriliği çevreleyen sinir sıvısı örneği alınır. Bilinç bozukluğu varsa, doktor lomber ponksiyondan önce beynin bilgisayarlı tomografisini (BT) veya manyetik rezonans tomografisi (MRT) istemelidir.

Sürece göre başka muayeneler de eklenebilir, örneğin:

• Boğaz sürüntüleri ve dışkı örnekleri
• Beyin dalgalarının elektroensefalogram (EEG) ile ölçülmesi
• Beynin kılcal damarlarının görüntülenmesi (anjiyografi)

Bakteriyel beyin zarı iltihapları olabildiğince hızlı bir şekilde etkili antibiyotiklerle tedavi edilmelidir. Aksi takdirde ağır veya ölümcül seyir riski söz konusudur. Antibiyotik hastanede damardan verilir.

Bakteriyel menenjit şüphesinde doktorlar, laboratuvar testlerinin sonuçları henüz çıkmamışsa bile, çok sayıda antibiyotikle hemen tedaviye başlarlar.

Nedeni pnömokoklarsa, iltihabı engelleyici etkisi olan kortizon komplikasyonları önleyebilir. Başka bakteriyel patojenlerde şimdiye kadar bir fayda kanıtlanmamıştır.

Viral enfeksiyon şüphesinde, neden olarak ihtimal dışı kalıncaya kadar herpes virüslerine karşı bir ilaç verilir.

Daha hafif hastalanan insanlarda doktorlar test sonuçlarını bekler ve hedefe odaklı bir şekilde tetikleyiciye karşı tedavi uygular.

Bakteri veya herpes virüsleri tespit edilmediğinde sadece semptomlar tedavi edilir. Böyle bir durumda hastalara çoğu zaman ağrı kesiciler ve vücudun sıvı dengesini düzenleyen ilaçlar verilir.