Hastalıklar Beyin iltihabı (ensefalit)

Ensefalit beynin iltihaplanmasıdır. Beyin iltihabı beyin zarı iltihabı (menenjit) ile birlikte ortaya çıkarsa bu durum meningoensefalit olarak adlandırılır.

Ensefalitin nedeni genellikle viral bir enfeksiyondur. Hastalığı sıklıkla herpes simpleks virüsleri tetikler.

Ayrıca otoimmün reaksiyonlar da hastalığın gelişiminde rol oynayabilir. Bu durumda bağışıklık sistemi yanlış bir tepki vererek vücudun kendi dokusuna saldırır veya hasar verir. Bu durumda otoimmün ensefalit söz konusudur.

Ensefalit bilinç, davranış ve kişilikte değişikliklere yol açabilir. Bireysel beyin fonksiyonlarının kaybolması ve epileptik nöbetlerin meydana gelmesi de mümkündür.

Hastalık hafif seyredebilir, ancak hayati tehdit oluşturabilir ve ciddi, uzun vadeli hasara da neden olabilir.

Ensefalitin en yaygın semptomları şunlardır:

• Sersemlik
• Baş ağrısı
• Nöbetler
• Bilinç bozuklukları
• Ateş

Davranışta değişiklikler, halüsinasyonlar veya düşünme bozuklukları da ortaya çıkabilir.

İltihaba hangi virüsün neden olduğuna bağlı olarak, belirli semptomlar görülebilir:

• Herpes simpleks virüsleri ile enfeksiyon durumunda, genellikle afazi gibi konuşma bozuklukları ortaya çıkar.
• Arbovirüsler (böceklerden bulaşan virüsler) daha sık hareket bozukluklarına neden olur.
• EV 71 serotipi enterovirüs enfeksiyonunda titreme, kas seğirmesi, hareket bozuklukları ve felç görülebilir.

Bunların dışında hemipleji, bazı kas gruplarında gevşek felç veya duyu bozuklukları gibi diğer nörolojik semptomlar da ortaya çıkabilir.

Bazen beyin işlev bozuklukları fark edilmeyecek kadar hafiftir.

Yenidoğanlarda ve bebeklerde ensefalit belirtileri daha geneldir: Sıvı almazlar, halsiz ve uyuşukturlar. Ayrıca ateş ve kramplar da oluşabilir.

Ensefalite virüsler, bakteriler, mantarların yanı sıra solucan veya toksoplazma gibi parazitler neden olabilir. Bu durum bulaşıcı ensefalit olarak adlandırılır.

Ayrıca, bağışıklık sisteminin beyin hücrelerine saldıran ve zarar veren antikorlar ürettiği otoimmün ensefalit de vardır. Bu tür antikorlara otoantikorlar denir.

Ensefalitin yaklaşık yüzde 70'i virüslerden kaynaklanır. En yaygın olarak karşılaşılanlar şunlardır:

• Herpes simpleks virüsleri: Örneğin dudak uçuklarını ve genital uçukları tetikler.
• Enterovirüsler: Bunlar örneğin el ayak ağız hastalığının tetikleyicileridir.
• Epstein-Barr virüsü: Pfeiffer glandüler ateşinin patojeni
• Sitomegalovirüs
• Varisella-zoster-virüsü: Suçiçeği ve zona hastalığı patojeni
• Parechovirüsler: Solunum yolları ve mide-bağırsak enfeksiyonlarına neden olurlar.
• Grip virüsleri: Gribin tetikleyicileridir
• Arbovirüsler: Bunlar, diğer şeylerin yanı sıra keneler ve sivrisinekler tarafından yayılan virüslerdir. FSME patojeni veya Batı Nil virüsü bunlar arasında yer alır.

Bazen kızamık, kabakulak ve kızamıkçık virüsleri ile enfeksiyonlar ensefalite, nadiren de SARS-CoV-2 enfeksiyonuna yol açar.

Otoimmün ensefalit ayrıca kanserden de kaynaklanabilir. Bu durumda, vücudun tümör hücrelerine saldırması için aktifleştirdiği bağışıklık hücreleri beyne saldırır.

Beyin iltihaplarının sıklığı nedenine göre değişmektedir. Her yıl 100.000 kişiden yaklaşık 4 ila 8'i viral ensefalite yakalanmaktadır. Çocukluk çağı ensefaliti, en sık olarak yaşamın ilk yılında olmak üzere 100.000 çocuktan 4 ila 10'unda görülür.

Mevsimlerin de belirli viral ensefalitler üzerinde etkisi vardır. Avrupa'da yaygın olan kene kaynaklı ensefalit (FSME), keneler hastalığın taşıyıcıları olarak özellikle aktif olduğunda ortaya çıkar. Aynısı, Batı Nil virüsü gibi, tetikleyicileri sivrisinekler olan ensefalit için de geçerlidir.

Çoğu durumda, beyin iltihaplarının iyileştikten sonra kalan bir sonucu olmaz.

Ensefalitli kişilerin yaklaşık üçte birinde uzun vadeli komplikasyonlar görülür. Bunlar genellikle tedavisi zor olan nöbetler, konsantrasyon, davranış, hafıza veya konuşma bozukluklarıdır.

Yaklaşık 100 kişiden 1'inde, iltihap azaldıktan sonra bile ciddi beyin disfonksiyonu ve kalıcı bilinç bozukluğu devam eder.

Ensefalite yakalanan çocukların yaklaşık üçte birinde uzun süreli kısıtlanmalar görülür. Hastalık sonrasında gelişimsel gecikme, öğrenme bozuklukları veya davranış sorunları görülebilir. Kas hareketinde, görmede, işitmede veya idrara çıkmada da bozulmalar görülebilir.

Beyin iltihabına yol açabilen patojenlere karşı etkili pek çok aşı vardır. Bu aşılar ensefalitin korkutucu uzun süreli etkilerine karşı koruma sağladığı için birçok durumda STIKO tarafından da önerilir.

Aşı önerileri ve aşıların etki mekanizmaları hakkında bilgi edinmek için aşı konulu makalemizi okuyabilirsiniz. 

Bazı beyin iltihapları, ilaçlarla doğrudan mücadele edilebilen patojenlerden kaynaklanır.

Bu nedenle, tam tetikleyiciyi belirlemek önemlidir. Olası patojenleri sınırlamak için doktorlar önce aşağıdakileri içeren birkaç soru sorar:

• Sağlık durumu
• Gerekli ilaçlar
• Mevcut aşılar
• Son seyahatler

Deri döküntüleri, lenf nodu şişmesi, hafıza ve konuşma bozuklukları veya belirli hareket bozuklukları gibi belirtiler ilgili patojene işaret edebilir.

Bilgisayar (CT) veya manyetik rezonans tomografisi (MRT), beynin katmanlarını görüntülemek ve böylece iltihabı tespit etmek için kullanılabilir. Bazen, iltihap odaklarının beynin hangi bölümünde oluştuğu da hastalığı neyin tetiklediğine dair bilgi sunabilir.

Ek olarak, ensefalitten şüpheleniliyorsa doktorlar omurgadaki omurilik kanalından bir beyin omurilik sıvısı (BOS) örneği alır. Beyin omurilik sıvısı, beyni ve omuriliği çevreleyen sıvıyı ifade eder. Beyin omurilik sıvısında patojen, genetik analiz yoluyla doğrudan veya patojene karşı yönlendirilen antikorlar aracılığıyla dolaylı olarak tespit edilebilir. Bir otoimmün ensefalit varsa, BOS'ta belirli otoantikorlar bulunabilir.

Kan örneğinde bazı patojenlere yönelik antikorlar da tespit edilebilir. Nöbet durumunda doktor elektroensefalogram (EEG) ile beynin etkinleşme biçimini inceler.

Birçok viral ensefalit için, özellikle nedeni ile mücadele eden özel bir tedavi yoktur. Bu durumlarda tedavi, semptom giderici önlemlerle sınırlıdır.

Bir istisna, herpes simpleks virüslerinin neden olduğu ensefalittir. Bu form tedavi edilmezse ciddi sonuçlara yol açabilir. Asiklovir ilacının erken uygulanması ile uzun vadeli sonuçlar önlenebilir. Bu nedenle, tam olarak hangi patojenin hastalığa neden olduğu henüz bilinmese bile, hastalara genellikle hemen asiklovir verilir.

Ayrıca varicella-zoster virüsü veya sitomegalovirüsün neden olduğu ensefalitte de asiklovir ve benzeri etkin maddeler kullanılmaktadır.

Nöbetler ilaçlarla tedavi edilir. Davranış bozuklukları varsa da geçici olarak ilaç kullanılabilir.

Viral olmayan ensefalitler, nedenine göre tedavi edilmelidir. Nedenin bakteriler olduğu şüphesi varsa, antibiyotikler erken bir aşamada kullanılır.

Otoimmün ensefalitli hastalara yüksek dozda kortikosteroid verilir. Bunlar, antienflamatuar etkiye sahip ilaçlardır. Doktorlar ayrıca kan saflaştırma (plazmaferez) ve bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar (immünosupresanlar) kullanabilir. Bu, antikorların daha fazla hasara neden olmasını önlemek içindir.