Beyin iltihabı (ensefalit)

Ensefalit beynin iltihaplanmasıdır. Beyin iltihabı beyin zarı iltihabı (menenjit) ile birlikte ortaya çıkarsa, bu durum meningoensefalit olarak adlandırılır.

Ensefalitin nedeni genellikle viral bir enfeksiyondur. Hastalığı sıklıkla herpes simpleks virüsleri tetikler.

Ayrıca otoimmün reaksiyonlar da hastalığın gelişiminde rol oynar. Bu, vücudun kendi dokusuna zarar verdiği yanlış bir bağışıklık sistemi tepkisidir.

Ensefalit bilinç, davranış ve kişilikte değişikliklere yol açabilir. Bireysel beyin fonksiyonlarının kaybolması ve epileptik nöbetlerin meydana gelmesi de mümkündür.

Hastalık hafif seyredebilir, ancak hayati tehdit oluşturabilir ve ciddi, uzun vadeli hasara da neden olabilir.

Ensefalitin en yaygın semptomları şunlardır:

• Sersemlik
• Baş ağrısı
• Kramp nöbetleri
• Bilinç bozuklukları
• Ateş

Bunlara sıklıkla davranış değişiklikleri, halüsinasyonlar veya düşünce bozuklukları eklenir.

İltihaba hangi virüsün neden olduğuna bağlı olarak, belirli semptomlar görülebilir:

• Herpes simpleks virüsleri ile enfeksiyon durumunda, genellikle afazi gibi konuşma bozuklukları ortaya çıkar.
• Arbovirüsler (böceklerden bulaşan virüsler) daha sık hareket bozukluklarına neden olur.
• Titremeler, kas seğirmesi, hareket bozuklukları, yüzde sinir felci ve akciğerlerde su birikmesi, enterovirüs enfeksiyonu için tipiktir.

Bunların dışında hemipleji, bazı sinirlerde gevşek felç veya duyu bozuklukları gibi diğer nörolojik semptomlar da ortaya çıkabilir.

Bazen beyin işlev bozuklukları fark edilmeyecek kadar hafiftir.

Yenidoğanlarda ve bebeklerde ensefalit belirtileri daha geneldir: Sıvı almazlar, halsiz ve uyuşukturlar. Ayrıca ateş ve kramplar da oluşabilir.

Ensefalite virüsler, bakteriler, mantarlar veya protozoa ve solucanlar gibi parazitler neden olabilir. Bu durum bulaşıcı ensefalit olarak adlandırılır.

Ayrıca otoimmün ensefalit de vardır: Burada bağışıklık sistemi, vücudun beyindeki kendi hücrelerine saldıran ve zarar veren antikorlar oluşturur. Bu tür antikorlara otoantikorlar denir.

Ensefalitin yaklaşık yüzde 70'i virüslerden kaynaklanır. En yaygın olarak tanımlananlar şunlardır:

• Herpes simpleks virüsleri: Örneğin dudak uçuklarını ve genital uçukları tetiklerler.
• Enterovirüsler: Bunlar örneğin el ayak ağız hastalığının tetikleyicileridir.
• Epstein-Barr virüsü: Pfeiffer glandüler ateşinin patojeni
• Sitomegalovirüs
• Varisella-zoster-virüsü: Suçiçeği ve zona hastalığı patojeni
• Parechovirüsler: Solunum yolları ve mide-bağırsak enfeksiyonlarına neden olurlar.
• Grip virüsleri: Gribin tetikleyicileridir
• Arbovirüsler: Bunlar, diğer şeylerin yanı sıra keneler ve sivrisinekler tarafından yayılan virüslerdir.

Bazen kızamık, kabakulak ve kızamıkçık virüsleri ile enfeksiyonlar ensefalite, nadiren de SARS-CoV-2 enfeksiyonuna yol açar.

Otoimmün ensefalit ayrıca kanserden de kaynaklanabilir.

Her yıl 100.000 kişiden yaklaşık 4 ila 8'i viral ensefalite yakalanmaktadır. Hastalık özellikle genç yetişkinleri ve yaşlıları etkiler. Çocukluk çağı ensefaliti, en sık olarak yaşamın ilk yılında olmak üzere 100.000 çocuktan 4 ila 10'unda görülür.

Mevsimlerin de belirli viral ensefalitler üzerinde etkisi vardır. Avrupa'da yaygın olan kene kaynaklı ensefalit (FSME), keneler hastalığın taşıyıcıları olarak özellikle aktif olduğunda ortaya çıkar. Aynısı, Batı Nil virüsü gibi, tetikleyicileri sivrisinekler olan ensefalit için de geçerlidir.

Çok sayıda beyin iltihabı, herhangi bir komplikasyona neden olmadan iyileşir.

Ensefalitli kişilerin yaklaşık üçte birinde uzun vadeli komplikasyonlar görülür. Bunlar genellikle kalıcı nöbetler, konsantrasyon, davranış, hafıza veya konuşma bozukluklarıdır. Nöbetler genellikle ilaçla iyi tedavi edilemez.

Yaklaşık 100 kişiden 1'inde, iltihap azaldıktan sonra bile ciddi beyin disfonksiyonu devam eder. Hastalar bilinçlerini tam olarak tekrar kazanamaz.

Ensefalite yakalanan çocukların yaklaşık yarısında gelişimsel gecikme, öğrenme güçlükleri veya davranış sorunları gibi uzun süreli kısıtlanmalar görülür. Bazen kas hareketinde, görmede, işitmede veya idrara çıkmada da bozulmalar görülebilir.

Viral ensefalitin seyri, neden olan virüs tipine çok bağlıdır. Örneğin herpes simpleks ensefaliti erken tedavi edilmezse, bu hastalıktan ölme riski yüksektir.

Bazı beyin iltihapları, özel ilaçlarla doğrudan mücadele edilebilen patojenlerden kaynaklanır.

Bu nedenle, tam tetikleyiciyi belirlemek önemlidir. Olası patojenleri sınırlamak için doktorlar önce aşağıdakileri içeren birkaç soru sorar:

• Sağlık durumu
• Gerekli ilaçlar
• Mevcut aşılar
• Son seyahatler

Deri döküntüleri, lenf nodu şişmesi, hafıza ve konuşma bozuklukları veya belirli hareket bozuklukları gibi belirtiler ilgili patojene işaret edebilir.

Bilgisayar (CT) veya manyetik rezonans tomografisi (MRT), beynin katmanlarını görüntülemek ve böylece iltihabı tespit etmek için kullanılabilir. İltihabın odağının beynin neresinde oluştuğuna bağlı olarak, bu tetikleyici için bir işaret olabilir.

Ek olarak, ensefalitten şüpheleniliyorsa, doktorlar omurgadaki omurilik kanalından bir BOS örneği alır. BOS, beyni ve omuriliği çevreleyen sıvıyı ifade eder. Bunun içinde patojen, doğrudan genetik analiz yoluyla direkt veya patojene karşı yönlendirilen antikorlar aracılığıyla dolaylı olarak tespit edilebilir. Bir otoimmün ensefalit varsa, BOS'ta belirli otoantikorlar bulunabilir.

Bazı patojenlerde de, kandaki antikorları tespit etmek için bir kan örneği almak bilgilendirici olabilir. 

Nöbet durumunda doktorlar bir elektroensefalogram (EEG) ister.

Birçok viral ensefalit için, özellikle nedenle mücadele eden özel bir tedavi yoktur. Bu nedenle tedavi, semptom giderici önlemlerle sınırlıdır.

Bir istisna, herpes simpleks virüslerinin neden olduğu ensefalittir. Bu form tedavi edilmezse ciddi sonuçlara yol açabilir. Asiklovir ilacının erken uygulanması ile uzun vadeli sonuçlar önlenebilir. Bu nedenle, hangi patojenin hastalığa tam olarak neden olduğu henüz bilinmese bile, hastalara genellikle hemen asiklovir verilir.

Ayrıca varicella-zoster virüsü veya sitomegalovirüsün neden olduğu ensefalitte de asiklovir ve benzeri etkin maddeler kullanılmaktadır.

Nöbetler antiepileptik ilaçlarla tedavi edilir. Davranış bozukluklarında doktorlar geçici olarak antipsikotik ilaç verebilir.

Tüm viral olmayan ensefalitler, nedenine göre tedavi edilmelidir. Nedenin bakteriler olduğu şüphesi varsa, antibiyotikler erken bir aşamada kullanılır.

Otoimmün ensefalitli hastalara yüksek dozda kortikosteroid verilir. Bunlar, antienflamatuar etkiye sahip ilaçlardır. Doktorlar ayrıca kan saflaştırma (plazmaferez) ve bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçlar (bağışıklık baskılayıcılar) kullanabilir. Bu, antikorların daha fazla hasara neden olmasını önlemek içindir.