Botulizm

Botulizm bir zehirlenmedir ve bu yüzden insandan insana taşınmaz. Almanya’da yılda 10 kişiden daha az hastalık görülür.

Botulizm botulinum nörotoksinleri olarak adlandırılan nörotoksinlerden kaynaklanır. Botulinum nörotoksini bilinen en güçlü toksinlerden biridir. Ölümcül doz, sadece vücut ağırlığının kilogramı başına 0,001 mikrogramdır. Zehir bu yüzden biyolojik savaş aracı olarak savaş silahları listesinde yer almıştır.

Zehrin ana üreticisi klostridyal botulinum bakteri türüdür, diğer üreticiler C. baratii, C. butyricum ve C. Argentinense klostridyal suşlarıdır. "Botulinum" adının bir kısmı patojenin nerede bulunabileceğini gösterir: Latince kelime olan "botulus" sosis demektir. Bakteriler ancak doğada da yaygındır, topraktan ve sulardan gelirler. Oksijen bakımından fakir koşullarda bakteriler çimlenir ve zehrini serbest bırakır.

Botulizmin altı formu vardır:

• Gıda botulizmi en sık görülen formudur: Patojenin yerleştiği gıda tüketildiğinde bulaşır.
• Yara botulizmi: Bu form çoğunlukla patojenin sporları yara bölgelerine girdiğinde ve sonra orada filizlendiğinde ortaya çıkar.
• Bebek botulizmi: Mide ortamı henüz yetişkinlerdeki kadar asidik olmadığı ve bağırsak florası daha tam gelişmediği için bir yaşın altındaki küçük çocuklarda ortaya çıkar. Bebek botulizmi sıklıkla bal tüketimi ile ilişkilidir.
• Enhalasyon botulizmi: Laboratuvar çalışanları zehirli gazı soluduklarında ortaya çıkabilir.
• İatrojenik botulizm: Bu zehirlenme, terapötik veya kozmetik kullanım esnasında "botoks" kullanımının (kazara) aşırı dozu sebebiyle oluşur.
• Nadir özel formlar: Önceden geçirilmiş hastalıklar varsa patojen yetişkinlerde bağırsakları da etkileyebilir.

Hastalık ateşe yol açmaz. Patojenin vücuda nasıl girdiğinden bağımsız olarak ilerlediği görülür. Semptomlar vücuda ne kadar zehrin girdiğine ve ne kadar uzun süre orada etki ettiğine bağlıdır.

Botulizmde tipik belirtiler arasında aşağıdakiler sayılır:

• Ağız kuruluğu
• Bulantı, kusma, ishal
• Göz kaslarının felç belirtileri: Göz titremesi, çift görme, fotofobi
• Boğaz kaslarının felci: Yutma bozukluğu, ses bozukluğu (kısıklık gibi), konuşma bozukluğu
• Felç ele ulaşırsa yazı şeklinde değişiklik olur.
• Boğaz kasları etkilenirse hapşırma refleksi olumsuz etkilenir. Mide içeriği akciğerlere girebilir ve bir akciğer iltihaplanmasına sebep olabilir.
• Bazen hastalar başlarını hedefe yönelik bir şekilde hareket ettirme yeteneğini kaybeder.
• Dolaşım bozuklukları ve genel zayıflama olasıdır.
• Felç bağırsak kaslarına ulaşırsa kabızlık ve hatta bağırsak tıkanıklığı sonucu doğabilir.
• Yara botulizminde yara enfeksiyonu ateşe yal açabilir.
• Bebek botulizmi nefes darlığı, kabızlık, yutma bozuklukları ve içme zayıflığı gibi belirtilerin yanında genel kas güçsüzlüğüne, zayıf felçlere ve fiziksel gelişmede gecikmeye yol açar.

Botulizm, botulinum norötoksinlerinden kaynaklanır. Bunlar, bilinen en etkili zehirler arasındadır. Vücut ağırlığının sadece 0,001 mikrogramı kadar botulinum ölümcüldür.

Zehir, klostridyal türdeki bakterilerin metabolizmasının bir ürünüdür. Bu çubuk şeklindeki bakteriler oksijen taşımaz ve spor denilen yapılar oluşturarak çoğalır. Bunlar, metabolizma olmadan yıllar sonra bile tekrar filizlenebilen çok dirençli bulaşma biçimleridir.

Klostridya ve sporları dünya çapında yaygındır ve bal ve et ürünleri de dahil olmak üzere topraklar, su kütleleri ve tarım ürünlerinden gelir. Oksijen yokluğunda (anaerob koşullar) bakteriler zehir üretir ve serbest bırakır.

Zehrin ana üreticisi Clostridium (C.) botulinum bakterisidir. Ayrıca, C. baratii, C. butyricum ve C. Argentinense farklı suşları da zehir üretebilir.

Temel olarak gastrointestinal sistemine veya dolaşım sistemine klostridya giren herkes botulizmden etkilenebilir. Ancak bazı gruplar için özel risk söz konusudur.

Yedi farklı zehir tipi (A-G) bilinir, bunlardan A, B, E ve F kesinlikle insanlar için zehirlidir. Zehirlenme söz konusu olduğu için insandan insana hastalık taşınamaz.

Botulinum nörotoksinine karşı onaylanmış bir aşı yoktur. Alman gıda ve hijyen yönetmelikleri botulizmin en sık görülen formu olan gıda botulizmini, orada ancak yılda bir kez nadiren meydana gelecek şekilde önlemektedir.

Almanya’da botulizm zehirlenmesi genellikle kendi ürettikleri gıdalar yüzünden olmaktadır. Bunlar uygun şekilde üretilmeli, işlenmeli ve depolanmalıdır.

Bakteri sporları uzun ömürlüdür. Dondurularak öldürülemezler. Yiyecekler iç kısımlarında eşit olarak ısıtılacak kadar yeterli sürede pişirilmelidir.

İlk başta, botulizm çoğunlukla belirti göstermez. Bu da erken tanıyı zorlaştırır. Erken semptomlar da diğer zehirlenmeler, diğer enfeksiyonlar veya tamamen farklı hastalıklarda da görülebilir. Felç belirtileri de bir beyin kanamasını, bebeklerde ise tetanosu gösterebilir. Gastrointestinal sistemin semptomları temel olarak başka enfeksiyonlardan veya zehirlerden de gelebilir.

Tedavi eden hekimler ilk önce diğer olası nedenleri elemelidir. Bunu, hastayı ayrıntılı bir şekilde sorgulayarak ve kapsamlı fiziki muayene yoluyla yaparlar.

Botulizm şüphesini doğrulamak için bunun için özel donanımlı laboratuvarlar zehir veya bakteriyi tespit edebilir. Testler çoğunlukla 48 saat içinde sonuç verir. Bu önemlidir, çünkü gıda botulizminde zehir genellikle hızla emilir ve vücutta dağılır, böylece kanda artık tespit edilmesi mümkün olmaz.

Gıdanın sebep olduğu şüphesi varsa, gıda artıklarında zehir izleri olup olmadığı incelenebilir. Hastayla aynı yemeği yemiş kişilerin gözlemlenmesi de iyi bir gösterge sağlar. Gıda artıkları ve çevresel örneklerin yanında hekimler aşağıdakileri inceler:

• Kan, öncelikle kan serumu
• Mide içeriği/kusmuk
• Dışkı (bebek ve gıda botulizminde)
• Yara sürüntüsü (yara botulizminde)
• Bronşların salgısı (enhalasyon botulizminde)
• Nazal mukoza sürüntüsü (enhalasyon botulizminde)

Botulizm şüpheli teşhisinin onaylanması için hangi muayenelerin/tahlillerin yapıldığını mı öğrenmek istiyorsunuz? Robert Koch Enstitüsü'nün danışmanlık laboratuvarı internet sitesinde inceleme metotları hakkında ayrıntılı bilgi bulabilirsiniz.

Botulizmden şüphelenilse bile hekimler hastaların yoğun bakımda izlendiği ve çoğunlukla yapay solunum verildiği hastanelere sevk edilmesini sağlar. Zehrin neden olacağı felçler yayılabilir ve solunum kaslarını etkileyebilir. Tedavi edilmezse solunum felci ölüme sebep olabilir. Bu sebeple botulizm daima acil bir durumdur.

Hasta hastaneye yatırıldıktan sonra bir panzehir verilir. Panzehir, genellikle bir laboratuvar tanıyı onaylamadan önce, hızlıca verilmelidir. Bunun nedeni, bakteriyel zehrin sinir hücrelerinin içlerinde etki etmesidir. Orada sinir hücrelerinden kas hücrelerine sinyal ileten haberci madde asetilkolinin salınımını engeller. Zehir hücrelerde emilir emilmez, panzehir tarafından ulaşılamaz olur. Bu yüzden panzehir ile tedavisi sadece hastalığın daha fazla yayılmasını önler.

Hasta kabızlık göstermeye devam eder veya hastalık belirtileri artmaya devam ederse durum farklı olur. Bu, zehrin bağırsaklardan emilmeye devam ettiğini gösterir.

Semptomları azaltabilecek diğer tedavi önlemleri aşağıdaki gibidir:

• Gastrik lavaj: bağlanmamış zehri dışarı atar. Bu sadece zehir alımından en fazla 2 saat sonraya kadar anlamlıdır.
• Bağırsak kasları henüz etkilenmemişse müshil veya aktif kömür verilebilir.
• Bağırsak kasları felç olursa veya kabızlık sürerse etkilenen bağırsak hareketlerini desteklemek için araçlar verilir.
• Kolinesteraz inhibitörleri: Bunlar, hala salınmakta olan küçük haberci maddenin parçalanmasını önler.
• Yara botulizminde antibiyotikler hala mevcut olan bakterileri öldürür. Antibiyotik, bakteri hücrelerini çözer, içlerinde bulunan zehri serbest bırakır. Bu yüzden antibiyotikle eş zamanlı olarak daima bir panzehir de uygulanır.

Zehir sinir hücrelerinde emilir ve orada uzun süre kalabilir. Bu, sinir ve kas hücreleri arasında sinyal iletimi tekrar tamamen oluşuncaya kadar aylarca sürebilir.