Botulizm

Botulizm, botulinum neurotoxin olarak da bilinen botulinum nörotoksininin neden olduğu zehirlenmedir. 

Botulinum nörotoksininin ana üreticisi clostridium botulinum adlı bakteri türüdür. Bu bakteriler ve sporları doğada yaygındır; toprakta ve suda bulunurlar. Sporlar filizlenirse bakteriler büyür ve zehri serbest bırakırlar.

Botulinum nörotoksini bilinen en güçlü toksinlerden biridir. Çok küçük miktarlar bile ölümcül olabilir. 

Botulizmin formları

Botulizmin altı formu vardır:

• Gıda kaynaklı botulizm: En yaygın olan türdür, içinde clostridia bulunan gıdaların tüketilmesinden kaynaklanır.
• Yara botulizmi: Bu form çoğunlukla patojenin sporları yara bölgelerine girdiğinde ve sonra orada filizlendiğinde ortaya çıkar.
• Bebek botulizmi: Mide ortamı henüz yetişkinlerdeki kadar asidik olmadığı ve bağırsak florası daha tam gelişmediği için bir yaşın altındaki küçük çocuklarda ortaya çıkar. Bebek botulizmi sıklıkla bal tüketimi ile ilişkilidir.
• Solunum botulizmi: Laboratuvar çalışanlarında ortaya çıkabilir.
• İatrojenik botulizm: Bu zehirlenme, "botoksun" tedavi amaçlı veya kozmetik kullanımı sırasında (kazara) aşırı dozda alınması veya yanlış uygulanması sonucu meydana gelir.
• Nadir özel formlar: Daha önceden geçirilmiş bağırsak hastalıkları varsa patojenler yetişkinlerin bağırsaklarını da etkileyebilir.

Almanya'daki hastalık sayıları

Botulizm Almanya'da bildirilmesi zorunlu bir hastalıktır. Ülkede her yıl ortalama 5 kişi hastalanmaktadır. Botulizm kişiden kişiye bulaşamaz.

Botulizmin belirtileri, ne miktarda botulinum nörotoksininin vücuda girdiğine ve orada ne kadar süredir etkili olduğuna bağlıdır.
Botulinum nörotoksin zehirlenmesinin tipik semptomları şunlardır:

• Ağız kuruluğu
• Bulantı, kusma, ishal
• İrileşmiş gözbebekleri
• Göz kaslarının felç belirtileri: yakını görme bozukluğu, çift görme
• Boğaz kaslarının felci: Yutma bozukluğu, ses bozukluğu (kısıklık gibi), konuşma bozukluğu
• Ekstremitelerde ve boyunda kas felci, buna bağlı zayıflık, süreç boyunca genel bitkinlik
• Solunum kaslarının felci ve buna bağlı hayati tehlike
• Boğaz kasları etkilenirse hapşırma refleksi olumsuz etkilenir. Mide içeriği akciğerlere girebilir ve bir zatürreye sebep olabilir.
• Felç bağırsak kaslarına ulaşırsa kabızlık ve hatta bağırsak tıkanıklığı sonucu doğabilir.

Yara ve bebek botulizminin belirtileri

• Yara botulizminde yara enfeksiyonu ateşe yol açabilir.
• Bebek botulizmi nefes darlığı, kabızlık, yutma bozuklukları ve içme zayıflığı gibi belirtilerin yanında genel kas güçsüzlüğüne, zayıf felçlere ve fiziksel gelişmede gecikmeye yol açar.

Botulizm, botulinum nörotoksininden kaynaklanır. 

Bu zehir, clostridia grubundan bakterilerin metabolizmasının bir ürünüdür. Zehrin ana üreticisi clostridium botulinum bakterisidir. 

Clostridia, anaerobik koşullar altında, yani oksijenin olmadığı bir ortamda büyür. Bu nedenle konserve ürünler, ev yapımı ve hava geçirmeyecek şekilde kapatılmış gıdalar yaygın kaynaklardır. Clostridia, oksijen yokluğunda çimlenen ve zehir üreten bakterilere dönüşen sporlar oluşturur.

Clostridia ve sporları dünya çapında yaygındır ve toprakta, suda ve tarım ürünlerinde bulunur. 

Sporlar oldukça dayanıklıdır. Bu gelişim aşamasında uzun süre hayatta kalabilir ve yıllar sonra filizlenebilirler.

Genel olarak gastrointestinal veya dolaşım sistemine clostridia giren herkes botulizmden etkilenebilir. 

Ancak bazı gruplar için özel risk söz konusudur:

• 12 ayın altındaki bebekler, clostridia ve sporlarını öldürecek yetişkinlerde olan asidik mide ortamından yoksundur. Balda, bağırsaklarda kolonizasyona sebep olan ve böylece bebek botulizmine yol açan sporlar bulunabilir.
• Uyuşturucu kullananlar: Cilt altına yapılan enjeksiyonlardan sonra bir yara botulizmi gelişebilir.
• Amatör kasaplar: Almanya'da botulinum nörotoksinleri ile zehirlenmelerin büyük çoğunluğuna ev yapımı sosis ürünleri neden olmaktadır.

Botulinum nörotoksinine karşı onaylanmış bir aşı yoktur. En önemli önleyici tedbir gıda hijyenine dikkat etmektir. 

Almanya'da endüstriyel olarak üretilen ürünleri yiyerek zehirlenme riski, geçerli gıda ve hijyen düzenlemeleri nedeniyle çok düşüktür.

Ülkemizde botulizm genellikle clostridia veya sporları ile kontamine olmuş ev yapımı ve konserve yiyecekler yoluyla meydana gelir. 

Bunu önlemek için gıdanın uygun şekilde üretilmesi, işlenmesi ve saklanması önemlidir. Her şeyden önce, yiyeceğin içinin de yeterince ısınmasını sağlayacak kadar uzun süre pişirildiğinden emin olmak gerekir. Sporları öldürmenin tek yolu budur. Ancak dondurularak bu sağlanamaz. 

Yiyecekleri yeniden ısıtırken, 85 derecenin üzerinde bir sıcaklıkta birkaç dakika ısıtmak önemlidir.

Kendinizi yiyecek kaynaklı botulizmden nasıl koruyacağınız hakkında ayrıntılı bilgiyi Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR) (Federal Risk Değerlendirme Enstitüsü) tüketici broşüründe bulabilirsiniz.

Başlangıçta botulizm spesifik olmayan semptomlarla ortaya çıkar. Bu da erken teşhisi zorlaştırır. Ağız kuruluğu ve mide-bağırsak şikayetleri gibi erken belirtiler diğer zehirlenme ve enfeksiyonlarda da ortaya çıkar. Felç durumlarında diğer nörolojik hastalıkların dışlanması gerekir. Birlikte yemek yiyen birkaç kişide semptomlar ortaya çıkarsa, bu güçlü bir göstergedir.

Botulizm şüphesinin doğrulanması için kanın mümkün olan en kısa sürede özel donanımlı laboratuvarlara gönderilmesi gerekir.
Gıda botulizmi durumunda 48 saat sonra kanda tespit artık mümkün değildir. Gıdanın sebep olduğu şüphesi varsa, gıda artıklarında zehir izleri olup olmadığı incelenebilir. 

Diğer tetkikler

Gıda artıkları ve çevresel örneklerin yanında doktorlar aşağıdakileri inceler:

• Mide içeriği/kusmuk
• Dışkı (bebek ve gıda botulizminde)
• Yara sürüntüsü (yara botulizminde)
• Bronş salgısı (enhalasyon botulizminde)
• Nazal mukoza sürüntüsü (enhalasyon botulizminde)

Botulizmden şüpheleniliyorsa doktorlar, etkilenen kişiyi yoğun bakımda izlemek ve tedavi etmek için hastaneye sevk ayarlayacaklardır.

Zehrin neden olduğu felçler yayılabilir ve solunum kaslarını etkileyebilir. Tedavi edilmezse solunum felci ölüme sebep olabilir. Bu sebeple botulizm daima acil bir durumdur.

Panzehirle tedavi

Hastanede hastalara panzehir verilir. Panzehrin hızla verilmesi gerekir. Bu nedenle doktorlar genellikle laboratuvar sonuçlarını beklemeden bu ilacı uygularlar. 

Bunun nedeni, botulinum nörotoksininin sinir hücrelerinin içlerinde etki etmesidir. Orada sinir hücrelerinden kas hücrelerine sinyal ileten haberci madde asetilkolinin salınımını engeller. 

Panzehir yalnızca hala kan dolaşımında bulunan botulinum nörotoksinini nötralize edebilir. Zehir sinir hücrelerine girdikten sonra panzehir artık işe yaramaz. 

Diğer tedavi önlemleri

• Gastrik lavaj: bağlanmamış zehri dışarı atar. Bu sadece zehir alımından en fazla 2 saat sonraya kadar anlamlıdır.
• Bağırsak kasları henüz etkilenmemişse müshil veya aktif kömür verilebilir.
• Bağırsak kasları felç olursa veya kabızlık sürerse etkilenen bağırsak hareketlerini desteklemek için araçlar verilir.
• Kolinesteraz inhibitörleri: Halen salınan az miktardaki haberci maddenin parçalanmasını önlerler.
• Yara botulizminde antibiyotikler hala mevcut olan bakterileri öldürür. Bununla birlikte, yok edilen bakteri hücreleri hâlâ salgılayabilecekleri zehir içerirler. Bu yüzden antibiyotikle eş zamanlı olarak daima bir panzehir de uygulanır.

Halihazırda emilmiş olan zehir, sinir hücrelerinde uzun süre kalabilir: Sinir ve kas hücreleri arasındaki sinyal iletiminin tamamen yeniden sağlanması aylar sürebilir. Ancak genellikle kalıcı bir hasar oluşmaz.