Sağlıklı yaşam Çocuk kazaları: Azaltılabilecek bir risk

Çocuklar etraflarını keşfetmeye ve anlamaya başladıklarında en heyecanlı ve güzel anlar ortaya çıkmaktadır. Ne yazık ki bu anlarda ağır sonuçları olabilen kazalar da meydana gelebilir. Özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda evde yaşanan düşme, yanma ve haşlanma gibi kazalar yaygındır. İlkokul çağından itibaren dışarıda gerçekleşen kazalar öne çıkmaya başlar. Ebeveynler, akrabalar ve eğitimciler riskler hakkında güzelce bilgilendirilirse çocukları da bu kazalardan daha iyi koruyabilir.

En yaygın tehlike nedenlerini bilmek ve örneğin evi düzenlerken ona göre daha güvenlikli düzenlemek önemlidir.

Aynı zamanda çocukların kendi tehlike bilincini geliştirmesi ve güvenli davranışları öğrenmesi desteklenmelidir. Bunun için çocuklara çok hareket etmeleri ve güvenli ortamlarda denemeler yapmaları için imkan tanımak gerekir. Çocuk gelişimi hakkında bilgi sahibi olmak bu gereklilikleri karşılamaya yardımcı olur.

Tehlikeleri fark etmek ve buna uygun hareket etmek için belirli becerilere sahip olmamız gerekir. Bu beceriler arasında duyma ve görme gibi algıların yanı sıra hareketi kontrol etme, konsantrasyon ve yargı becerileri yer alır. Bu beceriler çocukluk ve ergenlik çağında yavaş yavaş gelişir.

Algı gelişimi

Çocuklar normalde doğuştan itibaren görme ve duyma yetisine sahiptir. Ancak örneğin görme netliği ve uzamsal görme becerileri yaşamın ilk yıllarında önemli ölçüde gelişir. Uzamsal görme, uzaklığı tahmin etme gibi beceriler için önemlidir. Çocuklar yaklaşık olarak 9 yaşlarındayken yetişkinlere benzer ölçüde uzamsal görme becerisi kazanır. Sesleri birbirinden ayırt etme ve doğru konumlandırma becerisi de küçük çocuklarda tam gelişmemiştir.

Koordinasyon ve hareket becerisi

Yeni hareket dizilerini tam dikkat vermeden de yapabilir hale gelmek için çok alıştırma yapmak gerekir. Bu durum yetişkinler için de geçerlidir. Örneğin ilk sürüş derslerinde aynı anda vites değiştirmek, direksiyonu yönetmek ve trafiği takip etmek için çok konsantre olmak gerekir.

Tehlikelerden kaçınmak için vücutta karmaşık süreçlerin gerçekleşmesi gerekir. İlk önce duyunun beyne iletilmesi ve orada işlenmesi gerekir. Beyin duyuya uygun hareketi planlar ve ardından kaslar bu hareketi gerçekleştirir.

Bu tür hareket kalıplarının pek çoğu yetişkinlerde neredeyse otomatik olarak gerçekleşir. Ancak küçük çocuklarda basit görünebilen hareket süreçleri için bile tam dikkat gerekir. Örneğin, okul çağı öncesinde çocuklar bisiklet sürerken etrafına bakamaz, yayalardan kaçınamaz veya hızlı fren yapamaz.

Konsantrasyon, dikkat ve yargı becerisi

Özellikle yaşamın ilk iki yılında çocuklar meraklı olduğundan her şeyi keşfetmek, görmek, hissetmek ve tatmak ister. Ancak aynı dönemde çocuklar tehlike bilincine de sahip olmadığından evde zehirlenme, haşlanma veya düşme gibi tipik kazalar kolayca gerçekleşebilir. 

İki ila altı yaşındaki çocukların düşünme yapısı büyük oranda benmerkezcidir. Başkalarının bakış açısını anlamaları genellikle mümkün değildir. Bu yaştaki çocuklar örneğin, bir araba gördüklerinde araba sürücüsünün de onları gördüğünü varsayar. Ayrıca, okul çağı öncesindeki çocukların dikkati kolay dağılır. Akut tehlike bilinci 4 ile 6 yaşları arasında gelişir, geleceğe yönelik tehlike bilinci ise 8 yaşından itibaren başlar. 10 ila 15 yaşından itibaren çocuklar ve ergenlerin tehlikeleri değerlendirme becerisi yetişkinlerle aynı olur. Konsantrasyon ve mantıksal düşünme becerileri de bu dönemde yetişkinlerle benzer olur.

Çocuklar en çok vakit harcadıkları yerlerde kaza geçirir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda görülen tipik kaza türleri arasında evde yaşanan düşme, zehirlenme, yanma ve boğulma kazaları yer alır. Yaş ilerledikçe ve hareket becerisi arttıkça oyun parkı veya sokak trafiğinde kaza geçirme olasılığı da artar. Erkek çocukların kaza geçirme sıklığı yaştan bağımsız olarak kızlardan daha yüksektir.

Yaşamın ilk aylarında evdeki tipik tehlikeler

Alt değiştirme masaları, yatak veya koltuktayken yüksekten düşme yaşamın ilk altı ayında en sık görülen kaza türüdür. Bu nedenle kapı çalsa veya dolaptan hızlıca havlu almanız gerekse bile çocuğunuzu burada yalnız başına bırakmayın. En azından bir eliniz daima çocuğun üzerinde olmalıdır.

Havasızlıktan boğulma kazalarını önlemek için uyku yerinin güvenli olmasına dikkat edilmelidir. Çocuk yatağında pelüş oyuncak veya yastık gibi nesneler bulunmamalıdır. Uyku tulumu çarşaftan daha güvenlidir. Ayrıca ilk aylarda çocuğunuzu uyuturken yalnızca sırt üstü yatırmaya dikkat edin. Yatakta veya çocuğunuzun erişebileceği başka yerlerde yutulabilecek küçük parçalar bulunmamalıdır.

Haşlanma yanıklarını önlemek için çocuğunuzu kolunuzda taşırken sıcak çay veya kahve içmemelisiniz. Ayrıca, banyodan önce banyo suyunun sıcaklığını (36-37 °C) kontrol edin ve sıcak su torbalarını sıkıca kapatın.

Çocuğum daha çok hareket etmeye başladığında evde nelere dikkat etmeliyim?

İlk ayağa kalkma denemelerinden ilk adımlara kadar her aşamada, çocuğun hareket becerisi arttıkça evi çocuklar için güvenli hale getirmek giderek önem kazanır. Bu önlemler örneğin şunlardır:

• Prizleri priz koruyucuyla emniyete almak
• Elektrik kablolarını çocuğun erişemeyeceği yerlere kaldırmak
• Çocuğun tırmanabileceği dolapları devrilmeye karşı güvenli olacak şekilde duvara sabitlemek
• Mobilya köşelerine koruyucu malzeme takmak
• Merdivenlere koruyucu korkuluk eklemek
• Pencereleri ve balkon kapılarını emniyete almak
• Bebek yürüteci kullanmaktan kaçınmak (merdivenden düşme riski)

Masa örtüsü kullanmaktan da kaçınılmalıdır. Çocuklar masa örtüsünü çekerse sıcak içeceklerden kaynaklanan haşlanma yanıkları oluşabilir. Haşlanma ve yanmaları önlemek için şu tedbirlere de dikkat edilmesi gerekir:

• Ocaktaki tencere ve tavaların kulplarını daima arkaya çevirin.
• Mümkünse ocağın arka gözlerini kullanın.
• Şömine, fırın veya set üstü ocak gibi sıcak yüzeyleri güvenli hale getirin.
• Masanın kenarına sıcak sıvılar koymayın. 
• Su ısıtıcılarını ve ütüleri güvenli yerlere yerleştirin.
• Kibritleri ve çakmakları her zaman çocukların erişemeyeceği yerlerde saklayın.

Ayrıca, havasızlıktan boğulma kazalarını önlemek için plastik poşet veya mendil ambalajı gibi nesneleri çocuklardan uzak tutun. Etrafta bulunan küçük parçalar da ağza veya burna sokulup nefes yoluna girebilir.

Nefes yoluna nesne girmesinin yanı sıra bazı nesnelerin yutulması da tehlikeli olabilir. Örneğin, birden fazla mıknatıs veya bir mıknatıs ve küçük metal parçaları yutulduğunda bu nesneler bağırsakta birbirini çekebilir. Şu şekilde bağırsak sıkışabilir ve yaşamı tehdit eden yaralanmalar oluşabilir. Yutulan düğme piller ise yemek borusunda ciddi kimyasal yanıklara yol açabilir. Çocuğunuz mıknatıs veya pil yutarsa derhal acil yardım (112) çağırmalı veya acil servise gitmelisiniz. Temizlik maddeleri ve diğer ev kimyasalları da ciddi kimyasal yanıklara veya zehirlenmelere yol açabilir ve güvenli şekilde saklanmalıdır.

Açık alanlardaki tipik tehlikeler

Çocuklar için en önemli tehlikelerden biri trafiktir. Bu durum arabada yolculuk eden, bisikletin çocuk koltuğunda oturan ve elinden tutularak yaya olarak yürüyen küçük çocuklar için geçerlidir. Çocukların çevre algısı tamamen farklıdır. 10 yaş altı çocuklar uzaklığı ve hızı henüz yeterince doğru şekilde değerlendiremez. Bu nedenle daha büyük çocuklarla ilgilenirken bile dikkatli olun ve çocuğunuzla trafikte nasıl davranması gerektiğiyle ilgili düzenli alıştırmalar yapın. Örnek teşkil ettiğinizi unutmayıp trafik kurallarına hep uyun.

Arabada çocuklarla birlikte yolculuk yapmaya yönelik güvenlik yönergelerini örneğin kindergesundheit-info.de portalında bulabilirsiniz.

İlk bisiklete binme denemelerinde de dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. İlk bisikletin boyutu, çocuk selede otururken her iki ayağı zemine değebilecek şekilde seçilmelidir. Oturma pozisyonu olabildiğince dik olmalıdır.

Ayrıca, başından beri çocuğunuzu kask takmaya alıştırın. Okul öncesi çağındaki çocukların bisiklet sürerken etrafa bakmadıklarını, yayalardan kaçınmadıklarını ve hızlı fren yapamadıklarını unutmayın. 8 yaşına kadar çocukların bisikleti kaldırımda sürmesi gerekir. Ebeveynler kaldırımda çocuklarına bisikletle eşlik edebilir. 11 yaşından itibaren çocukların da bisiklet yolunu kullanması gerekir.

Trafik veya havasızlıktan boğulma kazalarından sonra üçüncü en yaygın olan ve küçük çocuklarda ölüme yol açabilen kaza türü suda boğulmadır. Küçük çocukların başları vücutlarına kıyasla büyük olduğundan vücutlarının ağırlık merkezi yetişkinlerden farklıdır. Bu nedenle çocukların sudan çıkması daha zordur. Daha kolay şekilde ve genellikle ses çıkarmadan boğulurlar. Bu nedenle çocuğunuzu çocuk havuzlarının veya süs havuzlarının içinde veya etrafında asla gözetimsiz bırakmayın. Bu tedbir, yüzme kolluğu gibi yüzmeye yardımcı araçlar kullanıldığında da geçerlidir. Bahçedeki su kaynaklarını emniyete alın. Çocukların 4 yaşından itibaren en kısa sürede yüzmeyi öğrenmesi gerekir.

Çocukların güvenliği için yetişkinlerin olası tehlikelere dikkat etmesi yeterli değildir. Çocuğun kendi başına deneyim edinmesi ve denemeler yapabilmesi de eşit derecede önemlidir. Çocuğun kendi tehlike bilincini geliştirmeyi ve uzun vadede kendini tehlikelerden korumayı öğrenmesi için bu gereklidir. Bu nedenle, kaza endişesinden dolayı çocuğu kısıtlamak mantıklı değildir.

Çocuğunuz dediğiniz her şeyi anlamasa bile küçük yaşlardan itibaren çocuğunuzu tehlikelere karşı uyarın. Özellikle küçük çocuklar çevrelerinde ne olduğunu anlamak için her şeyi kavrar. Çocuğunuzun güvenlik konusunu oyun oynarmış gibi pratikle öğrenmesi için örneğin gözetiminiz altındayken iğneye dokunmasına izin verip iğnelerin sivri olduğunu öğretebilirsiniz. Çocuğunuzun sıcak ve soğuk arasındaki farkı dokunarak anlamasına izin verin. Bunun için örneğin buz küpü ve yaklaşık 40 °C sıcaklıktaki suyla doldurulmuş bir şişe kullanabilirsiniz.

Yeterince hareket etmeyen çocuklar bazen kendilerini olduklarından becerikli sanabilir. Bu durum riskli davranışlara ve kaza tehlikesinin artmasına neden olur.

Bu nedenle çocuğunuza hareket etmesi, tırmanması, dengede durması ve gezinmesi için yeterince imkan tanıyın. Bu aktivitelerde çocuğunuza çok yardım etmeyin. Sadece tehlikeli bir durum olursa yanlarında olun. Bu şekilde çocuğunuz koordinasyon ve hareket becerisini geliştirip yeteneklerini doğru değerlendirmeyi öğrenebilir. 

En yaygın tehlikeleri ve kazaları önleme imkanlarını öğrenerek çocuk kazası riskini düşürebilirsiniz. Ancak hiç kaza olmayacağının garantisi yoktur. Bu nedenle çocuğun yaralanması veya kaza yapması durumunda da ne yapılacağını bilmek önemlidir. Çocuklarda ilk yardım başlıklı makalemizde tipik çocuk kazalarıyla ilgili önemli ipuçlarını ve tedbirleri bulabilirsiniz.

Ebeveynler, veliler ve iş yerlerinde çocuklarla düzenli vakit geçiren kişiler için özel olarak çocuk bakımına yönelik ilk yardım kursları da mevcuttur. Burada yaraların ve yanıkların nasıl tedavi edileceğinden çocuklara nasıl kalp masajı yapılacağına kadar acil durumda bilinmesi gereken her şey öğrenilir.

Çocuklar için ilk yardım kursu seçenekleri için bkz.
Deutsches Rotes Kreuz e. V.
Arbeiter-Samariter-Bund e. V.
Johanniter-Unfall-Hilfe e. V.
Malteser Hilfsdienst e. V.

"Çocuk Güvenliği" konusu ile ilgili detaylı bilgilere aşağıdaki sitelerden ulaşabilirsiniz: Bundesinstitut für Öffentliche Gesundheit (BIÖG) (Federal Halk Sağlığı Enstitüsü) kuruluşunun Kindergesundheit-info-de sitesi, Bundesgemeinschaft Mehr Sicherheit e. V. derneğinin kindersicherheit.de sitesi veya Verkehrswacht (Trafik Monitörü).

BIÖG ayrıca "Çocukları Koruma - Kazaları Önleme" konulu ücretsiz bir ebeveyn kılavuzu sunmaktadır.