Çocuklarda kabızlık

Kabızlık, bir yaşın üzerindeki çocuklarda nispeten yaygındır.

Genellikle bağırsak hareketindeki bir işlev bozukluğudur. Bu genellikle dışkılama sırasında yaşanan ağrılı deneyimlere bağlıdır.

Özellikle anaokulu çağındaki çocuklar temizlik eğitiminden sıklıkla etkilenmektedir. Genellikle beslenme hataları, ortam değişiklikleri veya stres gibi birkaç neden bir araya gelir.

Kabızlığın arkasında nadiren başka nedenler vardır. Özellikle yenidoğanlarda ve bebeklerde sindirim sistemi bozuklukları buna neden olabilir. Tiroid bezi, sinirler veya omurilik hastalıkları da kabızlığa neden olabilir.

Çocuklarda kabızlık farklı semptomlara neden olabilir:

• Haftada üçten az dışkılama; henüz emzirilen bebekler istisnadır
• Sert veya topaklanmış dışkı
• Şiddetli ıkınmanın eşlik ettiği zor dışkılama
• Tuvaleti tıkayabilecek kadar büyük miktarlarda dışkı
• Rektumda ele gelen dışkı kitleleri
• Ağrılı dışkılama
• Anüste küçük cilt yırtıkları
• Dışkıda kan birikimi
• İç çamaşırında dışkı izleri ile fark edilebilen "dışkı kaçırma". Bu süreçte, çok yumuşak veya sıvı kıvamında dışkı bağırsaktaki sert dışkı kitlelerinin arasından geçip çıkar. Bu bazen ishal ile karıştırılır.
• 4 yaşın üzerindeki çocuklarda ayda bir veya daha sık olmak üzere fekal enkontinans. Çocuklar tuvalete gitmeyi çoktan öğrenmiş olmalarına rağmen dışkılama dürtüsüne engel olamayabilir.
• Çocuklar tuvalete gittikten sonra tipik olarak geçen geçici karın ağrısı
• Dışkılamanın istemli olarak tutulması: Bu durumda çocuklar kıpırdanmaya ve dans etmeye başlar ve bu sırada kalçalarını sıkıştırır.

Aşağıdaki semptomlar hastalığa bağlı kabızlığı gösterir:

• Yenidoğanların ilk dışkılamasının 2 günden daha uzun süre gecikmesi
• Yaşamın ilk haftalarında fark edilen kabızlık
• Kilo alamama ve gelişememe
• Kurşun kalem kadar ince, şerit şeklinde dışkı
• Anüste cilt yırtığı görülmemesine rağmen kanlı dışkı
• Ek olarak yeşil safra kusma
• Çok şişkin karın

Bu belirtiler ortaya çıkarsa çocuk mutlaka bir doktor tarafından muayene edilmelidir.

Çocuklar doğal olarak farklı şekillerde kabızlığa yatkındır. Ayrıca, bağırsak fonksiyon bozukluğuna yol açan tipik tetikleyiciler mevcuttur.

Bebeklerde ve küçük çocuklarda nedenler

Bebeklerde kabızlık, anne sütünden biberona veya inek sütüne geçildiğinde tetiklenebilir. Küçük çocuklarda olası nedenler arasında lif oranı düşük beslenme, temizlik eğitimi konusunda ebeveyn baskısı, anksiyete veya dışkının kasıtlı olarak tutulması yer alır.

Daha büyük çocuklarda ve ergenlerde nedenleri

Daha büyük çocuklar, tuvalet temiz değilse veya oyun oynamakla çok meşgullerse tuvalete gitmeyi erteleme eğilimindedir.

Dışkılama sırasında ağrı, çocukların yeniden dışkılama yapmaktan kaçınmalarının en yaygın nedenidir. Bazen tek bir acı verici olay bunun için yeterlidir.

Okul çağındaki çocuklarda ve ergenlerde anoreksiya gibi yeme bozuklukları veya antidepresan gibi ilaçların kullanımı da kabızlığa neden olabilir.

Nadir nedenler

Fiziksel hastalıklar nadiren kabızlığa neden olur. Bunlar arasında örneğin anüs ve rektum malformasyonları, gıda intoleransı veya bazı metabolik hastalıklar yer alır.

Kabızlığı olan aile üyeleri varsa çocukların da kabızlığa yakalanma riski daha yüksektir.

Buna ek olarak, sıvı alımı da rol oynar: Çok fazla içmenin yanı sıra çok az içmek de kabızlığa yol açabilir.

Buna ek olarak, aşağıdaki faktörler de etkili olabilir:

• Lif oranı düşük bir beslenme, yani yetersiz sebze ve meyve tüketilmesi, bunun yerine bol tuzlu atıştırmalıklar, hayvansal yağlar, tatlılar ve şekerli içeceklerin tüketilmesi
• Yetersiz ve düzensiz fiziksel aktivite
• Aşırı kilo
• Strese neden olan yaşam olayları, örneğin kreşe başlama veya bir kardeşin doğumu
• Çocukların anaokulunda veya okuldaki tuvaleti kullanmayı reddetmesi

Yeni yürümeye başlayan ve okul öncesi çocuklarda kabızlık görülme olasılığı daha yüksektir.

Almanya'da 5 ile 8 yaş arasındaki her 100 çocuktan yaklaşık 7'si bundan etkilenmektedir.

Kabızlık ve fekal enkontinans sıklıkla birlikte görülür. Fekal enkontinansı olan çocukların yaklaşık üçte ikisinde kabızlık da görülür.

Kabızlığın nedeni bir hastalıksa, genellikle yaşamın ilk ayında fark edilir hale gelir.

Kabızlık ne kadar erken tedavi edilirse sindirim o kadar hızlı normale döner ve şikayetler o kadar iyi azalır.

Kabızlık tedavi edilmezse ne olur?

Kabızlık tedavi edilmezse rektumda ve kalın bağırsakta artık kendiliğinden çıkamayan büyük, çokça sıkıştırılmış dışkı kitleleri birikebilir.

Bağırsak mukozası şiddetli ıkınma nedeniyle dışarı doğru çıkıntı yapabilir. Buna prolaps denir.

En yaygın komplikasyon fekal enkontinanstır. Bu durum çoğu zaman ebeveynlerin ve çocukların yaşam kalitesini olumsuz etkileyecek kadar streslidir.

Diğer yaygın komplikasyonlar idrar yolu enfeksiyonları ve yatak ıslatmadır. Bu durum genellikle ruhsal sorunlara da yol açar.

Kabızlığın geçmesi ne kadar sürer?

Semptomların yeterince iyileşmesi için tedavinin genellikle birkaç ay, hatta bazen yıllarca sürdürülmesi gerekir.

Etkilenen çocukların dörtte üçü 5 yıl sonra artık herhangi bir semptom göstermez ve dışkı yumuşatıcı almaz.

Kabızlık nedeniyle hastanede tedavi görmek zorunda kalan çocukların yaklaşık dörtte biri yetişkinliklerinde de kabızlık sorunuyla mücadele etmektedir.

Kabızlığa yatkınlık olduğunda kabızlığın nasıl önleneceğine dair öneriler özellikle beslenmeyle ilgilidir.

0 ile 2 yaş arası çocuklar için aşağıdaki öneriler geçerlidir:

• 6 aya kadar sadece anne sütü verin; bu süreden sonra da anne sütü sindirim için faydalıdır
• Mamayı 6 aylıktan itibaren yavaşça artan koyulukta verin
• Çocuğun acıktığı zamana göre düzenli olarak besleyin; ancak çocuk hastaysa ihtiyaçtaki bir değişikliğe esnek şekilde tepki verilmelidir
• Farklı meyve ve sebze türleriyle mümkün olduğunca çeşitli bir diyet sunun
• Şeker, alkolsüz içecekler, tuzlu atıştırmalıklar ve işlenmiş veya kızartılmış gıdalardan kaçının

Okul çağındaki çocuklar için günde en az üç bardak su içmek ve her gün bol miktarda meyve ve sebze tüketmek sindirimlerine yardımcı olur.

Kabızlığı teşhis etmek için önce tüm semptomlar sorulur. Daha sonra doktor vücudu muayene eder ve anüste herhangi bir kızarıklık veya küçük yırtıklar olup olmadığına bakar.

Daha sonra yapılacak bir ultrason muayenesi ile kolondaki dışkı kitleleri tespit edilebilir.

Davranış ve beslenme alışkanlıklarının yanı sıra aile özelliklerine ilişkin sorular genellikle kabızlığın olası tetikleyicileri hakkında daha çok ipucu sağlar. Bu amaçla genellikle özel soru formları kullanılır.

Başka bir hastalıktan kaynaklanan kabızlık belirtileri varsa, buna kan tahlilleri, görüntüleme prosedürleri veya bağırsak mukozasından doku örneklerinin alınması eklenebilir.

Ebeveynlerin veya yaşa bağlı olarak çocukların önerilen tedavi önlemlerini tutarlı bir şekilde uygulamalarına rağmen iyileşme gözlemlenmezse daha ileri tetkikler gereklidir.

Doktorların kabızlığı tedavi etmek için kullandığı ilaçlar ve önlemler çocuğun yaşına bağlıdır.

Yaşamın ilk yılındaki çocukların tedavisi

Çocuklarda bebekken kabızlık varsa bu genellikle başka bir durumdan kaynaklanır. Bu durum bir uzman tarafından tedavi edilmelidir.

Bazen inek sütü proteinine karşı bir alerji buna neden olur. Bu durumda inek sütü içermeyen bir diyet yardımcı olabilir.

Altta yatan başka bir hastalık yoksa, bebeklere elma, erik veya armut suyu vermek yardımcı olabilir. Bunlar, bağırsağa su çeken ve böylece sindirimi destekleyen sindirilemeyen karbonhidratlar içerir.

Laktuloz, sorbitol veya polietilen glikol (makrogol) gibi dışkı yumuşatıcılar bağırsakta çok fazla su bağlayarak laksatif etki gösterir. Gliserin fitilleri de dışkı boşaltımını tetikleyebilir, ancak bağırsağı ve anüsü daha da tahriş edebilir.

Anaokulu ve okul çocuklarının tedavisi

Kısa süreli kabızlığın kronikleşmemesi için hızlı bir şekilde tedavi edilmesi önemlidir. Polietilen glikol (makrogol) gibi dışkı yumuşatıcılar bu amaç için özellikle uygundur.

Anüs çevresindeki kızarıklık ve küçük yırtıklar için ağrı kesici ve antienflamatuar merhemler kullanılır.

Kronik kabızlığın tedavisinde amaç, çocukların her gün veya gün aşırı yumuşak bağırsak hareketleri yapmasıdır.

Bu genellikle dışkı yumuşatıcılarla uzun süreli tedavi gerektirir:

• İlk olarak polietilen glikol (makrogol) veya lavman yardımıyla bağırsak tamamen boşaltılır. Ancak bağırsak duvarı artık aşırı gergin olmadığında, bağırsak tekrar kendi başına çalışmayı "öğrenebilir".
• Bundan sonra, dışkının yumuşak kalması ve tekrar birikmemesi için daha uzun bir süre dışkı yumuşatıcılar kullanılır. Bunların en yaygın kullanılanı makrogol veya laktulozdur. Bağırsak hareketini uyaran bisakodil veya senna gibi laksatifler de kullanılabilir.
• Dışkı yumuşatıcılarını sürekli olarak kullanmak önemlidir. Sindirim en az 6 ay boyunca normale döndükten sonra, dışkı yumuşatıcıları yavaş yavaş azaltabilirsiniz. Kabızlık artık ortaya çıkmıyorsa ilaç kullanımını kesebilirsiniz.

Tuvalet eğitimi tedavi için özellikle önemlidir:

• Çocuk, dışkılama dürtüsü olsun ya da olmasın, yemeklerden sonra günde iki ila üç kez 5 ila 10 dakika tuvalette oturma alışkanlığı edinmelidir.
• Dışkılama sırasında doğru oturma pozisyonuna dikkat etmek faydalı olacaktır. Çocuk, çömelme pozisyonundayken bağırsak en iyi şekilde boşalabilir. Bunun için küçük çocuklar tuvaletin önünde ayaklarını koyabilecekleri küçük bir tabure kullanabilirler.

Ayrıca beslenme düzenindeki değişiklikler de yardımcı olur:

• Beslenme lif açısından zengin olmalıdır, yani bol miktarda sebze, meyve ve tam tahıllı ürünler içermelidir.
• Çocuğun yeterince içmesi de önemlidir.

Ergenlerin tedavisi

Ergenlerde kabızlık da birkaç ay boyunca polietilen glikol (makrogol) veya laktuloz gibi dışkı yumuşatıcılarla tedavi edilir. Daha büyük çocukların beslenmelerinde yeterli lif bulunması ve yeterince su içmeleri de önemlidir.

Uzun süredir kabızlıkla mücadele eden gençlerin genellikle kalın bağırsak hastalıkları, davranış bozuklukları, yeme bozuklukları veya diğer ruhsal hastalıklar gibi başka hastalıkları da vardır. Bu durumda altta yatan hastalığı tedavi etmek gerekir.

Kabızlığın devam etmesi durumunda, aslında sadece yetişkinler için onaylanmış olan ilaçlar da kullanılabilir. Fekal enkontinans genç yaşta da meydana geliyorsa özel eğitim programları çok faydalı olabilir.

Kabızlıktan sonra bağırsakların tekrar normal çalışmayı "öğrenmesi" için dışkı yumuşatıcıların uzun süre kullanılması önemlidir. Bu tedavi aylar, hatta bazen yıllar sürebilir.

Dışkı günlüğü tutmak tedaviyi destekler

Bir "dışkı günlüğü" tutmak yardımcı olur. Ebeveynler veya nispeten büyük çocuklar her gün dışkılamanın ne zaman gerçekleştiğini, ne kadar sert veya yumuşak olduğunu ve hangi dışkı yumuşatıcıların ne dozda alındığını yazar. Böylece, dozun tedavi planına göre gerektiği gibi ayarlanması sağlanır.

Çocukları cezalandırmak yerine motive edin

Küçük çocuklara küçük ödüller sunarak onları "tuvalete oturmaya" motive edebilirsiniz. Dışkılama gerçekleşmese bile düzenli oturulduğu için onlara ödül verilmelidir. Bez kullanmaya devam eden küçük çocuklarda, bağırsaklar tekrar normal işlevini görünceye kadar temizlik eğitiminin ertelenmesi tavsiye edilir.

Kabızlığı olan bir çocuk iç çamaşırına dışkı yaptığında, bunun asice veya meydan okuyan bir davranış olmadığını anlamak önemlidir. Bağırsak dışkı kütleleri ile tıkanır ve aşırı esnerse, çocuk ince kıvamlı veya lapamsı dışkıyı tutamaz. Çocuklar bunun için cezalandırılmamalı veya azarlanmamalıdır.

Yanlarına yedek kıyafet verilmelidir

Çocuklar okula gidiyorsa bir şeylerin ters gitmesi ihtimaline karşı yanlarında yedek kıyafet bulundurmaları mantıklı olur. Çocukların okul tuvaletine gitmeyi reddetmeleri ve bunun sonucunda kabız olmaları halinde okulla temasa geçilebilir. Bazen kullanılabilecek ayrı, temiz bir tuvalet vardır.