Organ bağışı: Çok kişisel bir karar

Almanya'da şu anda yaklaşık 8.400 kişi organ bağışı beklemektedir. Birçokları için bağışlanan bir organ hayat kurtarıcı olabilir. Bağış organlarına duyulan ihtiyaç, arzdan önemli ölçüde daha yüksektir: Deutsche Stiftung Organtransplantation'a (Alman Organ Nakli Vakfı) göre, Almanya genelinde 965 kişi, 2023'de ölümlerinin ardından toplamda yaklaşık 2800 organ bağışladı. En sık böbrek bağışı yapıldı.

Postmortem organ bağışına (ölümden sonra yapılan bağış) ek olarak canlı organ bağışı da mümkündür. Ölüm sonrası organ bağışı ile, sağlık nedenleriyle organ bağışına ihtiyacı olan bir kişi, ölen bir vericiden yeni bir organ alır. Böyle bir durumda böbrek, kalp, karaciğer, akciğer, pankreas, ince bağırsak ve kornea gibi çeşitli dokular kullanılabilir. 

Canlı organ bağışı ile sağlıklı bir insandan bir organ veya organın bir kısmı alınır ve hastaya yerleştirilir. Bununla birlikte, tüm organlar buna uygun değildir; örneğin, bir böbrek veya karaciğerin bir bölümünün nakledilmesi mümkündür. 

1997 yılından bu yana yürürlükte olan Organ Nakli Yasası, ölümden sonra veya yaşarken bağışlanan organların bağışlanmasını, alınmasını, buna aracılık edilmesini ve nakledilmesini düzenler. Yasa, kötüye kullanımı önlemek için organ ve dokuların nakil için ticaretini suç saymaktadır.

Ölüm sonrası bağışta rıza ve ölüm tespiti

Almanya'da karar verme çözümü geçerlidir. Ölüm sonrası bağış ancak bağışçının rızası ile mümkündür. Bunun için öncelikle hayatta iken organ veya doku bağışına yazılı olarak onay verilmiş olması gerekir. 16. yaş gününüzden itibaren böyle bir karar vermeye yetkilisiniz. 14 yaşından itibaren bir organ bağışını reddedebilirsiniz. Ölen kişi bir karar vermemişse, yakınları onun varsayılan menfaatine göre bir karar verir.

Ölen kişiden organların alınması için mutlak ön koşul, beyin ölümünün belirlenmiş olmasıdır. Bunun için iki uzmanın beyin, beyincik ve beyin sapının tam ve nihai yetmezliğini birbirlerinden bağımsız olarak belirlemesi ve bu bulguları kaydetmesi gerekir. Bu, organların ancak donör şüphesiz ölmüş olduğunda ve doktorlar artık onun için hiçbir şey yapamayacak durumdayken alınmasını garantiler.

Ayrıca organ bağışı amacıyla organ alınıncaya kadar, kalp dolaşım sisteminin yapay olarak çalışmaya devam ettirilmesi gerekir. Bununla birlikte, ölümlerin çoğunda önce kalp durması meydana geldiğinden, ölen insanlardan çok azı potansiyel organ bağışçısı olabilmektedir. Doku bağışı biraz farklıdır: Dokular genellikle organlardan daha az kanla beslendiğinden, kalp dolaşım sistemi durduktan 72 saat sonra bile bağış yapmak mümkün olabilir. Doku çıkarılması için de ön koşul, beyin ölümünün iki bağımsız uzman tarafından belirlenmesidir.

Genel olarak organ bağışı için bir üst yaş sınırı yoktur: burada ölen kişinin sağlık durumu ve organlarının durumu belirleyicidir. Ayrıca organ bağışını kesin olarak dışlayan çok az hastalık vardır. Bunlar, örneğin, akut kanser hastalıklarını veya bulaşıcı hastalıkları içerir. Diğer hastalıklarda, sorumlu hekimler nakil onayına duruma göre karar verir.

Canlı organ bağışında donörün sağlığını korumak

Canlı organ bağışı, sağlıklı bağışçılar için riskler içerebilir. Bu nedenle katı koşullar geçerlidir. Yalnızca yakın bir akraba – örneğin ebeveynler, çocuklar veya hayat arkadaşı – veya açıkça kişisel olarak bağlantılı ve organ alıcısına yakın olan bir kişi bağışçı olarak kabul edilebilir. Bağışçının reşit ve onay verebilecek durumda olması gerekir. Ayrıca, kapsamlı bilgi verildikten sonra, gönüllü olarak çıkarılmasına rıza göstermeli ve tıbbi değerlendirmeye göre donör olarak uygun olmalıdır. Rızanın isteğe bağlılığı, hayattayken yapılan bağışlarla ilgili bir komisyon tarafından değerlendirilir.

Beyin ölümü ve bağış için rıza şüpheye yer bırakmayacak şekilde belirlendikten sonra, deneyimli cerrahlar canlı bir insan üzerinde yapılan bir operasyonda olduğu gibi organları aynı özenle alırlar. Doktorlar ameliyat yarasını dikkatlice kapatır ve donörü olası bir halka açık veda için saygın bir durumda teslim eder. Yakınlar ölen kişiye diledikleri şekilde veda edebilir.

Bağışlanacak organlar çıkarıldıktan sonra uygun alıcıları bulmak için donörün organları incelenir ve doku özellikleri ve kan grubu belirlenir. Bunlar Eurotransplant Vakfı tarafından belirlenir. Eurotransplant, kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak, sekiz Avrupa ülkesinden oluşan bir ağdaki tüm donör organlarının değişimini koordine eder, böylece bekleme listelerindeki tüm hastalara mümkün olduğunca verimli ve adil bir şekilde bakılabilir. Akut, yaşamı tehdit eden durumdaki hastalara nakilde öncelik verilir.

Eurotransplant uygun bir alıcı belirledikten sonra, vakıf, organın alınması ile nakil arasındaki süreyi mümkün olduğunca kısa tutmak ve böylece başarı şansını artırmak amacıyla alıcıyı hemen hazırlamaya başlaması için sorumlu nakil merkezini bilgilendirir.

Organ bağışında bulunma isteği söz konusu olduğunda, Almanya'da karar verme çözümü geçerlidir: Nakil amacıyla organ ve doku, ölen kişiden ancak organın alınmasına yaşarken rıza göstermeleri halinde alınabilir. İdeal olarak, karar yazılı olarak belgelenmelidir.

 Yazılı dokümantasyon mümkündür:

•    bir organ bağış kartında
•    merkezi organ bağış kaydında
•    bir tıbbi vasiyetnamede veya başka bir yazılı beyanda 

Yazılı bir beyan yoksa, hastanedeki hekimler, ölen kişinin vasiyetini en yakın akrabalarına sorar ve varsayılan menfaatine göre onun adına karar vermelerini ister. Bir yakının kaybından sonra böyle bir karar vermek, aile üyeleri için ek bir üzüntü ve stres nedeni olabilir. Doldurulmuş bir organ bağışı belgesi, organ bağışı kaydına bir giriş veya tıbbi vasiyetname ile onları bu tür bir yükten koruyabilir ve kendi iradenize uyulmasını sağlayabilirsiniz.

Yasal ve özel sağlık sigortası şirketleri, sigortalılarına düzenli olarak posta yoluyla bilgi materyali ve organ bağışı kartı gönderir. Kredi kartı formatındaki kimlik formu birçok tıbbi muayenehanede, eczanede, hastanede ve ikametgah kayıt ofislerinde de mevcuttur.

Ayrıca Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) kurumundan ücretsiz bir organ bağışı kartı talep edebilirsiniz.

Kimlik kartını online olarak doldurup çıktısını almak da mümkündür.

Organ bağışı kartının bulunması kolay olmalıdır. Bu nedenle kimliği her zaman kişisel belgelerle birlikte taşımak mantıklı olabilir. Kendi kararınızı yakınlarınıza bildirmeniz ve kimliği koyduğunuz yer hakkında onları bilgilendirmeniz de önemlidir.

Organ ve doku bağışı beyanları kaydı (organ bağışı kaydı), organ ve doku bağışı lehinde veya aleyhinde kişisel beyanınızı dijital olarak sunabileceğiniz merkezi, elektronik bir kayıttır. Verileriniz orada güvenli bir şekilde saklanır ve yetkisiz üçüncü şahısların erişimine karşı korunur. Ölüm durumunda, sadece yetkili hastane personeli bu belgeye erişebilir. Bu, personelin ölümünüz onaylandıktan sonra organlarınızı veya dokularınızı bağışlamak isteyip istemediğinizi netleştirmesine olanak tanır. 

Kaydolmak isteğe bağlıdır ve ücretsizdir. Kayıttaki beyanınız her zaman tarafınızca görülebilir ve buna her zaman erişebilirsiniz. Kaydınız her zaman değiştirilebilir veya iptal edilebilir. 

Organ ve doku bağışı lehinde veya aleyhinde kişisel beyanınızı organ bağışı kaydının web sitesinde yapabilirsiniz. 

Organ bağışı kaydı nasıl uygulamaya konulur?

Organ bağışı kaydı, Bundesinstitut für Arzneimittel und Medizinprodukte (Federal İlaç ve Tıbbi Ürün Enstitüsü) (BfArM) tarafından aşamalı olarak uygulamaya konulmaktadır. Uygulamada aşağıdaki adımlar planlanmıştır:

• 18 Mart 2024 tarihinden itibaren organ bağışı kayıt defterine kişisel beyanınızı çevrimiçi olarak girebilirsiniz. Bunun için kimlik kartı gibi eID işlevine sahip bir kimlik belgesi gereklidir.
• Temmuz 2024'e kadar tüm bağış kabul eden hastaneler organ bağışı kayıt sistemine bağlanacak ve kayıt sisteminde saklanan beyanları alabileceklerdir.
• 2024 yazından itibaren kayıtlara ePA uygulaması veya sağlık sigortası uygulamaları üzerinden erişilebilecektir.
• 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren doku tesisleri de kayda bağlanacaktır. 

Giriş dönemi boyunca kararımı nasıl güvenilir bir şekilde belgeleyebilirim?

Kararınızın organ bağışı kaydının giriş döneminde de güvenilir bir şekilde dikkate alınmasını sağlamak için, kararınızı bir organ bağış kartında veya bir vasiyette de belgelemelisiniz.

Organ veya doku bağışı kararı hakkında en yakın akrabanın her zaman bilgilendirilmesi de önemlidir.

Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) web sitesinde merkezi organ bağışı kaydı konusunda daha ayrıntılı bilgi bulabilirsiniz.

Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung'un (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) (BZgA) organ bağışı telefon ekibi, organ ve doku bağışı konusundaki soruları yanıtlamaktadır. Çalışanlara pazartesi–cuma 09:00–18:00 saatleri arasında 0800 9040400 ücretsiz telefon numarasından ulaşılabilir.