Uyuz

Uyuz, akarların neden olduğu bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Dişi akarlar derinin üst tabakasını delerek, yumurtalarını ve dışkılarını bırakırlar. Bu bir egzama reaksiyonuna yol açar. Uyuzun tipik bir belirtisi, özellikle geceleri belirginleşen yoğun kaşıntıdır.

Uyuzun tıbbi adı, Latince "kazmak" anlamına gelen "scabere" kelimesinden türetilen scabies’tir. Uyuz ilaçla etkili bir şekilde tedavi edilebilir: Skabisit olarak adlandırılan bu uyuz ilaçları genellikle cilde krem ​​veya merhem şeklinde uygulanır.

Ortalama olarak, oyuk akarlarının ilk istilasından 2 ila 5 hafta sonra, kaşıntılı bir egzama reaksiyonu ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, enfekte bir kişi, semptomların başlamasından önce de bunu diğer insanlara bulaştırabilir. Enfeksiyonun tekrarlaması durumunda, vücut duyarlı hale geldiğinden, yani parazitleri zaten bildiğinden ve immünolojik tepkisini daha hızlı gösterdiğinden, semptomlar sadece birkaç gün sonra ortaya çıkar.

Uyuzun özellikleri, bazen tüm vücudu etkilemesi ve gece boyunca yatağın sıcaklığından dolayı artan yoğun kaşıntının varlığıdır. Kaşıntı ile birlikte ciltte küçük düğümler ve şişlikler oluşur. Bu kaşıntılı egzama, akar istilasına karşı immünolojik bir reaksiyondur.

Akar kanalları başlangıçta cilt üzerinde uzunluğu bir santimetreye kadar olan ve kavisli şekillerinden dolayı bir virgülü andıran ince düzensiz papüller (kabarıklıklar) olarak görünür. Bunlar çıplak gözle her zaman tespit edilemez, akarların kendileri ise sadece mikroskop veya belirli büyüteçlerle (dermatoskop) görülebilir.

Kanallar sıklıkla aşağıdaki yerlerde bulunur:

• El ve ayak parmaklarının arasında
• Eklemlerde, bileklerde ve dirseklerde
• Peniste
• Koltuk altlarında, meme uçlarında ve göbek deliğinde
• Kasıklarda ve kalçada

Nadiren, ancak özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda başta, yüz ve el ve ayak avuç içlerinde de görülebilir.

Zayıf bağışıklık sistemine sahip kişilerde sıklıkla, ciltte yoğun pullu kızarıklık ve şiddetli kabukların ortaya çıktığı, çok bulaşıcı bir uyuz formu gelişir. Buna Norveç uyuzu (scabies crustosa) denir. Tipik olan kaşıntı, hastalığın bu şeklinde bazı durumlarda olmayabilir. Akarların çokluğu nedeniyle, etkilenen kişi ile kısa cilt teması veya kişinin kullandığı nesnelerle temas bile bulaşıcıdır.

Uyuz çoğunlukla doğrudan cilt teması yoluyla bulaşır. Uyuz akarları çok yavaş hareket ettiğinden, örneğin oyun oynarken, kucaklarken veya aynı yatakta uyurken en az 5 ila 10 dakika boyunca sürekli ve yoğun temas gereklidir. Öte yandan, tokalaşmak veya kısa süreli sarılmak genellikle enfeksiyona yol açmaz.

Bir istisna, hastanın cildinin binlerce hatta milyonlarca parazitle kolonize olduğu Norveç uyuzudur (scabies crustosa). Bu durumda ciltle kısa süreli bir temas, hatta kopmuş cilt pullarıyla temas bile enfeksiyon kapmak için yeterli olabilir.

İnsanlara yoğunlaşan uyuz akarlarının yanı sıra, evcil hayvanları istila eden başka akar türleri de vardır. Hayvanlarda görülen bu akar hastalıklarına (hayvan) uyuzu denir.

Hayvan akarları bazen insanlara geçer, ancak insanlarda üremeden deri üzerinde hızla ölürler. Bazen neden oldukları cilt tahrişleri ("sahte uyuz") genellikle kısa bir süre sonra kendiliğinden kaybolur.

Uyuz dünya çapında tüm yaş gruplarında görülmektedir. Bununla birlikte, özellikle çocuklar ve eşlerini sık değiştiren, cinsel açıdan aktif kişiler sıklıkla etkilenmektedir. Yaşlı insanlar veya bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçlar alan kişiler, oldukça bulaşıcı olan Norveç uyuzu enfeksiyonuna eğilimlidir.

Uyuz salgınları anaokulları, huzurevleri ve bakım evleri, hastaneler, evsizler barınakları veya hapishaneler gibi ortak kullanılan tesislerde de ortaya çıkabilir.

Ancak, kapsamlı bir bildirim zorunluluğu olmadığından, bu parazit istilasının Almanya'da görülme sıklığına dair güvenilir rakamlar bulunmamaktadır. Bununla birlikte, uyuz en yaygın bulaşıcı hastalıklardan biridir ve muhtemelen ülkede her yıl binlerce insanı etkilemektedir. Robert Koch-Institut tarafından 2016 yılında hastalığın görülme sıklığı üzerine yapılan bir araştırma da bunu göstermektedir. Hastalığın görülme sıklığı yıllar içinde bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir.

Uyuz akarları, genellikle hasta kişide semptomlar görülmeye başlamadan önce bile fark edilmeden diğer insanlara bulaşabilir. Bu gibi durumlarda, bulaşmayı önlemek pek mümkün değildir.

Öte yandan, bir hastada hastalığın teşhis edilmiş olması halinde, yakın temasta bulunduğu kişiler muayene edilmeli ve mümkünse hepsi aynı anda tedavi edilmelidir. Yakınların bakımını yapma durumları gibi, hastalarla fiziksel temastan kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda, uzun kollu giysiler ve tek kullanımlık eldivenler koruma sağlar.

Akarların ortak bir evde eşyalardan yayılmasını önlemek için, enfekte kişinin kıyafetleri ve havluları her gün en az 50 derecede yıkanmalı, yatak çarşafları değiştirilmeli ve döşemeli mobilyalar güçlü bir elektrikli süpürge ile süpürülmelidir.

Aynı şekilde, kontamine nesneler kapalı plastik torbalarda en az 21 derecede, örneğin bir ısıtıcının yakınında 3 gün veya eksi 25 derecede 2 saat dondurularak saklanabilir. Uyuz akarları böylece ölür.

Uyuz hastası veya hastalığı olduğundan şüphelenilen kişiler, tedavi tamamlanıncaya kadar okul veya anaokulları gibi toplum kuruluşlarına gitmemeli veya çalışmamalıdır.

Deneyimli doktorlar veya dermatologlar genellikle tipik semptomlar ve fizik muayene ile uyuzu tanıyabilir ve mikroskop altında veya ışık mikroskobu (dermoskopi) aracılığıyla kazınan deri partiküllerindeki akarları tespit ederek teşhisi doğrulayabilir. Uyuz teşhisi için laboratuvar testleri gerekli değildir.

Uyuz genellikle cilde harici olarak uygulanan ilaçlarla tedavi edilebilir. Bu tedavide genellikle aktif bileşen olarak permetrin kullanılır. Alternatif olarak, crotamiton da kullanılabilir. Hastalığın bazı vakalarında etken madde ivermektin içeren tabletlerin alınması da mümkündür.

Permetrin ile tek seferlik kapsamlı bir tedaviden sonra, örneğin gece boyunca bir merhem uygulayarak, veya ivermektin aldıktan 24 saat sonra, enfekte olanlar genellikle hastalığı bulaştırmazlar. Ancak, ivermektin hamile kadınlarda veya küçük çocuklarda kullanılmamalıdır.

Tedaviden sonra kaşıntı 1-2 hafta içinde azalır.

Şiddetli Norveç uyuzunda (Scabies crustosa) ise, tedavinin tekrarlanması ve korunmasız temastan uzun süre kaçınılması gerekir.