Çapraz bağ yırtılması

Ön çapraz bağ, dizi sabit tutan dört ana bağdan biridir. En sık yırtılan da bu bağdır. Çapraz bağ yırtığı, genellikle kayak yaparken düşme veya futbol oynarken dizin dönmesi gibi spor yaralanmalarından kaynaklanır.

Ön çapraz bağın yırtılması her zaman ameliyat gerektirmez. Bir ameliyatın gerekli olup olmadığı, diğer faktörlerin yanı sıra, yaralanmanın boyutuna, dizin stabilitesine ve kişinin yaşına bağlıdır. Kişinin kişisel durumu da tedavide önemli bir rol oynar. Örneğin kişinin mesleği veya yapmaya devam etmek istediği sporun etkisi vardır.

Çok daha nadir olsa da, arka çapraz bağ da yırtılabilir. Ancak bu durum bu yazıda ele alınmamıştır.

Ön çapraz bağ yırtıldığında, genellikle bir çatlama veya çarpma sesi duyulur. Diz de genellikle hemen şişmeye başlar. Özellikle hareket ederken acır.

Bazı hastalar çapraz bağ yırtılmasından sonra normal şekilde yürüyebilir. Bununla birlikte, dizde, sanki bacağın üst ve alt kısımları arasında hafif kayma varmış gibi dengesizlik hissi oluşur. Bu his, örneğin eğilme sırasında olduğu kadar yana doğru ve dönme hareketleri sırasında da ortaya çıkar. Aynı şekilde, merdiven çıkarken olduğu gibi, etkilenen bacağa tüm vücut ağırlığı yüklendiğinde de bu his oluşur.

Tüm çapraz bağ yırtıklarının yaklaşık yüzde 90'ında ön çapraz bağa ek olarak dizdeki diğer bağlar veya kıkırdak da hasar görür:

• Vakaların yüzde 50 ila 75'inde bir veya her iki menisküs
• Vakaların yaklaşık yüzde 50'sinde eklem kıkırdağı
• Vakaların yaklaşık yüzde 15'inde dizin iç veya dış bağları

Genellikle, kemikler de ezilir. Bu yaralanma genellikle şiddetli ağrılara ve başka şikayetlere de neden olur.

Ön ve arka çapraz bağların yanı sıra dış ve iç bağlar, uyluk ve baldır kemiklerini birbirine bağlar.

Ön çapraz bağın görevleri şunlardır:

• Dize sabitlik kazandırır ve kaval kemiğinin öne doğru hareket etmemesini sağlar.
• Arka çapraz bağ ile birlikte dizin bükülmesini engeller: çapraz bağlar dizi sabitlemek için birbirinin etrafına sarılır.

Ön çapraz bağ ayrıca dizi stabilize etmek için kas reflekslerini kontrol eden özel duyu hücrelerine (reseptörler) sahiptir.

Ön çapraz bağ, örneğin aşağıdaki durumlarda ağır baskı altında yırtılabilir:

• Dizin kuvvetle dönmesi halinde - örneğin, koşarken hızlı bir şekilde durma sırasında, hareket yönünü hızlı bir şekilde değiştirirken veya üzerinde yük olan bacak içe doğru bükülürse.
• Sıçramadan sonra, bacak gergin haldeyken yere inme durumunda.

Çapraz bağ yırtıkları özellikle futbol, hentbol, voleybol, basketbol ve kayak gibi sporlarda ortaya çıkar.

Kadınların top sporlarında çapraz bağ yırtılması riski erkeklere göre daha yüksektir. Doktorlar, bunun nedeninin, diğer faktörlerin yanında, kadınların genellikle daha zayıf arka uyluk kaslarına sahip olmasından kaynaklanıp kaynaklanmadığını tartışmaktadır.

Çapraz bağ yırtıklarının çoğu toplu sporlarda görülür. En sık 15 ile 45 yaş arasındaki sporcular etkilenir. 

Topla oynayan sporcuları kapsayan 50'den fazla çalışmanın özet bir değerlendirmesi, kadınların yüzde 3 ila 4'ünün ve erkeklerin yüzde 2'sinin bir noktada ön çapraz bağlarını sakatladığını göstermiştir. 

Çapraz bağ yırtığının başarılı bir şekilde tedavi edilmesi halinde, etkilenenlerin yaklaşık yüzde 80 ila 90'ının dizleri daha sonra normal veya neredeyse normal fonksiyonlarına kavuşur. Sakatlık iyileştikten sonra insanların çoğu spor yapmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, yaklaşık yüzde 20 ila 30'u tekrar sakatlanma korkusuyla daha sonra, çoğu durumda gerekli olmasa bile, başka bir spor türüne veya daha az yoğun bir spora başlamaya karar vermektedir. 

Çapraz bağ yırtığı nelere yol açabilir?

Çapraz bağ yırtılması, özellikle menisküslerin de hasar görmüş olması halinde, uzun vadede diz artrozunun daha erken oluşma riskini artırır. 

10 yılı aşkın bir süreyi kapsayan araştırmaların özeti, çapraz bağ yırtılmasından sonra vakaların yaklaşık yüzde 20'sinde dizde artroz geliştiğini ve bu durumun röntgende açıkça görüldüğünü göstermiştir. Çapraz bağ yırtığı olmadığında bu oran sadece yüzde 5 civarındadır. Ancak diz artrozu riski, sakatlığın tedavisine bağlı değildir.

Ayrıca, bir röntgen filminde gözle görülür değişiklikler olması semptomların da olduğu anlamına gelmez: Röntgen filmlerinin genellikle semptomlar hakkında çok fazla bilgi vermediği diğer çalışmalardan bilinmektedir. Çapraz bağ yırtılması geçirmiş olanlar da, egzersizlerle dizlerinin eski fonksiyonlarına kavuşmasını sağlayabilir.

Spor öncesi yapılacak bazı hareketler ön çapraz bağın yırtılmasını önleyebilir. Uygun hareketler, ısınma hareketleri ve gövde ve bacak kaslarını güçlendirme hareketleri ile denge, koordinasyon ve çabukluğu geliştirmeye yönelik hareketleri içeren özel programlardır.

Tıp dernekleri, örneğin, Alman Futbol Federasyonundan temin edilebilen "FIFA 11+" programını ve Alman Diz Derneği tarafından geliştirilen "Stop-X" programını tavsiye etmektedir.

Bu programlar, çapraz bağ yırtılması riskinin fazla olduğu futbol veya hentbol gibi sporlar için geliştirilmiştir. Topla yapılan sporlarda sakatlanma riski antrenman miktarına ve müsabaka sayısına bağlı olduğundan, özellikle çok aktif sporcular için faydalıdır.

Doktor çapraz bağ yırtığını teşhis etmek için önce kazanın nasıl olduğunu ve şikayetlerin neler olduğunu sorar. Daha sonra diz palpe edilir ve daha ayrıntılı olarak muayene edilir. Dizin stabilitesini kontrol etmek için uyluk ve baldır hareket ettirilir.

Gerekirse manyetik rezonans tomografisi (MRT) dizin, bağların ve menisküslerin görüntülerini sağlar. Röntgen ile kemiklerde kırık olup olmadığı görülebilirken, bağların yırtılıp yırtılmadığı görülemez.

Çapraz bağ yırtıldığında, önce diz dinlendirilmelidir. Bu nedenle, kazadan hemen sonra, akut ağrı ve şişlik azalıncaya kadar yüksekte tutulmalı ve soğutulmalıdır.

Basınçlı bir bandaj da faydalı olabilir. İbuprofen gibi antienflamatuar ağrı kesiciler de faydalıdır. Daha sonra, özellikle çok dengesiz ise, bir yürüteç ile dize yüklenen ağırlık azaltılabilir.

Çapraz bağ yırtığını tedavi etmenin iki yolu vardır:

• Fizyoterapi rehberliğinde konservatif tedavi, yırtık çapraz bağın işlevini telafi edebilmeleri için diz kaslarını güçlendirmeyi amaçlar. Bu tedavinin uygulanıp uygulanmayacağı, diğer diz yapılarının yaralanıp yaralanmadığına bağlıdır.
• Ameliyatta, yırtılan çapraz bağ değiştirilir. Ameliyat artroskopi yardımı ile yapılır: Diz çevresinde açılan birkaç kesiden küçük cerrahi aletler sokulur.

Diz ameliyat edilecekse, hastalar genellikle ameliyat için kazanın üzerinden 2 ila 4 hafta geçmesini bekler. Bu süre, şişliğin inmesi ve dizin rahatlaması içindir.

Ameliyat sırasında diz hala sert, şiş veya iltihaplı ise dizdeki dokular sertleşerek hareketliliği sınırlayabilir. Bu nedenle ameliyat öncesi uygun hareketlerle dizin hareketliliği ve kas yapısı iyileştirilir.

Ameliyattan sonra yapılan sporun türüne göre 4 ile 12 ay arasında değişen bir iyileşme ve antrenman süreci gerekir.

Günümüzde, konservatif tedavileri ameliyatlarla karşılaştıran sadece tek bir büyük araştırma bulunmaktadır. Araştırmanın sonucu: Konservatif tedavi, sakatlananların yüzde 50'sinden fazlasında uzun vadede de başarılı olmuştur. Ameliyat ile bu oran yüzde 80 ila 90'dır.

Mevcut bilgilere göre, dize önce konservatif tedavi uygulanması ve gerekirse daha sonra ameliyat edilmesi halinde, diz fonksiyonunda herhangi bir olumsuzluk görülmemektedir. Bununla birlikte, konservatif tedaviden sonra, örneğin menisküste yaralanma riski daha yüksektir.

Ameliyat sonrası çapraz bağ yenilenmesinin tamamen iyileşmesi ve tekrar eski fonksiyonuna dönmesi aylar sürer. Uyluk kaslarının güçlü olması, yenilenen çapraz bağlardaki gerilimi azaltmak ve dizi stabilize etmek için önemlidir.

Rehabilitasyon ile, kasların güçlendirilmesi ve dizin yeni çapraz bağlara alışması amaçlanır. Dizde hissin geri gelmesi ve kazadan önceki gibi doğal şekilde hareket ettirilebilmesi biraz zaman alabilir.

Çapraz bağın ameliyat edilmemesi halinde, rehabilitasyon kasları dizi sabit tutacak noktaya kadar geliştirmeye yardımcı olur. Bu nedenle fizyoterapi tüm tedavilerde faydalıdır.

Çapraz bağ yırtılmasının ardından eski performansın geri dönmesinin uzun zaman aldığını ve bunun için çok çaba gerektiğini kabul etmek bazı insanlar için zordur. Bu nedenle, sabır ve tutarlı egzersiz rehabilitasyonun başarılı olması için önemli bir koşuldur.

Çapraz bağ yırtılması sonrası rehabilitasyon hakkında ayrıntılı bilgiyi gesundheitsinformation.de sitesinde bulabilirsiniz.

Çapraz bağ yırtılmasında yapılacak ameliyattan önce rehabilitasyon dönemi için belirli önlemlerin alınmasında fayda vardır. Bu önlemler örneğin şunlardır:

• Ameliyattan önce koltuk değnekleri ile hareket etme alıştırması yapın
• Evdeki potansiyel engelleri veya takılma tehlikelerini erken bir aşamada ortadan kaldırın: örneğin, merdivenlerden kaçınmak için iyileşme döneminde başka bir odada uyumak faydalı olabilir.
• İşe, okula veya üniversiteye gitmek için: Hangi bacağınızın etkilendiğine ve yaralanmanın ne kadar ciddi olduğuna bağlı olarak, tekrar araba kullanabilmeniz haftalar alabilir.
• Günlük yaşam için, örneğin alışveriş veya diğer işler için destek organizasyonu
• Oturarak duş alabilmeniz için küçük bir duş taburesi alınması

Yürüteçlerle çok yürümek zorunda kalan kişilerde bazen kas ağrısı veya sırt, boyun veya omuzlarda gerginlik gibi başka şikayetler de gelişebilir. Ameliyat öncesi yapılacak egzersizlerle bu tür şikayetlerin de önüne geçilebilir.