Hastalıklar Hepatit B

"Hepar", Yunanca karaciğer anlamına gelmektedir. Hepatit adı da buradan gelmektedir. Farklı hepatit virüsleri ve hepatit biçimleri olduğundan doktorlar bu hastalıkları isimlendirirken aralarındaki farkları belirtmek için A'dan E'ye farklı harfler kullanır.

Hepatit B, hepatit B virüsünün neden olduğu bir karaciğer iltihabıdır. Enfeksiyon, örneğin korunmasız cinsel ilişki, kan teması veya enfekte anneden yenidoğana aktarma yoluyla olur.

Hepatit B genellikle hafif seyreder veya hiç fark edilmez ve haftalar içinde kendi kendine iyileşir. Bazen enfeksiyon kronikleşir. O zaman uzun vadede karaciğer sirozu ve karaciğer kanseri gelişimine yol açabilir.

Genel bir kural olarak, akut olarak enfekte olanların yaklaşık üçte birinde hiçbir semptom görülmez. Bir diğer üçte biri oldukça spesifik olmayan semptomlardan ve son üçte biri de sarılıktan muzdariptir.

Spesifik olmayan semptomlar şunlardır:

• Bitkinlik, halsizlik
• İştahsızlık, mide bulantısı
• Eklem ağrıları
• Hafif ateş

Ayrıca ikterus olarak da adlandırılan sarılık ortaya çıkarsa gözlerin beyaz kısmı ve cilt hafif sarıya döner. Bunun nedeni, iltihaplı karaciğerin kırmızı kan pigmentinin yıkılma ürünü olan bilirubini bağırsağa düzgün bir şekilde atamamasıdır. Bu, dışkı rengini daha açık, ancak idrarı daha koyu hale getirir. Çünkü bilirubin artık böbrekler yoluyla atılır.

Hepatit B virüsleri esas olarak enfekte kişilerin kanında bulunur. Ayrıca tükürük, gözyaşı, sperm, vajinal salgılar ve kolostrumda (ağız sütü) önemli ölçüde daha düşük konsantrasyonlarda da bulunur. Bu nedenle patojen farklı şekillerde bulaşabilir.

Batılı sanayileşmiş ülkelerde enfeksiyon birçok durumda cinsel sebeplerden kaynaklanır. Bu, özellikle genç yetişkinler gibi sıklıkla cinsel partner değiştiren insanları etkiler.

Ek olarak, örneğin uyuşturucu kullanırken enjektörlerin ortak kullanımında patojenler enfekte olmuş kan yoluyla bulaşır. Kişi, hijyen kurallarına dikkat edilmeden yapılan dövme ve piercing ile deri ve mukoza zarlarında yaralanmalar yoluyla potansiyel olarak enfekte olabilir. Bununla birlikte, sistematik testler sayesinde, kontamine kan üniteleri yoluyla enfeksiyon çok nadir görülür hale gelmiştir.

Hamile bir kadın hepatit B ile enfekte ise doğumda bebeğine de bulaştırabilir. Aslında bu, dünya çapında en yaygın bulaşma yollarından biridir. Ancak ülkemizde anneden çocuğa bulaşma çok daha küçük bir rol oynamaktadır.

Hepatit B dünyadaki en yaygın bulaşıcı hastalıklardan biridir. En az iki milyar insan ya yaşamlarının bir döneminde ya da şu anda hepatit B'ye yakalanmıştır. Son yıllarda Almanya'daki vaka sayısı artmıştır. 2023'te Robert Koch Enstitüsü'ne 20.000'den fazla yeni hepatit B vakası bildirilmiştir.

Dünya nüfusunun tahmini yüzde üçünde virüsler vücutta kalıcı olarak çoğalır. Bu insanlardaki enfeksiyon durumu kroniktir. Kronik virüs taşıyıcılarının oranı Sahra'nın güneyindeki ülkelerde ve Doğu Asya'da özellikle yüksektir. Batı Avrupa'da ise nüfusun yüzde birinden daha azdır ve Almanya'da önemli ölçüde daha düşüktür.

Hepatit B durumunda akut enfeksiyon kronik formlardan ayırt edilmelidir.

Akut hastalık

Enfeksiyondan sonra hastalığın ilk spesifik olmayan semptomları ortalama olarak 60 ila 120 gün sonra ortaya çıkar. Bu yüzden enfeksiyonun kaynağını sonradan belirlemek çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Enfekte olmuş kişiler semptomlar başlamadan birkaç hafta önce başkalarına bulaştırabilir.

Bazı vakalarda sarılık, hastalığın başlangıcından sonraki günlerde de başlar ve birkaç hafta sonra tekrar kaybolur. Yetişkinlerde, hastalıkların yüzde 90'ından fazlası herhangi bir sonuca yol açmadan iyileşir ve kişi hastalığa karşı ömür boyu bağışıklık kazanır. Akut hepatit B sadece çok nadiren şiddetli bir seyir izler ve buna karaciğer yetmezliği eşlik eder.

Bugün bildiğimiz gibi, akut enfeksiyon iyileştikten sonra bile, hepatit B virüsleri karaciğer hücrelerinde çok küçük miktarlarda fark edilmeden hayatta kalır. Bağışıklık sistemi bu virüsleri kontrol altında tutar. Bununla birlikte, örneğin bağışıklık sistemini baskılayan tedaviler yoluyla vücudun savunması ciddi şekilde zayıflarsa, bu tür gizli (okült) bir enfeksiyon potansiyel olarak yeniden alevlenebilir.

Kronik hepatit B

Öte yandan, virüs zarfının, HBs antijeni (HBsAg) adlı belirli bir bileşeni, altı aydan fazla bir süre kanda saptanabilir durumda kalırsa kronik hepatit B hastalığı söz konusudur. Bu, enfekte olan yetişkinlerin yüzde onuna kadar olan kısmında görülen bir durumdur. Enfekte anneler gebelik sırasında tedavi almazsa ve yenidoğana hemen aşı yapılmazsa vakaların yüzde 90'ından fazlasında yenidoğanda kronik enfeksiyon oluşur. Virüsler vücutta çoğalmaya devam ederse kronik hepatit B de bulaşıcı hale gelebilir.

Kronik enfeksiyon genellikle rahatsızlığa neden olmaz ve tesadüfen yüksek karaciğer değerleri fark edildiğinde saptanır. Ancak akut hastalığa çok benzer bir şekilde yorgunluk, iştahsızlık veya eklem ve kas ağrısı gibi spesifik olmayan semptomlar da ortaya çıkabilir. Bazen akut enfeksiyona benzer semptomların görüldüğü enflamatuar ataklar ortaya çıkar. Uzun vadede, kronik hepatit B karaciğer sirozuna ve karaciğer kanserine yol açabilir.

Hepatit D ile dual enfeksiyon

Nadir durumlarda, hepatit B ile enfekte olan bir kişi hepatit D virüsü ile de enfekte olur. Hepatit B patojeni gibi, bu virüs de enfekte kan ve vücut sıvıları yoluyla bulaşır. Ancak hepatit D virüsü organizmada çoğalmak için hepatit B virüsünü bir tür yardımcı virüs olarak kullanır. Bu nedenle hepatit D sadece hepatit B ile kombinasyon halinde ortaya çıkar. Çifte enfeksiyon genellikle daha ağır seyreder ve tek başına hepatit B'den çok daha sık bir şekilde hastalığın kronik ve çeşitli sonuçlara yol açacak şekilde seyretmesine sebep olur.

Aşı, hepatit B'ye karşı etkili koruma sağlamaktadır. Bebekler ve küçük çocuklar için zaten tavsiye edilmektedir. Aşılanmamış çocuklarda ise mümkünse ergenlik dönemine, yani en geç 18 yaşına kadar aşı yapılmalıdır.

Ayrıca, yetişkinlikte belirli risk grupları için toplam üç doz aşı içeren bir hepatit B aşısı da önemlidir. Örneğin aşağıdaki risk grupları için:

• Sağlık çalışanları
• Bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler, HIV pozitif kişiler, diyaliz hastaları ve zaten karaciğer hasarı olan hastalar
• Cinsel yolla bulaşma riski yüksek olan kişiler
• Enjeksiyon yoluyla uyuşturucu alan kişiler
• Örneğin, ailelerde, toplu konutlarda, psikiyatrik tesislerde veya hapishanelerde kronik olarak enfekte olmuş kişilerle yakın temas halinde olan kişiler

Uzun mesafeli yolculuklar için, genellikle hepatit A aşısı ile birlikte yapılan aşılama önerilebilir.

Aktif hepatit B aşısına ek olarak, virüse karşı hazır antikorların enjekte edilmesi de (pasif bağışıklama) mümkündür. Bu, örneğin aşılanmamış kişiler bir hastadan enfekte olmuş kanla temas etmişse gerekli olabilir. Aşı dozu mümkün olan en erken vakitte, en geç virüs temasından sonraki 48 saat içinde verilmelidir. Pasif aşılama anında koruma sağlar ve vücudun savunmasının aynı anda uygulanan aşı yoluyla bir bağışıklık oluşturmasına kadar geçen süreyi kısaltır.

Bu strateji, anneleri hepatit B ile enfekte olmuş yenidoğanlarda da izlenir: Doğumdan sonraki on iki saat içinde ilk doz aşı ve antikorları alır. Aksi takdirde kronik hepatit B gelişme riski son derece yüksektir. Viral yükü yüksek olan gebeler en geç gebeliğin son trimesterinde antiviral tedavi almalıdır.

Hepatit B kan testi ile saptanır. Bununla birlikte çeşitli virüs bileşenleri ve belirli antikorlar tespit edilebilir. Laboratuvar bulgusunun türüne bağlı olarak, bir kişinin o anda hasta olup olmadığı, daha önce hepatit B'den muzdarip olup olmadığı veya bir aşı ile etkin bir şekilde korunup korunmadığı arasında bir ayrım yapılabilir.

Akut enfeksiyonlarda ağrı veya mide bulantısı gibi semptomlar için ilaç verilebilir. İstirahat ve yüksek karbonhidratlı ve az yağlı yiyecekler tüketmek tavsiye edilir. Genel olarak, akut hepatit B evde tedavi edilebilir; hastanın yalnızca hastalık ağır seyrediyorsa hastaneye yatırılması gerekir. Antiviral tedavi, yalnızca karaciğer fonksiyonu belirgin biçimde bozulmuşsa ve karaciğer yetmezliği riski varsa önerilir.

Kronik hepatit B genellikle virüs replikasyonunu çok etkili bir şekilde inhibe eden ilaçlarla kalıcı olarak tedavi edilir: Nükleotid ve nükleosit analogları olarak adlandırılan inhibitörler viral genomun replikasyonunu bozar. İnterferon alfa proteini ile yapılan geçici tedavi, bağışıklık sistemini uyarabilir ve vücudun virüsleri kontrol altına almasına yardımcı olabilir.

Seyahate çıkmadan önce hepatit B aşısının faydalı veya gerekli olup olmadığını bilmek ister misiniz? Robert Koch Enstitüsü seyahat aşıları hakkında temel bilgilerin yanı sıra başka bağlantılar da sunmaktadır.