HIV ve AIDS

HIV, insan bağışıklık yetmezliği virüsünün (Human Immunodeficiency Virus) İngilizce kısaltmasıdır. Virüs, patojenlere karşı savunmadan sorumlu hücreleri enfekte eder. Virüs bağışıklık sistemini zayıflattığı için buna bağışıklık yetmezliği virüsü denir. Zayıflamış bir bağışıklık sistemi ile insanlar normalde zararsız olan hastalıklara artık kendilerini koruyamadıkları için yakalanır. Bu duruma gelindiğinde doktorlar AIDS'ten bahseder. Bu, İngilizce "Acquired Immune Deficiency Syndrome (Edinilmiş bağışıklık yetmezliği sendromu)" demektir (Almanca: erworbenes Immunschwächesyndrom).

HIV'li kişiler enfeksiyonun evresine bağlı olarak farklı semptomlar gösterir. Altı gün ila altı hafta, ancak genellikle enfeksiyondan iki ila üç hafta sonra, enfekte olanlardan bazıları hafif olabilen grip benzeri semptomlar gösterir:

• Ateş
• Baş ağrısı
• Kas ve uzuv ağrısı
• Deri dökülmesi
• Boğaz ağrısı
• Şişmiş lenf düğümleri
• Genel halsizlik ve hastalık hissi
• Bazen ishal
• Nadiren menenjit belirtileri

Bu semptomlar birçok hastalıkta görülür ve illa HIV enfeksiyonu belirtileri oldukları söylenemez.

HIV enfeksiyonunun ilk semptomlarının ortaya çıkmasından sonra genellikle aylar veya yıllar boyunca belirti görülmez. Sadece çok sayıda bağışıklık hücresi hasar gördüğünde farklı hastalıklar ortaya çıkar çünkü artık patojenlerle savaşılamaz. Bunlara örneğin mantar enfeksiyonları, cilt hastalıkları, pnömoni, toksoplazmoz, sitomegali ve belirli kanser türleri dahildir.

Ülkemizde enfekte olan erkeklerle cinsel ilişkiye girenlerin çoğunlukla erkekler olduğu doğrudur. Fakat enfekte olma riskinin kendi başına cinsiyet veya cinsel yönelim ile ilgisi yoktur. Kişisel cinsel yaşam belirleyici bir rol oynar.

HIV virüsü, özellikle kişilerin cinsel ilişki sırasında temas ettiği vücut sıvılarında ortaya çıkar. Aşağıdakiler bunlar arasında sayılabilir:

• Sperm
• Vajinal sıvı
• Adet kanı
• Bağırsak astarındaki sıvı

Bu sıvılar mukoza zarına veya açık yaralara bulaşırsa virüs bulaşabilir.

Örneğin uyuşturucu enjekte etmek için iğneleri veya enjeksiyon setlerini paylaşan kişiler çok yüksek risk altındadır. Bunun yerine steril iğneler ve aksesuarları tek başına kullanırsanız enfeksiyon riski büyük ölçüde azalır.

Hamilelik sırasında bulaşma, doğumdan kısa bir süre önce ama özellikle doğum sırasında da mümkündür. Annenin başarılı tedavisi, çocuk için riski yüzde 20 ila 25 olan riski yüzde birin altına düşürür. Doğumdan sonra enfeksiyon emzirme yoluyla bebeğe geçebilir. Burada da antiretroviral tedavi olarak bilinen uygulama, yani virüse yönelik bir tedavi, koruma sağlar.

Aşağıdakiler bulaşıcı değildir:

• Öksürük
• Hapşırma
• Sarılmak
• Kucaklaşmak
• Birbirine sokulmak
• Okşamak
• Cinsel birleşme olmadan sevişmek
• Öpüşmek, dille de öpmek
• Böcek ısırığı
• Birlikte sinemaya gitmek, spor yapmak veya çalışmak gibi günlük durumlar

Oral ilişki HIV bulaşması açısından da nispeten güvenli kabul edilir, ancak diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (kısaca CYBE, İngilizce: Sexually Transmitted Infections (STI)) durumunda güvenli değildir.

Almanya'da kan nakli yoluyla HIV bulaşma riski artık üç milyon kan naklinde birden azdır ve bu nedenle son derece düşüktür.

HIV enfeksiyonu ve AIDS hakkında başka sorunuz var mı? Robert Koch Enstitüsü’nün web sitesinde sıkça sorulan soruların cevaplarını bulacaksınız.

HIV virüsü tüm dünyada görülür. Ancak enfeksiyon sayısı önemli ölçüde farklılık gösterir. Bugün, ağırlıklı olarak Afrika, Asya, Güney ve Orta Amerika ve Doğu Avrupa'daki bölgeler de görülmektedir. Dünya genelinde enfeksiyon ve ölüm sayısı düşmektedir. Birleşmiş Milletler HIV / AIDS Ortak Programı, 2000 yılında yeni enfekte olmuş üç milyon insan bildirmiştir.

2017'de bu sayı 1,8 milyona düştü. Aynı dönemde AIDS'ten ölenlerin sayısı bir buçuk milyondan bir milyona düştü. Almanya'da HIV enfeksiyonlarının bildirilmesi zorunludur. 2019 yılında yaklaşık 3.105 kişi yeni enfekte oldu ve ülkemizde yaklaşık 88.400 kişi HIV hastasıydı.

HIV virüsü yüzde 90 oranında cinsel yolla bulaşır. Örneğin prezervatifler buna karşı koruma sağlar. Bunlar ayrıca klamidya veya hepatit B gibi cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlara karşı da koruma sağlar.

Korumayı partnerine bırakmak istemeyen kadınlar femidom (kadın prezervatifi) denen ürünü kullanabilir. Bunlar, kadınların vajinalarına yerleştirdikleri daha büyük prezervatiflerdir.

Oral seks, günümüzde korunarak da yapılabilir. İnce lateks bezler, diş bentleri, cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlara karşı korunmaya yardımcı olur. Ek koruma olarak prezervatifler de önemlidir.

HIV ile enfeksiyona karşı geliştirilmiş aşı yoktur.

Ancak kendinizi ilaçla korumanın imkanı vardır. Bu yönteme maruziyet öncesi profilaksi veya kısaca PrEP denir. Virüsün çoğalmasını önler ve HIV enfeksiyonuna karşı yüzde 95'in üzerinde koruma sağlar. Doktorlar ayrıca “önlem olarak terapi” veya İngilizce “Therapy as Prevention”, kısaca TasP'den bahseder.

PrEP'nin HIV enfeksiyonuna karşı koruma sağladığı, ancak cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlara karşı koruma sağlamadığı belirtilmelidir. 

Maruziyet öncesi profilaksi ile kendinizi HIV'e karşı nasıl koruyabileceğiniz hakkında ayrıntılı bilgi edinmek ister misiniz? Daha fazla bilgiyi Alman AIDS yardımı web sitesinde bulabilirsiniz.

HIV enfeksiyonu ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE) riskinizi değerlendirmek ister misiniz? WIR – Walk In Ruhr, Zentrum für Sexuelle Gesundheit und Medizin (Walk In Ruhr, Cinsel Sağlık ve Tıp Merkezi) anonim bir online CYBE risk testi sunar.

HIV enfeksiyonundan şüpheleniliyorsa doktor kan örneği alır. Numune, enfeksiyon teşhisi koyma amacıyla analiz için laboratuvara gönderilir.

Orada, ilk olarak antikor denilen belirli savunma maddeleri tespit edilir. Bununla hastanın bağışıklık sisteminin HIV virüsü ile temas edip etmediği ve ona karşı zaten antikor oluşturup oluşturmadığı test edilir. Vücudun bunun için zamana ihtiyacı vardır: Ortalama olarak, antikorlar HIV enfeksiyonundan en erken üç hafta sonra saptanabilir. Bu nedenle, negatif bir antikor testi kesinlikle enfekte olmadığınız anlamına gelmez. Pozitif bir antikor testi kesin bir HIV enfeksiyonu anlamına gelmediğinden bunun başka bir testle kontrol edilmesi gerekir.

HIV enfeksiyonu için kendi kendine testler 2018'den beri eczanelerde mevcuttur. Paul Ehrlich Enstitüsü, hangi testlerin güvenli ve nasıl olduğu hakkında bilgi sağlamaktadır.

HIV enfeksiyonunu tedavi etmek, virüsü vücuttan tamamen uzaklaştırmaktır. HIV virüsü insan genomuna entegre olduğu için bu henüz mümkün değildir. Bu nedenle, HIV ile bir enfeksiyon tıbbi olarak tedavi edilemez. Ama tedaviyle çok iyi şekilde kontrol altına alınabilir. Bu durumda tedavi ile söylenmek istenen virüsü hareketsiz tutmak ve böylece AIDS'i önlemektir. Bunu yapmanın birkaç yolu vardır.

Risk temasına karşı koruma

Yukarıda belirtilen maruziyet öncesi profilaksi (PrEP), HIV enfeksiyonu riski yüksek olan kişiler için tasarlanmıştır. Günlük bir tablet almak yüzde 95'in üzerinde bir koruma sağlar. Masraflar sağlık sigortaları tarafından karşılanır.

Riskli temastan sonra koruma

Maruziyet sonrası profilaksi (PEP) olarak adlandırılan işlem, enfeksiyondan sonraki 72 saat içinde gerçekleştirilebilir. Ancak ne kadar erken başlarsanız, tercihen ilk 24 saat içinde, koruyucu etki o kadar garanti altına alınmış olur.

PEP, acil durumlarda kullanılır ve örneğin iğne batması yaralanmaları veya bir prezervatifin yırtılması gibi durumlarda HIV virüsü kapma olasılığını azaltır. Hastalar, HIV'in vücuda yayılmasını önlemek için dört hafta boyunca ilaç alır.

Kanıtlanmış HIV enfeksiyonu tedavisi

Etkili ilaçlar, HIV'li kişilerin neredeyse normal bir yaşam sürmelerini sağlar. HIV'siz insanlarla benzer bir yaşam süresine sahiptir ve hastalığı bulaştırmazlar. Ne işlerinde ne de boş zamanlarında kısıtlama yaşamazlar. Cinsel yaşamlarına devam edebilir ve doğal ve güvenli bir şekilde çocuk sahibi olabilirler.

HIV tedavisine antiretroviral tedavi de denir. Bu amaçla HIV enfeksiyonu olan kişiler, her gün çeşitli etken maddeleri bir arada içeren ilaçları alır. Bunlar HIV virüsünün çoğalmasını engeller: Enfekte olmuş hücrelerin sayısı büyük ölçüde düşer, böylece enfeksiyon yayılamaz ve hastalık baş gösteremez. İlaç düzenli olarak ve en az altı ay boyunca alınırsa başkalarına bulaştırma neredeyse imkansızdır.

Antiretroviral tedavi, HIV virüsünü vücuttan tamamen temizlemez. Tıbbi olarak enfeksiyonu tedavi etmez. Bu nedenle HIV'li kişiler bu ilaçları ömür boyu kullanmalıdır.

Bir HIV enfeksiyonu tedavi ediliyorsa diğer birçok kronik hastalıkta olduğu gibi yaşanır. HIV'li insanlar normal bir günlük yaşam yaşayabilir. Daha sık hastalanmazlar ve HIV'siz insanlar kadar hasta olurlar. Yine de genellikle ayrımcılığa uğrarlar veya reddedilirler. Bunu hatırlamak ve tüm insanları dayanışmaya çağırmak için Dünya AIDS Günü başlatılmıştır. 1988'den beri her yıl 1 Aralık'ta düzenlenmektedir.

Dünya AIDS Günü web sitesine erişmek için tıklayınız

HIV virüsünün tarihi hakkında bir şeyler öğrenmek ister misiniz? Federal Sağlık Eğitimi Merkezine HIV web sitesine göz atarak daha fazlasını okuyabilirsiniz.

Liebesleben, Federal Sağlık Eğitim Merkezi’nin (BZgA) web sitesidir. Burada aşk, cinsellik ve korunma ile ilgili bilgileri bulabilirsiniz.

HIV ve AIDS konusunda genel bilgi ve tavsiyeler, Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) web sitesinde bulunabilir.

Deutsche Aids-Stiftung (Alman AIDS Vakfı) ayrıca HIV ve AIDS hakkında bilgi sağlamaktadır.

WIR – Walk in Ruhr, Zentrum für Sexuelle Gesundheit und Medizin (Walk in Ruhr, Cinsel Sağlık ve Tıp Merkezi) kuruluşu da HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar hakkında ilginç ve faydalı bilgiler sağlar.