Hastalıklar HIV ve AIDS

HIV, insan bağışıklık yetmezliği virüsünün (Human Immunodeficiency Virus) İngilizce kısaltmasıdır. Virüs, patojenlere karşı savunmadan sorumlu hücreleri enfekte eder. Virüs bağışıklık sistemini zayıflattığı için buna bağışıklık yetmezliği virüsü denir. Bağışıklık sistemi zayıfsa enfeksiyonlara ve diğer hastalıklara karşı koruma daha kötü olur. Aksi takdirde zararsız olan hastalıklar çok daha ağır seyredebilir.

Bağışıklık sistemi HIV nedeniyle zayıfladığı için tipik olarak görülen belirli hastalıklar vardır. Bu hastalıklar ortaya çıktığında doktorlar bu duruma AIDS adını verir. Bu, İngilizce "Acquired Immune Deficiency Syndrome (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu)" demektir (Almanca: erworbenes Immunschwächesyndrom). 

HIV bulaştığında enfeksiyon evresinden sonra farklı semptomlar görülebilir. 6 gün ila 6 hafta içinde, genellikle de enfeksiyondan 2 ila 3 hafta sonra bazı kişilerde gribe benzeyen semptomlar ortaya çıkar. Bu semptomlar çok hafif olabilir. Olası semptomlar şunlardır:  

• Ateş
• Baş ağrısı
• Kas ve uzuv ağrısı
• Cilt döküntüsü  
• Boğaz ağrısı
• Şişmiş lenf düğümleri
• Genel halsizlik ve hastalık hissi
• Bazen ishal
• Nadiren beyin ve beyin zarı iltihabı belirtileri

Bu semptomlar birçok hastalıkta görülür ve illa HIV enfeksiyonu belirtileri oldukları söylenemez. Bu nedenle başlangıçta HIV sık sık gözden kaçar.

HIV enfeksiyonunun ilk semptomlarının ortaya çıkmasından sonra genellikle aylar veya yıllar boyunca belirti görülmez. Sadece çok sayıda bağışıklık hücresi hasar gördüğünde artık patojenlerle yeterince savaşılamadığından farklı hastalıklar ortaya çıkar. Bunlara örneğin mantar enfeksiyonları, cilt hastalıkları, pnömoni, toksoplazmoz, sitomegali ve belirli kanser türleri dahildir.

HIV enfeksiyonun en yaygın nedeni korunmasız sekstir. Bu nedenle HIV ve AIDS cinsel yolla bulaşan enfeksiyon (CYBE) sayılmaktadır. Almanya'da erkeklerle cinsel temasta bulunan erkeklerin enfeksiyon riski daha yüksektir. Ancak riskin kendi başına cinsiyet veya cinsel yönelim ile ilgisi yoktur. Kişisel cinsel yaşam belirleyici bir rol oynar. 

HIV virüsü, özellikle kişilerin cinsel ilişki sırasında temas ettiği vücut sıvılarında ortaya çıkar. Bunlar aşağıdakilerdir: 

• Sperm  
• Vajinal sıvı
• Adet kanı dahil olmak üzere kan
• Bağırsak astarındaki sıvı

Bu sıvılar mukoza zarına veya açık yaralara bulaşırsa virüs bulaşabilir.

Ayrıca, örneğin uyuşturucu enjekte etmek için iğneleri veya enjeksiyon setlerini paylaşan kişiler daha yüksek risk altındadır. Bunun yerine steril iğneler ve aksesuarları tek başına kullanırsanız enfeksiyon riski büyük ölçüde azalır.

Nadir durumlarda tıbbi personele de iğneler veya diğer tıbbi aletler nedeniyle yaralanma sonucunda HIV bulaşabilir. Bu tür aletler daha önce bir HIV hastasının kanıyla veya diğer vücut sıvılarıyla temas ettiyse bunun sonucunda virüsler aktarılabilir.

Hamilelik sırasında bulaşma, doğumdan kısa bir süre önce ama özellikle doğum sırasında da mümkündür. Annenin başarılı tedavisi, çocuk için yüzde 20 ila 25 olan riski yüzde birin altına düşürür. Doğumdan sonra enfeksiyon emzirme yoluyla bebeğe geçebilir. Burada da antiretroviral tedavi olarak bilinen uygulama, yani virüse yönelik bir tedavi, virüsün çocuğa bulaşmasına karşı koruma sağlar.

Aşağıdakiler bulaşıcı değildir:

• Öksürük
• Hapşırma
• Kucaklaşmak 
• Birbirine sokulmak  
• Okşamak
• Cinsel birleşme olmadan sevişmek
• Öpüşmek, dille de öpmek  
• Böcek ısırığı
• Beraber sinemaya, havuza veya saunaya gitmek ya da beraber spor yapmak veya çalışmak gibi günlük durumlar

Oral ilişki HIV bulaşması açısından da güvenli kabul edilir, ancak diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE) durumunda güvenli değildir.

Almanya'da kan nakli sonucunda HIV bulaşma riski son derece düşüktür. Bunun nedeni tüm kan bağışlarında HIV virüsü testi yapılmasının zorunlu olmasıdır.

HIV virüsü enfeksiyonu tüm dünyada görülür. Ancak Afrika'daki bölgelerin yanı sıra Güney Doğu Asya ile Güney ve Orta Amerika'daki bazı ülkelerde daha yaygındır.

Yeni HIV enfeksiyonlarının ve AIDS kaynaklı ölümlerin sayısı tüm dünyada düşmektedir. 2000 yılında yaklaşık 3 milyon kişiye HIV bulaşmışken 2023 yılında bu sayı yaklaşık 1,3 milyon olmuştur. Aynı zaman aralığında AIDS'ten ölen kişilerin sayısı 1,5 milyondan 630.000'e düşmüştür.

Almanya'da HIV enfeksiyonlarının bildirilmesi zorunludur. 2023 yılının sonunda Almanya'da yaşayan HIV'li kişi sayısı 96.700'dü. 2023 yılında Almanya'da 730 HIV'li kişi yaşamını yitirdi.  

Robert Koch Enstitüsü (RKI) 2023 yılında Almanya'da yaklaşık 2.200 kişiye ilk kez HIV bulaştığını tahmin etmektedir. Bu enfeksiyonların çoğunluğu (1.200 vaka) yine erkekler arası seks sonucu gerçekleşmiştir ancak bu sayı genel olarak yıldan yıla azalmaktadır. Erkekler ile kadınlar arasındaki cinsel temas sonucunda 620 kişi enfekte olmuştur. 380 kişinin uyuşturucu enjeksiyonu sırasında enfekte olduğu tahmin edilmektedir. 

Prezervatif veya ilaçlarla HIV enfeksiyonuna karşı etkili koruma elde edilebilir. Seks sırasında hastalık bulaşmasından kaçınmayı sağlayan yöntemlere daha güvenli seks denir.

HIV aşısı ile ilgili pek çok araştırma yapılmaktadır. Ancak şimdiye kadar henüz HIV'e karşı yeterli koruma sağlayan bir aşı geliştirilememiştir.

Prezervatifler ve kadın prezervatifleri

HIV virüsü çoğunlukla korunmasız seks sırasında aktarılır. Örneğin prezervatifler buna karşı koruma sağlar. Bunlar ayrıca klamidya veya hepatit B gibi cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlara karşı da koruma sağlar. 

Korumayı partnerine bırakmak istemeyen kadınlar femidom (kadın prezervatifi) denen ürünü kullanabilir. Femidom, kadınların vajinalarına yerleştirdikleri, daha büyük olan bir tür prezervatiftir. 

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) web sitesinde daha güvenli seks ile ilgili daha fazla bilgi mevcuttur.

İlaçlarla koruma: temas öncesi profilaksi

HIV bulaşmadan önce kendini ilaçla korumak mümkündür. Bu yönteme temas öncesi profilaksi veya kısaca PrEP denir. Virüsün çoğalmasını önler ve doğru kullanıldığında HIV enfeksiyonuna karşı yüzde 99'a kadar koruma sağlar. Genellikle, iki etken maddenin bir kombinasyonunu içeren tabletlerden günde bir tane alınır.

Etken maddeler mukozalarda birikerek HIV'in hücrelere girmesini önler. İlaçların ne kadar başarılı şekilde biriktiği mukozaya göre değişir. İlaç alınmaya başlandığında bağırsak mukozasındaki koruyucu etkinin, vajina mukozasındaki etkiye kıyasla daha hızlı elde edildiği tahmin edilmektedir.

PrEP, bulaşma riski daha yüksek olan kişilere önerilir. Aşağıdakiler bunlar arasında sayılabilir:

• Diğer erkeklerle korunmasız seks yapan erkekler veya trans kişiler
• Şu anda etkili bir şekilde tedavi edilmeyen, HIV pozitif bir kişiyle seks yapan kişiler
• Seks işçileri
• Steril olmayan koşullarda uyuşturucu enjekte eden kişiler

Ancak karar bireysel riske göre verilmelidir. Risk değerlendirmesi için doktora danışılması önerilir.

PrEP, bu tedavi hakkında bilgi sahibi olan doktorlar tarafından reçete edilmeli ve düzenli takip muayeneleri yapılmalıdır. Kişiye HIV bulaşma riski yüksekse yasal sağlık sigortaları genellikle PrEP masraflarını üstlenir.

Riskli temastan sonra koruma

HIV bulaştığına dair şüphe varsa temas sonrası profilaksi (PEP) adlı ilaçlar kullanılabilir. PEP, acil durumlarda kullanılır ve örneğin iğne batması yaralanmaları veya bir prezervatifin yırtılması gibi durumlarda HIV pozitif kişiden virüs kapma olasılığını azaltır.

Bulaşmanın önlenmesi için PEP riskli durumun başlangıcından itibaren 72 saat içinde alınmalıdır. Ancak ne kadar erken başlanırsa (ilk 24 saat önerilir) koruyucu etki elde etme ihtimali o kadar artar. PEP tedavisinde HIV'in vücuda yayılmasını önlemek için dört hafta boyunca ilaç alınır.

PEP, uzmanlaşmış belirli hastanelerde günün her saati sunulmaktadır. Gündüzleri PEP için HIV'de uzmanlaşmış doktor muayenehanelerine de gidilebilir.

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) web sitesinde PEP hakkında daha fazla bilgi bulabilir ve PEP tedavisi alabileceğiniz yerler arayabilirsiniz.

Daha güvenli kullanım: Uyuşturucu kullanırken HIV bulaşmasını önleme

Uyuşturucu kullanırken HIV gibi patojenlerin bulaşma riskini azaltmaya yönelik yöntemlere daha güvenli kullanım adı verilir. Uyuşturucu enjekte ederken özellikle kişinin kendi aletlerini ve steril iğneler kullanması bulaşmayı önleyebilir. Pek çok şehirde temiz iğnelerin alınabileceği tesisler veya otomatlar bulunmaktadır.

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) web sitesinde daha güvenli kullanım ile ilgili detaylı öneriler ve PrEP hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.

Robert Koch Enstitüsünün web sitesinde HIV bulaşmasına karşı korunma ve özellikle de PrEP ile ilgili daha fazla bilgi bulunmaktadır.

Online CYBE riski testi ile HIV veya diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklar için bulaşma riski değerlendirmenizi öğrenebilirsiniz. Testi, WIR – Walk In Ruhr, Zentrum für Sexuelle Gesundheit und Medizin (Walk In Ruhr, Cinsel Sağlık ve Tıp Merkezi) web sitesinde bulabilirsiniz.

Sağlık bürolarında ve AIDS Yardımı test noktalarında anonim olarak HIV testi yaptırmak mümkündür. Testler genellikle ücretsizdir veya düşük miktarda ücret ödemek gerekir. Doktor muayenehanelerinde de HIV testi yaptırılabilir. HIV testi tıbbi açıdan gerekliyse burada yapılan testlerin maliyeti sağlık sigortası tarafından karşılanır.

Kendi kendine HIV testi yapmak da mümkündür. Eczaneler, temel sağlık ürünü mağazaları, AIDS Yardımı noktaları ve internetten kendi kendine yapılabilen testler satın alınabilir. Onaylı ve izinli testler üzerlerindeki CE etiketi ile anlaşılır. Kendi kendine yapılan testler, hastalık bulaştıktan on iki hafta sonra güvenilir sonuç vermeye başlar. Nadir durumlarda HIV bulaşmamasına rağmen kendi kendine yapılan testlerde HIV enfeksiyonu varmış gibi görünebilir. Bu nedenle, kendi kendine yaptığı test pozitif çıkan kişiler sağlık bürosunda veya bir doktor muayenehanesinde ek test yaptırmalıdır.

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) sayfasında yakınınızda hangi test noktaları bulunduğunu öğrenebilirsiniz.

Paul-Ehrlich Enstitüsü (PEI) de hangi kendi kendine yapılan testlerin uygun olduğuna dair bilgi sunar.

HIV enfeksiyonu teşhisine yönelik testler tam olarak nasıl işler?

HIV bulaştığını teşhis etmeye yönelik çeşitli testler mevcuttur. Testlerde kanda ya virüsün kendisi ya da belirli antikorlar aranarak teşhis konur. Bağışıklık sistemi bulaşma sonrasında vücutta HIV karşıtı belirli antikorlar üretir. Laboratuvar testleri ile hızlı testler arasında ayrım yapılır.

Laboratuvar testlerinde kanda hem antikorlar hem de virüsün belirli bileşenleri aranır. Bunun için kan alınır ve kan örneği analiz için laboratuvara gönderilir. Sonuçlar birkaç gün sonra çıkar. Laboratuvardaki testte virüsün bulaştığı tespit edilirse derhal onay testi yapılabilir. Bazen bunun için yeniden kan alınması gerekir. Riskli durumdan sonra en geç 6 hafta içinde laboratuvar testiyle güvenilir bir sonuç elde edilebilir.  

Artık, kişinin evde kendi kendine parmak ucundan kan alıp örneği postayla bir laboratuvara gönderdiği laboratuvar testleri de sunulmaktadır. Bu tür imkanlara evden gönderilen testler de denir. Evden gönderilen testlerle diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklar için de test yaptırılabilir.

Hızlı testler için örneğin parmak ucundan alınabilen bir damla kan yeterlidir. Evde kendi kendine yapılan testler arasında hızlı testler de bulunmaktadır. 

Hızlı test HIV bulaştığını gösteriyorsa sonuç kan örneği verilerek onaylanmalıdır.

Doğrudan kanda HIV virüsü tespit etmeye yönelik PCR testleri de bulunmaktadır. Bu testler genellikle HIV tedavisi sırasında ilaçların iyi etki gösterip göstermediğini kontrol etmek için kullanılır.

HIV enfeksiyonu ilaçlarla çok iyi tedavi edilebilir. Tedavi virüsün yayılarak AIDS hastalığına yol açmasını engeller. Etkili tedavi kişinin hastalığı başkalarına bulaştırmasını da önler.

Etkili ilaçlar, HIV'li kişilerin neredeyse normal bir yaşam sürmelerini sağlar. HIV'siz insanlarla benzer bir yaşam süresine sahiptir ve hastalığı bulaştırmazlar. Ne işlerinde ne de boş zamanlarında HIV kaynaklı bir kısıtlama yaşamazlar. HIV'li kişiler de cinselliğini dilediğini gibi yaşayabilir ve herhangi bir tehlike olmadan doğal yoldan çocuk sahibi olabilir. 

Teşhis edilen HIV enfeksiyonunun tedavi süreci nasıl işler?

HIV tedavisine antiretroviral tedavi veya kısaca ART da denir. Bu tedavide birden çok etken madde içeren ilaçlar günlük olarak alınır. Bu etken maddeler HIV virüsünün çoğalmasını engeller: Enfekte olmuş hücrelerin sayısı büyük ölçüde düşer, böylece enfeksiyon yayılamaz ve AIDS baş gösteremez. İlaçlar en az yarım yıl boyunca düzenli şekilde kullanılırsa virüs kanda tespit edilemez hale gelir ve virüsün başkalarına bulaşması neredeyse imkansız olur. Düzenli kan testleri ile tedavinin etkisi sürekli kontrol edilir.

ART, HIV virüsünü vücuttan tamamen temizlemez. Tıbbi olarak enfeksiyonu tedavi etmez. Bu nedenle HIV'li kişiler bu ilaçları ömür boyu kullanmalıdır. Virüsün sürekli olarak çoğalmasını baskılamak için kanda daima yeterli miktarda ilaç bulunmalıdır. Dolayısıyla ilacı düzenli olarak almak son derece önemlidir.

HIV tedavisinin başlangıcında ve devamında HIV odaklı muayenehanelerden destek alınır. Burada, hangi tedavinin uygun olduğu ve hangi kontrol testlerinin gerektiği konusunda en bilgili doktorlar bulunur.

HIV tedavisi kapsamında eşlikçi hastalıklar da tedavi edilir. Bunun için örneğin antibiyotik ilaçlar kullanılabilir.

Doktor araması hizmetimiz ile "Özel Hizmetler" bölümünde "HIV" anahtar kelimesiyle arama yaparak yakınınızda bulunan HIV uzmanı doktorları bulabilirsiniz.

HIV enfeksiyonu tedavi edildiğinde pek çok kronik hastalıkta olduğu gibi kişi günlük yaşamını normal şekilde sürdürebilir. HIV'li kişiler daha sık hastalanmazlar ve HIV'siz insanlar kadar hasta olurlar. Yine de genellikle ayrımcılığa uğrarlar veya reddedilirler. Bunu hatırlamak ve tüm insanları dayanışmaya çağırmak için Dünya AIDS Günü başlatılmıştır. 1988'den beri her yıl 1 Aralık'ta düzenlenmektedir.

Bundesinstitut für Öffentliche Gesundheit (Federal Halk Sağlığı Enstitüsü) kuruluşunun Dünya AIDS Günü sayfasında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) web sitesinde kendi kendine yardım grupları ve hastalarla iletişim imkanları hakkında bilgi edinebilirsiniz. 

Bundesinstitut für Öffentliche Gesundheit (BIÖG) (Federal Halk Sağlığı Enstitüsü) kuruluşunun Liebesleben web sitesinde online danışmanlık ve telefon üzerinden danışmanlık gibi çeşitli danışmanlık imkanları bulabilirsiniz. Web sitesinde aşk, seks ve korunmayla ilgili genel bilgiler de yer almaktadır. 

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) pusulasında diğer danışma noktalarını, test imkanlarını ve yakınlarınızdaki HIV uzmanı doktorları bulabilirsiniz.

Caritas web sitesinde diğer imkanların yanı sıra anonim online danışmanlık sunmaktadır.

WIR – Walk In Ruhr, Zentrum für Sexuelle Gesundheit und Medizin (Walk In Ruhr, Cinsel Sağlık ve Tıp Merkezi) web sitesinde diğer imkanların yanı sıra HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonla ilgili bilgiler, Bochum bölgesindeki danışmanlık imkanlarının listesi yer almaktadır.