Hıyarcıklı veba

Veba, yersinia pestis bakterisinin neden olduğu, ölüme neden olabilen bulaşıcı bir hastalıktır. Eskiden "kara ölüm" olarak adlandırılırdı.

Vebanın üç şekli vardır: 

• Hıyarcıklı veba: Bu, dünya çapında en yaygın veba türüdür. 
• Akciğer vebası: Hıyarcıklı vebanın bir sonucu olabilir veya bağımsız olarak gelişebilir. 
• Veba septisemisi: Enfeksiyon tüm vücuda yayıldığında ortaya çıkabilir. 

Hıyarcıklı vebanın tipik bir belirtisi çoğunlukla kasık bölgesinde, büyümüş lenf düğümleri ile oluşan şişliklerdir.

Hıyarcıklı vebalı kişilerde veba patojeni akciğerlere ulaşırsa, bu ikincil akciğer vebası olarak bilinir. 

Enfeksiyon riski yüksek midir? 

Almanya ve Avrupa'da vebaya yakalanma riski yoktur. Ancak tropik ve subtropik bölgelerde, özellikle de kırsal kesimde veba hâlâ nadiren görülmektedir. Bazen enfeksiyon riskinin arttığı münferit salgınlar görülebilir. 

Vebanın yaygın olduğu bölgelere seyahat ediyorsanız ve doğada dolaşıyorsanız, hijyen kurallarına uymalı ve sıçanlarla ve diğer kemirgenlerle temas durumunda dikkatli olmalısınız. 

Hıyarcıklı vebanın kuluçka süresi, yani enfeksiyon ile ilk semptomların ortaya çıkması arasında geçen süre bir ila yedi gündür.

Hıyarcıklı vebanın semptomları çok ani ortaya çıkar.

Genel şikayetler aşağıdakileri içerir:

• Halsizlik
• Baş ağrısı
• Kusma
• Ateş
• Titreme nöbeti
• Bilinç kaybı
• Karaciğer ve dalak büyümesi

Hıyarcıklı vebanın tipik belirtileri büyümüş lenf düğümleri sebebiyle oluşan şişliklerdir. Yumru olarak bilinen bu şişlikler patlayabilir ve cerahatli, oldukça bulaşıcı bir salgı salgılayabilir. Bazen pire ısırıkları yumruların biraz uzağında görünebilir. 

Hıyarcıklı vebaya yersinia pestis bakteri türü neden olur. Bu patojenler son derece bulaşıcıdır ve çeşitli şekillerde bulaşabilir: hayvanlar yoluyla veya insandan insana. 

Hayvanlar yoluyla enfeksiyon 

Veba patojeni genelde enfekte pirelerin ısırıklarıyla yayılır. Pireler çoğunlukla sıçanlar ve diğer kemirgenler gibi konakçı hayvanlar üzerinde yaşarlar.

Veba patojeni insanlara ölü yabani hayvanlarla doğrudan temas yoluyla da bulaşabilir, örneğin enfekte hayvan salgılarına dokunulması ile.

İnsandan insana bulaşma

Hıyarcıklı vebanın insandan insana bulaşması, şişliklerden gelen pürülan sıvı ile temas halinde mümkündür (temas yoluyla enfeksiyon).

Bir kişi hıyarcıklı vebaya yakalanır ve patojen akciğerlere ulaşırsa, akciğer vebası ortaya çıkar. Bu durumda diğer insanlar, örneğin hasta kişinin hapşırırken veya öksürürken havaya saldığı patojen içeren damlacıklar yoluyla doğrudan enfekte olabilirler.  

2010 ve 2015 yılları arasında dünya çapında toplamda hastalığın tüm türlerinden 3248 vaka Dünya Sağlık Örgütü'ne bildirilmiştir. Bu vakaların 584'ü ölümle sonuçlanmıştır. 

Son yıllarda Almanya'da, ülkeye dışarıdan gelen insanlar dahil olmak üzere veba vakasına rastlanmamıştır.

Veba hâlâ hangi ülkelerde görülüyor?

Vebanın endemik olduğu (sürekli görüldüğü) ülkeler şunlardır:

• Demokratik Kongo Cumhuriyeti
• Madagaskar
• Peru 

Ayrıca, nadir veba vakaları şu ülkelerde görülür: 

• Çin 
• Hindistan 
• Malavi 
• Mozambik 
• Zimbabve 
• Tanzanya 
• Vietnam 
• Uganda 

Subtropik ve tropik bölgeler dışında vebanın görüldüğü tek ülke ABD'dir.  

Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) veba haritası, vebanın görülebileceği tüm alanları göstermektedir. 

Hıyarcıklı veba, enfekte pirelerin ısırmasından sonra gelişir.

Isırık başlangıçta patojenlerin cilt altına girmesine neden olur. Daha sonra lenfatik sistem yoluyla en yakın lenf düğümüne göç ederler. Bu lenf düğümleri ağrılı bir şekilde iltihaplanır, büyür ve şişer. Genellikle kasık bölgesindeki lenf düğümleri etkilenir.

Tedavi edilmediği takdirde hıyarcıklı veba 24 saat içinde ölüme yol açabilir. Bu, enfekte olmuş kişilerin yaklaşık yarısının başına gelir. Antibiyotiklerle tedavi edilirse, hastaların yaklaşık yüzde 90'ı hayatta kalır.

Hıyarcıklı vebanın komplikasyonları nelerdir?

Hıyarcıklı vebanın bir komplikasyonu da akciğerlerin istila edilmesi olabilir. Bu tür ikincil akciğer vebası belirtileri ilk enfeksiyondan yaklaşık beş ila altı gün sonra ortaya çıkar.

Nadir durumlarda, enfeksiyon beyin zarlarının iltihaplanmasına neden olabilir veya patojenler kan dolaşımına yayılabilir ve ölüme neden olabilen septisemiyi tetikleyebilir. 

Şu anda vebaya karşı hiçbir aşı dünya çapında onaylanmamıştır. Vebaya yakalanmış insanlarla temas halinde önleyici koşul olarak bir antibiyotik alınabilir.

Seyahat edenler, veba vakalarının görüldüğü ülkelerde potansiyel olarak enfekte hayvanlarla temastan kaçınmalıdır. Bunlar arasında özellikle sıçanlar ve diğer kemirgenler yer almaktadır. 

Dışişleri Bakanlığı veba konusu hakkında bir broşür yayımlamıştır. Veba enfeksiyonu olan bölgelerde bulunan çalışanlara ve seyahat edenlere yöneliktir. Broşür

Kapsamlı bir tıbbi muayene, hıyarcıklı vebanın varlığına dair ilk bulguları sunar. Doktor örneğin şunları sorabilir:

• Son günlerde bir risk bölgesinde bulunup bulunmadığınız 
• O risk bölgesinde güncel veba enfeksiyonlarının olup olmadığı 
• Veba hastası kişilerle temasınızın olup olmadığı

Muayene sonucunda yüksek enfeksiyon riskine maruz kaldığınız ortaya çıkarsa ve pire ısırıkları gibi ek belirtiler görülürse, hıyarcıklı veba şüphesi doğrulanır.

Kesin bir teşhis için doktorlar lenf düğümlerinden, kandan veya tükürükten örnekler alarak laboratuvarda analiz ettirirler.

Burada patojenler yetiştirilir ve belirlenir (bakteri kültürü). Bununla birlikte, PCR testi ile genetik materyal analiz edilerek doğrudan da tespit edilebilirler.

Vebaya yakalanan kişiler mümkün olan en kısa sürede hastaneye kaldırılmalı ve uygun antibiyotiklerle tedavi edilmelidir.

Tedaviye ilk belirtilerin ortaya çıkmasından sonraki 18 saat içinde başlanmalıdır.

Tedavinin erken safhalarında seçilen ilacın veba patojenleriyle mücadelede etkili olduğundan emin olmak önemlidir. Çünkü bazı patojenler artık antibiyotiklere karşı direnç geliştirmiştir.