Hıyarcıklı veba

Eskiden "kara ölüm" olarak da adlandırılan veba, yersinia pestis bakterisinin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Hıyarcıklı veba, akciğer vebası ve veba sepsisi diye adlandırılan türleri mevcuttur.

Hıyarcıklı vebada bakteriler çoğu durumda enfekte pirelerin ısırması yoluyla insanlara yayılır. Pireler için tipik konak hayvanlar, sıçanlar ve diğer kemirgenlerdir. Almanya’da güncel olarak bu hayvan popülasyonlarının veba patojeni ile enfekte olduğu bilinmemektedir.

Hıyarcıklı vebanın tipik bir belirtisi çoğunlukla kasık bölgesinde, genişlemiş lenf düğümleri ile oluşan şişliklerdir. Hastalık antibiyotik ile iyi şekilde tedavi edilebilir.

Hıyarcıklı vebanın kuluçka süresi yani bulaşması ile ilk semptomun ortaya çıkması arasındaki süre, 7 güne kadar sürmektedir. Patojen ile enfeksiyondan sonra hıyarcıklı vebanın semptomları çok ani olarak ortaya çıkar.

Genel şikayetler aşağıdakileri içerir:

• Halsizlik
• Baş ağrısı
• Kusma
• Ateş
• Titreme
• Bilinç kaybı
• Karaciğer ve dalak büyümesi

Hıyarcıklı vebanın tipik belirtileri genişlemiş lenf düğümleri sebebiyle oluşan şişliklerdir. Bunlar halk dilinde yumru olarak bilinir ve çoğunlukla kasık bölgesinde bulunur. Şişlikler patlayabilir ve bu esnada oldukça bulaşıcı olan bir irinli salgı bırakabilir. Bazen pire ısırıkları yumruların biraz uzağında görünebilir.

Hıyarcıklı vebaya bakteriler sebep olur (yersinia pestis). Bu bakteriler oldukça bulaşıcıdır ve farklı yollarla yayılabilir.

Hayvanlar yoluyla enfeksiyon

Veba patojeni genelde enfekte pirelerin bir ısırığı vasıtası ile yayılır. Pireler, sıçanlar veya çeşitli kemirgenler gibi taşıyıcı hayvanlar üzerinde yaşar. Ayrıca kediler, tavşanlar ve yavru tavşanlar da enfekte pirelerin taşıyıcısı olabilir.

Günümüzde vebanın hala görüldüğü bölgelerde öncelikle pireleri vahşi kemirgenler yaymaktadır. Veba ortaya çıktığında hastalanır ve bazen ölürler. Fakat hayvanlar tanınan semptom göstermeden enfekte olabilir ve patojen aktarabilir. Almanya’da güncel olarak enfekte pire taşıyan hayvanların varlığı bilinmemektedir.

Veba patojeni, örneğin bu esnada enfekte hayvansal salgıların bulaşması ile doğrudan ölü vahşi hayvanlarla temas yoluyla insanlara yayılabilir.

İnsandan insana bulaşma

Yumrulardan irinli sıvı geldiğinde insandan insana bir yayılma da olasıdır.

Almanya’da yaşayan insanların pratikte hıyarcıklı veba hastalığına yakalanma riski bulunmaz.

Aşağıdakilerle ilgili kesin ancak son derece düşük bir risk oluşmaktadır:

• Hıyarcıklı veba ve akciğer vebasının yayılım bölgelerine seyahat, öncelikle Madagaskar ve diğer ülkelere.
• Riskli bölgelerdeki öncelikle kemirgenlere dikkatsiz temas.

Böyle ülkelere yapılan seyahatlerde, kemirgenler, tavşanlar, kediler, çayır köpekleri ve sincaplar ile temastan mümkün olduğunca uzak durması şiddetle tavsiye edilir.

Geçtiğimiz yüzyıllarda Avrupa’da birçok büyük veba salgını yaşandı: 6., 13., 15. ve 19. yüzyıllarda. Veba salgınları sonucu bugünkü tahminlere göre 100 milyonu aşkın insan öldü. Salgınlar bu sebeple büyük bir korku olayı olarak insanlığın ortak hafızasına kazındı.

İyileştirilmiş hijyen koşulları nedeniyle veba enfeksiyonları dünya çapında günümüzde nadir olmaya başladı ancak hastalık henüz tamamen yok olmadı. 2010 ve 2015 yılları arasında dünya çapında toplamda hastalığın tüm türlerinden 3.248 vaka Dünya Sağlık Örgütü’ne bildirildi. Bunlarda 584 hastalık ölümcüldü.

Veba Afrika, Amerika ve Asya’nın belirli bölgelerinde hala sürmektedir. Hemen hemen tüm alanlar tropik ve yarı tropik bölgelerde yani yaklaşık 40 derece kuzey ve güney enlemleri arasında sıcak ve ılıman bölgelerde bulunur.

Yılda yüzden fazla vaka ile Madagaskar en çok veba enfeksiyonuna sahip ülkedir. Oldukça nadir görülen veba vakalarına sahip diğer ülkeler aşağıdaki gibidir:

• Demokratik Kongo Cumhuriyeti
• Peru
• Çin
• Hindistan
• Malavi
• Mozambik
• Zimbabve
• Tanzanya
• Vietnam
• Uganda

Amerika Birleşik Devletleri yarı tropik ve tropik bölgeler dışında veba görülen tek ülkedir. Almanya’da ülkeye giren insanlar tarafından bile geçen on yıllarda veba vakası kaydedilmedi.

Hıyarcıklı veba, bakteriyi deri altına sokan bir pire ısırığı sonrasında gelişir. Daha sonra patojen lenfatik sistem üzerinden en yakın lenf düğümüne yerleşir. Genişlemiş ve şişmiş lenf düğümleri ile öncelikle kasık bölgelerinde ağrılı bir lenf düğümü iltihabı oluşur.

Tedavi edilmezse hıyarcıklı veba 24 saat içinde ölüme sebep olabilir. Bu durum tüm vakaların yaklaşık yarısında olur. Antibiyotikle tedavi edilirse enfekte olanların yüzde 90’dan fazlası hayatta kalır.

Veba patojeni akciğerlere ulaşırsa sonuç hastalık ikincil bir akciğer vebası olarak adlandırılır.

Vebaya karşı genel olarak mevcut bir aşı yoktur. Vebaya yakalanmış insanlarla temas halinde önleyici koşul olarak bir antibiyotik alınabilir.

Seyahat edenler veba hastalığı vakalarının olduğu ülkelerde potansiyel etkilenen hayvanlarla temastan kaçınmalıdır. Bunlara kemirgenlerin yanı sıra özellikle kediler ve köpekler gibi serbest yaşayan evcil hayvanlar da dahildir.

Dış İşleri Bakanlığı veba konusu hakkında bir broşür yayımlamıştır. Bu, etkilenen bölgelerde bulunan çalışanları ve seyahat edenleri yönlendirir. Broşüre git

Genel olarak izole veba vakalarının görüldüğü ülkelerde Almanya ve Avrupa’dan seyahat edenler için bulaşma tehlikesi düşük olarak sınıflandırılmaktadır. Madagaskar hariç, tüm ülkeler için bu geçerlidir. Bütün olarak burada bir tanının adımları gösterilmiştir.

İlk belirtiler, hastalanmış olabilecek kişinin sorgulanmasında elde edilir:

• Kişi en son ani yükselen bulaşma riskli bir bölgede kaldı mı? Risk bölgesinde mevcut veba enfeksiyonu biliniyor mu?
• Kişide pire ısırığı görülebiliyor mu?
• Kişi veba hastalarıyla temas etmiş mi?

Veba hastalığı vakaları görülen çoğu bölgede, diğer bulaşıcı hastalıklar da benzer belirtiler ile yayıldığından bunlar tıbbi tanı çerçevesinde değerlendirilmelidir (ayırıcı tanı).

Hıyarcıklı veba şüphesi artarsa lenf düğümlerinden, kandan ve akciğer vebası şüphesi durumunda tükürükten örnekler incelenir. Patojenler daha sonra laboratuvarda büyütülür (bakteri kültürü). Bakteriler özel metotlarla doğrudan da tespit edilebilir. Almanya’da veba hastalıkları şüpheli vakalar için iki uzman laboratuvar mevcuttur.

Hıyarcıklı vebaya yakalanan insanlar uygun antibiyotiklerle tedavi edilir. Tedaviye mümkün olduğu kadar hızlı, ideal olarak ilk semptomun ardından 18 saat içinde başlanmalıdır. Vebaya yakalanmış kişiler sabit olarak bir hastaneye yatırılmalıdır.

Tedavinin başlangıcında ve tedavi sırasında veba patojeninin kullanılan ilaca karşı duyarsız hale gelmediğinden (direnç) emin olunmalıdır.