Tifüs

Tifüs, salmonella bakterilerinin bir alt grubunun (salmonella enterica, alt grup typhi) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Tifüs adı eski Yunancadan gelmektedir ve baş dönmesi veya "bulanık zihin durumu" - özellikle yüksek ateş nedeniyle genel sağlık durumunun bozulması anlamına gelmektedir.

Bakteriler özellikle pis içme suyu ve kirli yiyecekler yoluyla bulaşır - ancak smear enfeksiyonu da mümkündür. Almanya'daki iyi hijyen koşulları nedeniyle, hastalık burada çok nadir görülmektedir. Çoğu durumda, seyahat edenler Asya'daki riskli bölgelerde enfekte olmaktadır. Enfeksiyon riski en yüksek olan ülkeler Pakistan, Hindistan ve Nepal'dir. Bununla birlikte, Afrika ve Güney Amerika gibi diğer ülkelerde de tifüs enfeksiyonu riski vardır. Bu nedenle seyahat edenler, bir seyahat sağlık uzmanına danışmalıdır.

2 çeşit tifüs vardır: Abdominal tifüs (halk dilinde tifüs olarak bilinir) ve paratifüs. Para "benzer" anlamına gelmektedir. Bu hastalıkta tifüs benzeri semptomlar olur, ancak daha az şiddetli seyreder. 

Hastalık ciddi komplikasyonlara yol açabildiğinden, tifüs her zaman antibiyotiklerle tedavi edilmelidir.

Kuluçka süresi, yani enfeksiyon ile hastalığın ortaya çıkması arasındaki süre, 3 ila 60 gün olabilir, çoğu durumda 8 ila 14 gündür. 

Tifüs (abdominal tifüs) ve paratifüs olmak üzere iki tifüs varyantı, semptomları ve hastalığın seyri açısından farklılık gösterir.

Tifüs semptomları (abdominal tifüs)

Tifüs, baş ağrısı, ağrıyan uzuvlar ve hafif ateş gibi karakteristik olmayan semptomlarla başlar. Ancak 2 ila 3 gün içinde ateş 39 ila 41 dereceye yükselir.

Bu 1. evredeki diğer tipik semptomlar:

• Uyuşukluk ve baş dönmesi
• Karın ağrısı
• Eklem ağrısı
• Kabızlık

2. evrede yüksek ateş devam eder (3 haftaya kadar).

Ek olarak, aşağıdaki belirtiler ortaya çıkar:

• bezelye posasına benzer ishal
• karın derisinde parlak kırmızı, toplu iğne başı büyüklüğünde cilt lekeleri
• kalp atışının yavaşlaması (bradikardi)

Tifüs enfeksiyonu antibiyotiklerle tedavi edilmezse başka çok ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Paratifüs semptomları

Enfeksiyon ile hastalığın ortaya çıkması arasındaki süre (kuluçka dönemi) 1 ila 10 gündür.

Paratifüsün tipik semptomları 39 dereceye kadar çıkan ateş ve mide ve bağırsak şikayetleridir:

• İshal
• Mide bulantısı
• Kusma
• Karın ağrısı

Tifüsün nedeni bakterilerdir. Her biri belirli bir tifüs hastalığına neden olan iki tür tifüs bakterisi vardır:

• Typhi alt grubuna ait salmonella bakterileri, genellikle kısaca tifüs olarak adlandırılan abdominal tifüs (typhus abdominalis) olarak bilinen duruma neden olur. Abdominal tifüs, her iki tifüs hastalığının çok daha tehlikeli şeklidir.
• Paratyphi türündeki bakteriler, genel paratifüs terimi ile tanımlanan tifüs benzeri hastalıklara neden olur. Paratifüsün semptomları, tifüs semptomlarına benzer olsa da hastalık daha az şiddetlidir.

Bakteriler, enfekte insanların dışkısı yoluyla bulaşır. Enfeksiyon öncelikle içme suyu ve pis sular ile kirlenen yiyecekler yoluyla oluşur. Bakteriler daha sonra vücuda içme veya yeme yoluyla girer. İnsandan insana bulaşması da mümkündür, ancak çok nadirdir.

Almanya'da yaşayan insanların tifüse yakalanma olasılığı son derece düşüktür.

Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi tifüs riski taşıyan bölgelere seyahat ederken, özellikle de yiyecekler dikkatsizce tüketildiğinde, enfeksiyon riski artar.

Bu nedenle, tifüs riskli bölgelere seyahat etmeden önce:

• aşı olunması
• riskli bölgelerde yemek yerken hijyene özellikle dikkat edilmesi tavsiye edilir.

Tifüs (abdominal tifüs) ve paratifüsün patojenleri dünya çapında yaygındır. Almanya'da her yıl 50 ila 100 tifüs vakası bildirilmektedir. 

Dünya çapında tifüsün (abdominal tifüs) yayılımı

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan bir tahmine göre, dünya çapında her yıl 11 ila 21 milyon insan tifüse yakalanmaktadır. 128.000 ila 161.000 insan da enfeksiyondan ölmektedir.

Dünya çapında paratifüs yayılımı

Paratifüsün yılda 5,5 milyon kişiye bulaştığı tahmin edilmektedir. Afrika, Güney Amerika ve Güneydoğu Asya gibi hijyen koşullarının yetersiz olduğu ülkelerde hastalığın görülme sıklığı oldukça yüksektir. Bu bölgelerde, salgınlar ve epidemiler tekrar tekrar meydana gelmektedir.

Almanya'da tifüs (abdominal tifüs) yayılımı

Almanya'da tifüs çok azdır. Hijyen koşullarındaki önemli iyileşme nedeniyle, tifüs vakalarının sayısı 1951'den bu yana yaklaşık 100 kat azalmıştır. 1951'de 100.000 kişi başına yaklaşık 10,5 tifüs enfeksiyonu varken, 2018'de 100.000 kişi başına sadece 0,07 enfeksiyon görülmüştür.

2018'de Almanya'da 58 kişi tifüse yakalandı; bunların büyük bir kısmı Asya'ya yaptıkları bir gezi sırasında enfekte oldu. 2019 yılında Pakistan'da yapılan konaklamaların ardından bir artış oldu. Ayrıca yaygın olarak kullanılan antibiyotiklere dirençli yani duyarsız tifüs patojenleri de Almanya'da ilk kez görüldü.

Almanya'da paratifüs (tifüs) yayılımı

2018 yılında 29 paratifüs vakası görüldü. Enfekte olanların yüzde 90'ından fazlası, uzun mesafeli bir yolculuk sırasında hastalığa yakalandı; burada en yaygın ülkeler Hindistan, Tayland, Kamboçya ve Pakistan oldu.

Hastalık tipik olarak başlangıçta iki aşamada seyreder. Sonradan, bazıları şiddetli olmak üzere komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Tifüsün (abdominal tifüs) seyri

Ağır bir seyir durumunda, aşağıdaki komplikasyonlar ortaya çıkabilir:

• Karın zarı iltihabı ile birlikte bağırsak kanaması ve bağırsak delinmesi (peritonitli bağırsak delinmesi)
• Safra kesesi iltihabı (kolesistit)
• Kan pıhtıları (tromboembolizm)
• Kemik veya kemik iliği iltihabı (osteomiyelit)
• Kalp iç zarının iltihabı (endokardit)
• Beyin zarı iltihabı (menenjit)

Antibiyotik tedavisi görmeyen hastaların hastalıktan tamamen kurtulması uzun zaman alır. Kısmi bir iyileşmeden sonra hastalık tekrarlayabilir (nüks). Bu birden çok kez gerçekleşebilir.

Bebeklerde hastalık daha şiddetlidir ve komplikasyonlar daha sık görülür.

Paratifüs seyri

Paratifüs durumunda hastalığın seyri tifüstekine benzer, ancak genellikle daha hafiftir. Hastalığın süresi 4 ila 10 gündür.

Tifüsü önlemek için başlıca önlemler şunlardır:

• Tifüs riski bulunan bölgelere seyahatlerde yiyecek tüketirken dikkat
• Seyahat öncesi aşı olmak

Gıda tüketimi

Çoğu durumda, tifüs patojenleri içme suyu yoluyla bulaşır. Riskli bölgelerde, mümkünse çeşme suyu ve bu suyla içeceklere konmak üzere hazırlanan buzların kullanımından kaçınılmalıdır. Marul, lahana gibi yapraklı yiyeceklere, deniz ürünlerine, soyulmamış meyve veya meyve suları gibi çiğ veya yetersiz kaynatılan gıdalara da tifüs ve paratifüs patojenleri bulaşmış olabilir. 

Aşı

Asya, Güney Amerika ve Kuzey Afrika'daki tifüs risk bölgelerine seyahat etmeden önce ve özellikle varış ülkesinde fakir yaşam koşulları varsa aşılama şiddetle tavsiye edilir. Seyahat tıbbı uzmanları bu konuda kapsamlı bilgi ve tavsiyeler sağlamaktadır.

Robert Koch-Institut, Ständige Impfkommission (Sistematik Aşı Kurulu) (STIKO) aşağıdakiler için aşı önermektedir:

• Seyahat şekli ne olursa olsun, Güney Asya'ya (Pakistan, Hindistan, Nepal, Afganistan, Bangladeş) seyahatler.
• Asya, Afrika, Orta ve Güney Amerika'da sık görülen hastalık vakalarının ve düşük hijyen standartlarının olduğu tüm bölgelere basit seyahat, ikamet veya çalışma koşulları altında (örneğin trekking, yardım misyonları) seyahatler. Bu özellikle güncel salgın ve afet durumlarında geçerlidir.
• Özellikle basit konaklama koşullarında, hastalık vakalarının olduğu bölgelerde uzun süreli konaklamalar.

Enjeksiyon ve kapsül şeklinde olmak üzere 2 farklı aşı mevcuttur. Bu aşıların fiyatı yaklaşık 30 avrodur. Enjeksiyon aşısı (şırınga), hepatit A'ya karşı aşı ile karma halinde de mevcuttur.

Enjeksiyon kas içine yapılır. Aşı, yetişkinlerin ve çocukların (2 yaş üstü) yaklaşık yüzde 60'ında 7. Günden itibaren en fazla 3 yıl aşı koruması sağlar. 3 yıl sonra bir pekiştirme gerekebilir.

Aşı yapılan yerde kızarıklık ve şişlik oluşabilir, ateş, titreme, baş ağrısı, ağrıyan uzuvlar veya yorgunluk da mümkündür.

Kapsüller, zayıflatılmış bakteri içeren canlı bir aşı esasına dayanmaktadır ve 2 gün arayla toplam 3 kez yapılır. Tabletler kolay tolere edilir ve aşılananların yaklaşık yüzde 60'ına en az bir yıl koruma sağlar. 3 yıl sonra tekrar aşı yapılması gerekir; riskli bölgelere daha sık seyahat yapılıyorsa, tekrar süresi daha kısa olabilir.

Tabletlerin, kusma, karın ağrısı ve ishal ile birlikte mide-bağırsak semptomlarının yanı sıra baş ağrısı ve ateş gibi yan etkileri olabilir.

Tifüs ve paratifüs hastalıkları genellikle grip benzeri enfeksiyonlarla veya tropik ülkelerden geri dönenlerde sıtma ile karıştırılır.

Kan sayımında anormallikler, tifüs ve paratifüs hastalıklarına işaret eder, ancak bunlar henüz kesin bir teşhis için yeterli değildir. Bu ancak tifüs bakterilerinin doğrudan tespiti ile mümkündür. Bu tespit, kan örneklerinde - daha az sıklıkla kemik iliği, idrar veya dışkı örneklerinde - laboratuvarda bir bakteri kültürü üretilerek yapılır.

Tedavi ne kadar erken olursa, iyileşme şansı o kadar artar. Bakterilerle doğrudan savaşmak için uygun bir antibiyotik tedavisi uygulanır. Uygun antibiyotiğin seçimi, laboratuvar teşhisi ile belirlenen kesin tifüs patojenine bağlıdır.

Tifüs aşısı olmak istiyorsanız veya tifüs kapmış olmaktan korkuyorsanız, bir tropikal tıp merkezine başvurmanız tavsiye edilir. Bazı üniversite hastanelerinde de danışmanlık hizmeti de veren özel tropikal enstitüler vardır.