Sağlıklı yaşam Antibiyotik direnci: Tıp bakterilere karşı çaresiz kaldığında

Antibiyotikler bakterilere karşı etkili ilaçlardır. Antibiyotikler bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek için kullanılabilir. Antibiyotikler virüslere karşı etkili değildir. 

Antibiyotikler çok sık veya gerekmediği durumlarda kullanılırsa ya da tıbbi yönergelere uyulmadan kullanılırsa bakteriler bu ilaçlara karşı duyarsız hâle gelebilir. Bu durumda antibiyotik bu ilaçlara karşı etki edememeye başlar. Bu durumda antibiyotik direncinden söz edilir. 

Bazı bakteriler artık yaygın antibiyotiklere dirençlidir, hatta bazıları "çoklu dirençlidir". Bu terim, bakterilerin aynı anda birkaç antibiyotik sınıfına karşı duyarsız olduğu anlamına gelir. Bu tür "süper bakteriler" tehlikeli olabilir: Onlara karşı etkili ajanlar yoksa neden oldukları bulaşıcı hastalıklar artık gerektiği gibi tedavi edilemez. Bu şekilde antibiyotikler keşfedilmeden önceki zamana benzer bir durum ortaya çıkabilir. 

Antibiyotiğe dirençli bakterilerin daha fazla gelişmesini ve yayılmasını önlemek için, bulaşıcı hastalıkları tedavi ederken örneğin, viral ve bakteriyel nedenler arasında ayrım yapmak gibi önlemler alınması önemlidir. Doktorlar, virüsleri ve bakterileri ayırt etmek için diğer yöntemlerin yanı sıra laboratuvar testleri veya hızlı testler kullanabilir. Yalnızca bakteriyel enfeksiyon olduğu durumlarda antibiyotik kullanımı mantıklıdır. Öte yandan tüm bakteri kaynaklı enfeksiyonlarda antibiyotik alınması gerekmez.

Kullanım alanları

Antibiyotikler sadece insan tıbbında değil, aynı zamanda bakteriyel enfeksiyonlarla savaşmak için veteriner hekimlikte de düzenli olarak kullanılmaktadır. Örneğin, her solunum yolu veya idrar yolu enfeksiyonunun antibiyotik tedavisi gerektirmediği unutulmamalıdır. İnsanlarda mantıklı ve gerekli antibiyotik kullanımına örnekler aşağıdaki hastalıkları içerir:

• Bakteriyel akciğer enfeksiyonu
• Bakteriyel sepsis (kan dolaşımı enfeksiyonu)
• Kızıl
• Lyme hastalığı
• Frengi
• Gonore (belsoğukluğu)
• Bakterilerin neden olduğu kalp zarı iltihabı (enfeksiyöz endokardit)

Soğuk algınlığı, akut bronşit veya komplike olmayan orta kulak iltihabı için alındığında bir antibiyotiğin yararları ve zararlarını Harding-Zentrum für Risikokompetenz'ın bilgi kutucuklarında görebilirsiniz.

Genel olarak, antibiyotikler oldukça etkilidir ve doğru kullanıldığında genellikle iyi tolere edilir. Bunun nedeni, insan hücrelerinde olmayan ve yalnızca bakterilerde bulunan belirli yapılara saldırmalarıdır.

Ancak antibiyotiklerin dezavantajı, sadece patojenlere karşı değil, vücuttaki faydalı bakterilere de etki etmeleridir. Bağırsak florası olarak adlandırılan bu faydalı bakterilerin özellikle büyük bir kısmı bağırsaklarda yaşar. Bağırsak florası sık antibiyotik kullanımıyla yok edilirse, patojenik bakteriler oraya daha kolay yerleşebilir. Bunlar örneğin kalıcı ishale neden olabilir.

Bazı bakteri türleri, belirli antibiyotiklere karşı doğal olarak dirençlidir. Bununla birlikte, zaman geçtikçe daha önce etkili olan antibiyotiklere karşı duyarsız hale gelen birçok bakteri de vardır. 

Bakterilerin genetik bilgilerindeki değişikliklerle yeni dirençler ortaya çıkar. Buna gen mutasyonları denir. Bunlar rastgele meydana gelebilir. Bakteriye faydalı olduklarında kalıcı olurlar ve gelecek nesillere aktarılırlar. Bazı bakteriler bu direnç genlerini, yani onları dirençli yapan genetik bilgi bölümlerini, diğer bakterilere aktarabilir. Buna gen transferi denir. 

Bakteriler bir antibiyotiğe çeşitli şekillerde dirençli hale gelebilir. Bunu aşağıdaki yollarla yapabilirler:

• Antibiyotiğin bakteri hücresine alınmasını engelleyerek
• Antibiyotiği bakteri hücresinden dışarı taşıyan özel pompalar oluşturarak
• Antibiyotiğin saldırı noktasını artık hiçbir etkisi olmayacak şekilde değiştirerek
• Antibiyotiği bölerek ve böylece etkisiz hale getirerek

Antibiyotik tedavisi sırasında dirençli bakterilerin hayatta kalmak ihtimali dirençli olmayan bakterilere kıyasla daha yüksektir. Bu nedenle dirençli bakteriler daha iyi çoğalarak yayılabilir. Dolayısıyla insanlara zararlı olan, antibiyotiğe dirençli bakterilerin oluşması ve yayılması konusunda hastaneler önemli bir rol oynar.  Bazı durumlarda, özellikle hastanelerde ve entansif hayvancılıkta çok sayıda antibiyotik kullanılır ve bu da bakterileri direnç geliştirmeye zorlar. Antibiyotiklerin çevreye karışması direnç gelişimini kolaylaştırabilir. Antibiyotik direncini önlemek için alınacak önlemler bu nedenle tüm alanlarda, yani insanlar, hayvanlar ve çevre ile başlamalıdır. Bu yaklaşıma "One Health Konsepti" denir. 

Bazı insanlar, örneğin bağışıklık sistemleri zayıfladığı ve yardım almadan bakterilerle yeterince savaşamadığı için bakteriyel enfeksiyonlar açısından özellikle risk altındadır. Bu, özellikle şu insanlar için geçerlidir:

• Daha önce kanser gibi hastalıkları olanlar
• Bağışıklık yetmezliği olanlar
• Örneğin bir organ veya kök hücre nakli sonrasında bağışıklık sistemi ilaçlarla baskılanan insanlar
• Yoğun bakım ünitesinde tedavi görenler
• Yaşlılar 

Yeterince etkili antibiyotiklerin mevcudiyeti özellikle bu insanlar için önemlidir, çünkü zararsız enfeksiyonlar bile onlar için tehlikeli olabilir. Ancak normalde sağlıklı ve formda olan insanların, bakterilerin neden olduğu sepsis (kan dolaşımı enfeksiyonu) veya menenjit gibi bazı bakteriyel enfeksiyonlar için de antibiyotiklere ihtiyacı vardır.

Bazı bakteriler artık yaygın antibiyotiklere dirençlidir, hatta bazıları "çoklu dirençlidir", yani aynı anda birkaç antibiyotik sınıfına karşı duyarsızdır. Bunun çok iyi bilinen bir örneği MRSA adındaki bir hastane mikrobudur. MRSA, metisilin/oksasiline dirençli staphyloccus aureus anlamındaki bir kısaltmadır. Ancak "vankomisine dirençli enterokoklar" (VRE) ve "çoklu dirençli gram-negatif patojenler" (MRGN) gibi diğer türler de büyüyen bir sorun teşkil etmektedir. VRE, belirli antibiyotiklere karşı duyarsız olan bağırsak bakterileridir. MRGN, çoğu bağırsaklarda da bulunan, ancak bazıları ciltte de bulunan büyük bir farklı bakteri grubudur. Ortak noktaları, yaygın olarak kullanılan antibiyotik sınıflarının 3'üne veya hatta 4'üne karşı duyarsız olmalarıdır.

"Süper bakteriler" olarak da bilinen bu çok dirençli patojenlere (MRE) karşı çok az sayıda antibiyotik hala etkilidir. Bunlara "yedek antibiyotikler" adı verilir. Öngörülebilir gelecekte neredeyse hiç yeni antibiyotik beklenmeyeceğinden, mevcut antibiyotiklerin etkinliğini korumak önemlidir: Mevcut antibiyotikler artık yeterince etkili olmadığı için dirençli bakterilerin neden olduğu ciddi enfeksiyonlardan bugün sadece Avrupa'da her yıl yaklaşık 35.000 kişi ölmektedir. Bebekler ve yaşlılar özellikle etkilenir.

Antibiyotik direnci stratejisi

Artan antibiyotik direnci sorunu uzun zamandır bilinmektedir. Bu gelişmeye karşı bazı stratejiler geliştirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) "Antibiyotik Direnciyle Mücadele İçin Küresel Eylem Planı" önceliklidir. Almanya'da Alman Antibiyotik Direnç Stratejisi'nde (DART) gerekli önlemler özetlenmiştir. Bu strateji diğer önlemlerin yanı sıra, Antibiyotik Tüketimi Gözetimi (AVS) ve Antibiyotik Direnç Gözetimi (ARS) ile antibiyotik tüketiminin ve direncinin izlenmesini sağlar. Diğer önemli önlemler arasında bulaşıcı hastalıkların önlenmesi, antibiyotiklerin gerektiği şekilde kullanılması, araştırma ve geliştirme çalışmalarında iş birliği yer alır.

Alman Enfeksiyondan Koruma Yasası

Enfeksiyondan Korunma Yasası, direnç gelişimini önlemeye yönelik düzenlemeler içerir. Örneğin, MRSA gibi belirli dirençli patojenlerin bildirilmesini zorunlu kılar. Robert Koch Enstitüsünün (RKI) bir komisyonu, bu yasal zeminde bulaşıcı hastalıkların teşhis ve tedavisi için genel tavsiyelerde bulunur.

Antibiotic Stewardship

"Antibiotic Stewardship" kavramı antibiyotiklerin uygun ve sorumlu kullanımını tanımlar. Bir antibiyotiği uygulamadan önce patojeni tespit eden ve buna göre uygun antibiyotiği seçen doktorlar buna örnektir. Çünkü her antibiyotik her patojene karşı etkili değildir. Bu kavram tedavi süresine, verilen antibiyotiğin dozuna ve formuna (ör. tablet veya infüzyon) karar vermeyi de kapsar.

Kapsamlı önlemlere ek olarak, herkes yeni antibiyotik dirençlerinin toplam sayısının azaltılmasına katkıda bulunabilir. Bu şu şekilde yapılabilir:

• Antibiyotiklerin sadece bakterilere karşı etkili olduğunu ve bu nedenle viral enfeksiyonlara ve pek çok soğuk algınlığına karşı etkisiz olduğunu bilin
• Sadece sizin için yazılan antibiyotikleri kullanın
• Antibiyotik alırken doktorunuzun talimatlarına tam olarak uyun: Bu özellikle alım zamanı ve süresinin yanı sıra belirli gıdalarla birlikte kullanım konusunda geçerlidir
• Yan etkiler yaşarsanız doktorunuza bildirin ve kendi başınıza antibiyotiği almayı bırakmayın
• Artan tabletleri tuvalete veya çöpe atmayın, usulüne uygun şekilde bertaraf edilmeleri için eczaneye veya atık ilaç toplama merkezlerine geri verin
• Daha az antibiyotik kullanıldığı için usulüne uygun şekilde yapılan hayvancılıktan elde edilen et tüketilmelidir