Antibiyotik direnci: Tıp bakterilere karşı çaresiz kaldığında

Antibiyotikler bakterilere karşı etkili ilaçlardır. Antibiyotikler ayrıca bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek için de kullanılabilir. Ancak, antibiyotikler virüslere karşı etkili değildir.

Antibiyotikler çok sık, gereksiz yere veya doktor talimatına göre alınmamışsa, bakterilerin onlara karşı duyarsız hale gelme, yani antibiyotiklerin artık çalışmama olasılığı vardır. Bu durumda antibiyotik direncinden söz edilir.

Bazı bakteriler artık yaygın antibiyotiklere dirençlidir, hatta bazıları "çoklu dirençlidir", yani aynı anda birkaç antibiyotik sınıfına karşı duyarsızdır. Bu tür "süper bakteriler" tehlikeli olabilir: Eğer onlara karşı etkili ajanlar yoksa, neden oldukları bulaşıcı hastalıklar artık gerektiği gibi tedavi edilemez (antibiyotiklerin keşfinden önceki zamanlardaki gibi).

Antibiyotiğe dirençli bakterilerin daha fazla gelişmesini ve yayılmasını önlemek için, bulaşıcı hastalıkları tedavi ederken viral ve bakteriyel nedenler arasında ayrım yapmak önemlidir. Doktorlar, virüsleri ve bakterileri ayırt etmek için laboratuvar testleri veya hızlı testler kullanabilir. Bir antibiyotiğin uygulanması yalnızca bakteriyel bir enfeksiyon durumunda anlamlıdır, ancak artık her zaman gerekli değildir.

Kullanım alanları

Antibiyotikler sadece insan tıbbında değil, aynı zamanda bakteriyel enfeksiyonlarla savaşmak için veteriner hekimlikte de düzenli olarak kullanılmaktadır. Örneğin, her solunum yolu veya idrar yolu enfeksiyonunun antibiyotik tedavisi gerektirmediği unutulmamalıdır. İnsanlarda mantıklı ve gerekli antibiyotik kullanımına örnekler aşağıdaki hastalıkları içerir:

• Bakteriyel akciğer enfeksiyonu
• Bakteriyel kan zehirlenmesi (sepsis)
• Kızıl hastalığı
• Lyme hastalığı
• Frengi
• Gonore (belsoğukluğu)
• Bakterilerin neden olduğu kalp zarı iltihabı (enfeksiyöz endokardit)

Soğuk algınlığı, akut bronşit veya orta kulak iltihabı için alındığında bir antibiyotiğin yararları ve zararlarını Harding-Zentrum für Risikokompetenz’ın bilgi kutucuklarında görebilirsiniz.

Genel olarak, antibiyotikler oldukça etkilidir ve doğru kullanıldığında genellikle iyi tolere edilir. Bunun nedeni, insan hücrelerinde olmayan ve yalnızca bakterilerde bulunan belirli yapılara saldırmalarıdır.

Ancak antibiyotiklerin dezavantajı, sadece patojenlere karşı değil, vücuttaki faydalı bakterilere de etki etmeleridir. Bağırsak florası olarak adlandırılan bu faydalı bakterilerin özellikle büyük bir kısmı bağırsaklarda yaşar. Bağırsak florası sık antibiyotik kullanımıyla yok edilirse, patojenik bakteriler oraya daha kolay yerleşebilir. Bunlar örneğin kalıcı ishale neden olabilir.

Bazı bakteri türleri, belirli antibiyotiklere karşı doğal olarak dirençlidir. Bununla birlikte, yıllar içinde daha önce etkili olan antibiyotiklere karşı duyarsız hale gelen birçok bakteri de vardır.

Bakterilerin genetik bilgilerindeki değişikliklerle yeni dirençler ortaya çıkar. Buna gen mutasyonları denir. Bunlar rastgele meydana gelebilir. Bakteriye faydalı olduklarında kalıcı olurlar ve gelecek nesillere aktarılırlar. Bazı bakteriler ayrıca direnç genlerini - yani onları dirençli yapan genetik bilgiyi - diğer bakterilere aktarabilir. Buna gen transferi denir.

Bakteriler bir antibiyotiğe çeşitli şekillerde dirençli hale gelebilir. Bunu aşağıdaki yollarla yapabilirler:

• Antibiyotiğin bakteri hücresine emilmesini önleyerek
• Antibiyotiği bakteri hücresinden dışarı taşıyan özel pompalar oluşturarak
• Antibiyotiğin saldırı noktasını artık hiçbir etkisi olmayacak şekilde değiştirerek
• Antibiyotiği bölerek ve böylece etkisiz hale getirerek

Dirençli bakteriler antibiyotik tedavisi altında dirençli olmayan bakterilere göre hayatta kalma avantajına sahip olduklarından daha iyi ürer ve üstünlük kazanırlar. Antibiyotiğe dirençli bakterilerin gelişmesinde ve yayılmasında klinikler ve yoğun hayvancılık özellikle önemli bir rol oynamaktadır. Bazı durumlarda, burada özellikle çok sayıda antibiyotik kullanılır ve bu da bakterileri direnç geliştirmeye zorlar. Antibiyotikler çevreye karışırsa, bu direnç gelişimini kolaylaştırabilir. Antibiyotik direncini önlemek için alınacak önlemler bu nedenle tüm alanlarda, yani insanlar, hayvanlar ve çevre ile başlamalıdır. Bu yaklaşıma “One Health Konsepti” denir.

Bazı insanlar, bağışıklık sistemleri zayıfladığından ve yardım almadan bakterilerle yeterince savaşamadığından, özellikle bakteriyel enfeksiyonlar açısından risk altındadır. Bu, özellikle şu insanlar için geçerlidir:

• Daha önce kanser gibi hastalıkları olanlar
• Bağışıklık yetmezliği olanlar
• Örneğin bir organ veya kök hücre nakli sonrasında bağışıklık sistemi ilaçlarla baskılanan insanlar
• Yoğun bakım ünitesinde tedavi görenler
• Yaşlılar 

Yeterince etkili antibiyotiklerin mevcudiyeti özellikle bu insanlar için önemlidir, çünkü zararsız enfeksiyonlar bile onlar için tehlikeli olabilir. Ancak normalde sağlıklı ve formda olan insanların, bakterilerin neden olduğu kan zehirlenmesi (sepsis) veya menenjit gibi bazı bakteriyel enfeksiyonlar için de antibiyotiklere ihtiyacı vardır.

Bazı bakteriler artık yaygın antibiyotiklere dirençlidir, hatta bazıları "çoklu dirençlidir", yani aynı anda birkaç antibiyotik sınıfına karşı duyarsızdır. İyi bilinen bir örnek, "metisilin/oksasiline dirençli staphyloccus aureus" anlamına gelen "hastane mikrobu" MRSA'dır. Ancak "vankomisine dirençli enterokoklar" (VRE) ve "çoklu dirençli gram-negatif patojenler" (MRGN) gibi diğer türler de büyüyen bir sorun teşkil etmektedir. VRE, belirli antibiyotiklere karşı duyarsız olan bağırsak bakterileridir. MRGN, çoğu bağırsaklarda da bulunan, ancak bazıları ciltte de bulunan büyük bir farklı bakteri grubudur. Ortak noktaları, yaygın olarak kullanılan antibiyotik sınıflarının 3'üne ve hatta 4'üne karşı duyarsız olmalarıdır.

"Süper bakteriler" olarak da bilinen bu çok dirençli patojenlere (MRE) karşı çok az sayıda antibiyotik, "yedek antibiyotikler" hala etkilidir. Öngörülebilir gelecekte neredeyse hiç yeni antibiyotik beklenmeyeceğinden, mevcut antibiyotiklerin etkinliğini korumak önemlidir: Mevcut antibiyotikler artık yeterince etkili olmadığı için dirençli bakterilerin neden olduğu ciddi enfeksiyonlardan bugün sadece Avrupa'da her yıl yaklaşık 33.000 kişi (özellikle bebekler ve yaşlılar) ölmektedir. 2007 ve 2015 yılları arasında, Avrupa'da antibiyotiğe dirençli bakterilerden ölümler neredeyse üç katına çıkmıştır.

Antibiyotik direnci stratejisi

Artan antibiyotik direnci sorunu uzun zamandır bilinmektedir. Bu gelişmeye karşı bazı stratejiler geliştirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) “Antibiyotik Direnciyle Mücadele İçin Küresel Eylem Planı” önceliklidir. Bundan, Alman Antibiyotik Direnç Stratejisi (DART) ortaya çıkmıştır. Diğer şeylerin yanı sıra, Antibiyotik Direnç Gözetimi (ARS) antibiyotik tüketiminin ve direncinin izlenmesini ve kaydedilmesini sağlar. Bu, antibiyotiklerin genel kullanımını azaltmak için tasarlanmıştır.

Alman Enfeksiyondan Koruma Yasası

Enfeksiyondan Korunma Yasası'nda da değişiklikler başlatılmıştır. Örneğin, MRSA gibi belirli patojenler bildirilebilir. Robert Koch-Institut'un (RKI) bir komisyonu, bu yasal zeminde bulaşıcı hastalıkların teşhis ve tedavisi için tavsiyelerde bulunur.

Antibiotic Stewardship

“Antibiotic Stewardship” (“stewardship”: sorumluluk) kavramı birçok tıbbi uygulamaya girmiştir. Bu kavram, antibiyotiklerin uygun ve sorumlu kullanımını tanımlar. Bu, bir antibiyotiği uygulamadan önce patojeni tanımlayan ve uygun bir antibiyotik seçmek için kullanan doktorları içerir. Çünkü her antibiyotik her patojene karşı etkili değildir. Bu aynı zamanda tedavi süresi, dozaj ve antibiyotik uygulama şekli hakkındaki kararı da içerir.

Kapsamlı önlemlere ek olarak, herkes yeni antibiyotik dirençlerinin toplam sayısının azaltılmasına katkıda bulunabilir. Bu şu şekilde yapılabilir:

• Antibiyotiklerin sadece bakterilere karşı etkili olduğunu ve bu nedenle viral enfeksiyonlara karşı etkisiz olduğunu bilin
• Sadece sizin için yazılan antibiyotikleri kullanın
• Alırken doktorunuzun talimatlarına tam olarak uyun: Bu özellikle alım zamanı ve süresi ve belirli gıdalarla kombinasyon için geçerlidir
• Yan etkiler yaşarsanız doktorunuza bildirin ve kendi başınıza antibiyotiği almayı bırakmayın
• Artan tabletleri tuvalete veya çöpe atmayın, usulüne uygun şekilde bertaraf edilmeleri için eczaneye veya atık ilaç toplama merkezlerine geri verin
• Daha az antibiyotik kullanıldığı için usulüne uygun şekilde yapılan hayvancılıktan elde edilen et tüketilmelidir