Kuduz

Kuduz bir zoonozdur, yani hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalıktır. 

Hastalığa kuduz virüsü enfeksiyonu neden olur. İnsanlar genellikle enfekte bir hayvan tarafından ısırıldıklarında enfekte olur. Çoğu kuduz vakası başıboş köpeklerin ısırması sonucu ortaya çıkmaktadır.

Kuduz nerelerde görülür?

Kuduz dünyanın birçok yerinde yaygındır. Özellikle Afrika ve Asya'ya yapılan seyahatlerde enfeksiyon riski artmaktadır.

Çoğu Avrupa ülkesinde yabani ve evcil hayvanlarda kuduz başarılı bir şekilde önlenmiştir. Almanya'da 2008'den beri kuduz vakası görülmemiştir.

Ancak, yurt dışından sahiplenilen ve nereden geldiği bilinmeyen evcil hayvanlarda enfeksiyon riski vardır. 

Kuduz, bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklardan biridir. Almanya'da son kuduz vakası 2007 yılında kaydedilmiştir. Bu vakada Kuzey Afrika'da seyahat ederken bir sokak köpeği tarafından ısırılan bir kişi söz konusuydu.

Kuduzdan kaç kişi ölüyor?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünya çapında her yıl yaklaşık 60.000 kişinin kuduzdan öldüğünü tahmin etse de bildirilmeyen vakaların sayısı muhtemelen daha yüksektir. Vakaların çoğu Asya ve Afrika'da görülmektedir. 

Kuduzun nedeni, kuduz virüsü enfeksiyonudur. Kuduzun potansiyel taşıyıcıları çoğunlukla sokak köpekleridir. Nadiren yarasa, tilki ve maymun gibi yabani hayvanlar da kuduz bulaştırabilir. 

İnsanlar, enfekte bir hayvan tarafından ısırılır ve virüs içeren tükürükle temas ederlerse kuduz hastalığına yakalanabilirler. Daha nadir olarak, cilt yaralanmaları veya sıyrıkları da hayvanın tükürüğüyle temas etmeleri halinde virüsler için giriş noktası olabilir.

Kuduzun insandan insana geçmesi mümkündür. Ancak bu nadiren gerçekleşir.

Enfekte olduktan sonra vücutta neler olur?

Başlangıçta virüsler bir süre yaralanma bölgesinde kalır. Daha sonra sinir yolları boyunca merkezi sinir sistemine (MSS), yani omuriliğe ve beyne ulaşırlar. Burada hızla çoğalarak felç gibi nörolojik semptomlara yol açarlar. Sonunda, virüsler MSS dışındaki sinirler yoluyla diğer organlara yayılır. Derin ısırık yaralarında virüsler doğrudan kan dolaşımına girebilir. Böylece beyne daha hızlı ulaşır ve daha erken bir aşamada semptomlara neden olurlar.

Kuduz enfeksiyonunu önlemek için başıboş köpeklerden ve yarasa, tilki ve maymun gibi yabani hayvanlardan uzak durmak önemlidir. Bu, potansiyel olarak enfekte bir hayvan tarafından ısırılma riskini azaltır.

Vahşi hayvanlar genellikle insanlardan kaçar. Bununla birlikte, kuduz hastalığının başlangıç safhasında genellikle insanlardan kaçmazlar. Bu durumda özellikle dikkatli olunmalıdır. 

Kuduz aşısı yaptırılabilir mi?

Kuduzun mevcut olduğu bölgelere seyahat eden herkes, kendilerini ve çocuklarını kuduza karşı aşılatarak önlem alabilir. Doktorlar bunu maruziyet öncesi aşılama olarak da adlandırmaktadır (patojenle temas etmeden önce aşılama). Böyle bir aşının yararlı olup olmayacağını önceden bir doktorla görüşebilirsiniz.

Aşı tavsiyeleri

Sistematik Aşı Kurulu (STIKO) üç dozluk koruyucu kuduz aşısı önermektedir. Bu program Almanya'daki doktorlar için bağlayıcıdır.

Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) tavsiyelerine göre, sağlıklı bir bağışıklık sistemine sahip kişilerde kuduzu önlemek için iki doz aşı yeterlidir. Bu program, gerekli bilgiler edinildikten sonra Almanya'da aşılama için de kullanılabilir. 

Seyahat ederken kuduz olduğundan şüphelenilen bir hayvanla temas ettiyseniz, derhal bir doktora başvurmalısınız.

Aşağıdaki faktörler kuduz bulaşma olasılığının değerlendirilmesinde rol oynar:

• Temas edilen hayvan türü nedir?
  Kuduz sadece memeli hayvanlardan bulaşabilir.
• Temas hangi ülkede gerçekleşti?
  Bir ülkede kuduz olmadığı kabul ediliyorsa, o ülkede kuduz bulaşma olasılığı düşüktür.
• Ne tür bir temas oldu?
  Hayvana sadece dokunduysanız, bulaşma riski ısırılmaya kıyasla daha azdır.
• Kuduz aşınız var mı?
  Aşılı olanlar için, aşılanmamış olanlara göre farklı önlemler alınır.
• Daha önce hangi önlemler alındı?
  Daha sonraki prosedür, aşılamanın veya tedavinin başlatılıp başlatılmadığına bağlıdır. 

Kuduz bulaşma olasılığı varsa, maruziyet sonrası aşılamaya hemen başlanmalıdır. Mümkün olduğunca az zaman kaybetmek için kuduz patojenlerinin tespit edilmesi beklenmemelidir. Aşı hemen yapılırsa kuduza karşı neredeyse tam koruma sağlar.

Yara bakım önlemleri de gerçekleştirilmelidir. Örneğin:

• Patojenleri ısırık veya çizik yarasından yıkayarak temizleyin.
• Yarayı hemen ve iyice su ve sabun solüsyonu ile temizleyin.
• Yara derinse bir sonda ile yıkayın. 
• Yarayı dağlamayın veya dikmeyin.

Kuluçka süresi, yani bulaşma ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçen süre, kuduzda genellikle 3 ila 8 haftadır. Münferit vakalarda, bulaşma ile salgın arasında birkaç gün veya birkaç yıl geçebilir. 

Süre esas olarak ısırılan vücut bölgesine bağlıdır: Isırık bölgesi başa veya omuriliğe ne kadar yakınsa, kuluçka süresi o kadar kısadır.

Hastalığın hangi evrede olduğuna bağlı olarak farklı belirtiler ortaya çıkar. 

Evre 1: Ön evre veya prodromal aşama

Kuduz başlangıçta grip benzeri bir hastalığa benzer. Hastalar kendilerini zayıf ve bitkin hisseder. Baş ağrısı çekerler ve iştahları yoktur; bazılarının midesi bulanır ve kusarlar. Virüsün giriş bölgesinde genellikle ağrı, yanma ve kaşıntı olur.

Evre 2: Akut nörolojik aşama

Bu evrede virüs beyin veya omurilikteki sinir hücrelerine saldırır. Zamanla bu hücreler ölür. 

Belirtiler hangi sinir hücrelerinin etkilendiğine bağlı olarak değişir:

• Ensefalitik form: Bu esas olarak beyni etkiler. Belirgin bir su korkusu ile kendini gösterir. Suyu duymak veya görmek bile onları huzursuz ve endişeli yapar ve hatta yutma kaslarında kramplara neden olur. Kramplar yutma kaslarından tüm vücuda yayılabilir. Tükürük üretimi de arttığından, tükürük ağızdan dışarı akar. Ruh hali agresif ve depresif arasında değişkenlik gösterir.
• Felç edici (paralitik) form: Öncelikle omuriliği ve kaslara ve organlara giden sinirleri etkiler. Bu form kendini parestezi veya kas güçsüzlüğü ve felç şeklinde gösterir. Bunlar solunum kaslarını etkilemenin yanı sıra yutma güçlüklerine de yol açabilir.

Evre 3: Son aşama

Hastalığın son evresinde beynin solunum ve kan dolaşımını kontrol eden bölümü işlevini kaybeder. Hastalar başlangıçta komaya girer ve daha sonra solunum veya kalp kaslarının felç olması sonucu ölürler. İlk belirtilerin başlaması ile ölüm arasında genellikle sadece birkaç gün vardır.

Kuduz patojenleri farklı şekillerde tespit edilebilir. Örneğin, doktor kan ve beyin omurilik sıvısı (BOS) alabilir. BOS, beyni ve omuriliği çevreleyen sıvıyı ifade eder. Alınan örneklerde kuduza karşı antikorlar tespit edilebilir. Vücut kuduz patojenleriyle savaşmak için antikorlar üretir. Ancak patojenler bu şekilde her zaman güvenilir bir şekilde tespit edilemez.

Daha güvenilir bir yöntem, kuduz virüsünün genetik bilgisinin tespit edilmesidir. Bu amaçla tercihen boyun derisinden bir doku örneği alınır ve laboratuvarda analiz edilir. 

Kuduz hastalığından şüpheleniliyorsa, yoğun bakım ünitesi olan bir hastanede tedaviye başlanmalıdır.

Şu anda kuduz için etkili bir tedavi bulunmamaktadır. Yoğun bakım ünitesindeki bakımın amacı, etkilenenlerin semptomlarını mümkün olduğunca hafifletmektir. Nihayetinde kuduz her zaman ölümcüldür.