Tetanos

Tetanos, farklı kas gruplarına kramp girmesi ve bunların sertleşmesi nedeniyle kilit çene olarak da bilinir.

Bulaşıcı hastalığa tetanos bakterisinin zehri neden olur. Bakteriler yaraya girerse enfeksiyon ve hastalık meydana gelebilir. 

Tetanostan aşı ile korunmak mümkündür. Bu nedenle hastalık Almanya'da artık nadiren görülür.

Tetanosun ölüm oranı çok yüksektir, ancak bu oran iyi bir yoğun bakım ile yüzde 10 ila 20'ye düşer. 

Tetanosun formları

Doktorlar tetanosun üç formunu tanımlar: 

• Yaygın form: Tüm vücudu etkiler.
• Lokalize form: Sadece enfekte yaranın etrafındaki alanı etkiler.
• Yenidoğan formu: Annenin yeterli tetanos korumasına sahip olmaması durumunda yenidoğanlarda ortaya çıkabilir.

Tetanos patojeninin bulaşması ile semptomların ortaya çıkması (kuluçka dönemi) arasında 3 gün ile 3 hafta arası bir süre geçer. 

Tipik semptomlar:

• Terleme, tansiyonda dalgalanmalar ve kalp çarpıntısı
• Ağrılı kas krampları
• Gergin yüz kasları nedeniyle belirgin sırıtış 
• Çiğneme kaslarının krampı nedeniyle ağzı açmada zorluk (çene kelepçesi)
• Sırt ve boyun kaslarının aşırı gerilmesi
• Boyun tutulması
• Yutma bozuklukları
• Solunum problemleri 

Yenidoğanlarda şikayetler

Yeni doğan bebeklerde tetanos hastalığı genellikle çocukların ağızlarını düzgün açamamaları ve bunun sonucunda sıvı alamamalarıyla kendini gösterir. Ayrıca kas gerginliğinde artış ve kramplar meydana gelir.

Tetanos enfeksiyonundan önce her zaman ciltte bir yaralanma meydana gelir; örneğin bir tahta parçası, bir çivi veya bir hayvanın ısırığı nedeniyle. Bu, patojenlerin cildin altına girip orada çoğalmasına olanak oluşturur. 

Tetanosun kişiden kişiye bulaşması mümkün değildir. 

Hangi patojen tetanosa neden olur?

Tetanosun patojeni clostridium tetani bakterisidir. Bu bakteriler hemen hemen her yerde, özellikle toprakta ve at dışkısında bulunur. 

Tetanos bakterileri özellikle dirençli bir form olan sporlar oluşturabilir. Bakteri sporları, sıcaklık veya dezenfektanlar gibi çevresel etkilere karşı dirençlidir. Bu da yıllarca toprakta yaşayabilecekleri anlamına gelir.

Yaşam koşulları tekrar düzelirse, bakteriler üreyebilen formlarına geri döner. Özellikle vücut sıcaklığında ve oksijen olmadan çok iyi çoğalırlar. 

Tetanos bakterileri hastalığa neden olan toksinler üretir. Bakteriler bir yaraya bulaşıp orada çoğaldıklarında toksin üretirler. Bu toksinler sinirler boyunca ilerleyerek omuriliğe ulaşır. Omurilikteki inhibitör sinirler normalde kas uyarımını azaltmaktadır. 

Ancak toksinler bu inhibisyonu kapatır, böylece kaslar aşırı aktif hale gelir. Sonuç: Kaslarda hafif uyaranlarla bile kramplar meydana gelir ve tipik tetanos semptomları ortaya çıkar.

Patojenler yalnızca oksijenin zayıf olduğu koşullarda çoğaldığından, derin yaralarda tetanosa yakalanma riski özellikle yüksektir. 

Ayrıca damar içi uyuşturucu kullanan kişiler ve aşağıdaki hastalıklara sahip kişiler yüksek risk grubundadır:

• Kan dolaşımı bozuklukları
• Diabetes mellitus 
• Kronik cilt hastalıkları 
• Diş enfeksiyonları 

Tetanos bakterileri toprağın her yerinde bulunur. Bu da, patojenleri yok etmenin mümkün olmadığı anlamına gelir. Bu nedenle dünyanın her yerinde belirli bir enfeksiyon riski vardır.

Almanya'da tetanos

Almanya'da son yıllarda sadece birkaç tetanos vakası görülmüştür. Bunlar çoğunlukla yaşlı insanlarda meydana gelmiştir. 

Almanya'da onlarca yıldır yeni doğanlarda tetanos vakasına rastlanmamıştır. Vaka sayısının düşük olması öncelikle aşılamadan kaynaklanmaktadır. 

Dünya çapında tetanos

Özellikle aşılama oranlarının düşük ve tıbbi bakımın yetersiz olduğu sıcak, nemli ülkelerde hâlâ pek çok tetanos vakası görülmektedir. Tam sayı kesin olarak bilinmemektedir. 

Ancak ölümlerin sayısı yaklaşık olarak belirlenebilir: Dünya çapında her yıl 48.000 ila 80.000 kişi tetanostan ölmektedir. Yenidoğan formu dünya çapında tetanos ölümlerinin çoğuna neden olmaktadır. Bu formdan 2018 yılında 25.000 civarında bebek ölürken, 1988 yılında 800.000 civarında ölüm yaşanmıştır. Günümüzde dünya çapında çok daha az sayıda yeni doğan ve bebek tetanostan ölmektedir.

Tetanosun nasıl seyredeceği hastalığın formuna bağlıdır. Hastalığın seyri aynı zamanda tetanos toksininin kan dolaşımına ne kadar girdiğine de bağlıdır.

Yaygın form

Yaygın form aşılanmamış insanları etkiler. Bu formda tipik semptomlar görülür ve hastalık birkaç aşamada ilerler. Kramplar çok şiddetliyse ve omurganın fleksör ve ekstansör kaslarını aynı anda etkiliyorsa omurga kırıkları meydana gelebilir.

Hastalık ilerledikçe, tetanos bakterilerinin toksinleri, solunum organlarını ve kan damarlarını besleyen sinirlere de saldırır. Hastalar bu durumda nefes darlığı, kan basıncında dalgalanmalar ve terleme yaşarlar. Ölümler çoğunlukla akciğer ve kalp-damar yetmezliğinden kaynaklanmaktadır. Modern yoğun bakım tedavisiyle etkilenenlerin yüzde 80 ila 90'ı iyileşebilmektedir.

Lokalize form

Lokalize form bazen insanlar yalnızca kısmen bağışık olduğunda ortaya çıkar. Bu, örneğin aşılama uzun zaman önce yapılmışsa gerçekleşebilir. Semptomlar bu durumda yaranın hemen yakınındaki kaslarla sınırlı olur. Bu form genellikle zararsız bir seyir izler. Ancak genelleştirilmiş forma dönüşebilir.

Yenidoğan formu

Yenidoğan formu anne aşılanmamışsa ve bebeğin göbeği hijyenik olarak temiz tutulmazsa ortaya çıkar. Bebeklerde tetanos patojenleri vücuda göbekten girer. Göbek kordonu kesilirken enfeksiyon meydana gelirse, yenidoğanlarda yaşamın ilk iki haftasında belirtiler görülür. Bunlar arasında kas sertliği, kramplar ve sıvı almada zorluk yer alır. 

Aşı ile tetanostan korunmak mümkündür. Daimi Aşılama Komisyonu (STIKO) kişi grubuna bağlı olarak farklı aşı planları önermektedir.

Bebekler ve çocuklar için aşı tavsiyeleri

Bebeklere temel aşılama için üç aşı yapılmalıdır: 2, 4 ve 11 aylıkken. Aşı genellikle diğer önemli aşılarla birlikte yapılır: difteri, boğmaca, çocuk felci, Haemophilus influenzae tip b ve hepatit B'ye karşı. 

Aşılanan çocuklara ilk takviye aşısı 5 ila 6 yaşlarında, ikincisi ise 9 ile 16 yaşlarında yapılır.

Yetişkinler için aşı tavsiyeleri

Aşı olmamış yetişkinler, çocuklara yönelik programa uygun şekilde temel aşıları sonradan olabilir. Aşılanmış yetişkinler her on yılda bir aşı korumalarını yenilemelidir.

Yetişkinler için olağan aşı, aynı zamanda difteriye veya difteri ve boğmacaya karşı da koruma sağlayan bir karma aşıdır.

Tetanos aşısı ile ilgili sıkça sorulan soruların cevaplarını Robert Koch-Institut'un web sitesinde bulabilirsiniz. 

Güncel STIKO önerilerine, 21 dilde aşı takvimine ve cep formatındaki STIKO önerilerine de Robert Koch-Institut'un web sitesinden ulaşabilirsiniz.

Doktorlar, çene, yüz ve sırt kaslarının spazmları gibi tipik semptomlara dayanarak hastalığı kesin olarak teşhis edebilir. Ayrıca kasların elektriksel muayenesinde kas aktivitesinin de arttığı görülür. 

Teşhisi doğrulamak için, hayvan deneyi ile patojenler tarafından üretilen toksinler tespit edilebilir. Ancak bu sadece istisnai durumlarda gerekli olur ve buna izin verilir.

Doktorlar tetanosu çeşitli düzeylerde tedavi eder. Bir yandan patojenlerle ve onların toksinleriyle savaşırken, diğer yandan semptomları hafifletmek için ilaç verilir.

Aktif ve pasif bağışıklama

Bir yaralanma olması halinde, aşılanmamış veya aşı durumu bilinmeyen hastalara tetanos immünoglobulinleri enjekte edilir. Bunlar tetanos toksinlerini zararsız hale getiren antikorlardır (pasif bağışıklama). 

Aynı zamanda, vücudu ek olarak uyararak kendi antikorlarını üretmesi için normal aşı uygulanır (aktif bağışıklama).

Aşıları eksiksiz olan ve son aşısı çok uzun zaman önce olmayan hastalara immünoglobulin veya ek aşı yapılmaz.

Yara bakımı

Derin veya kirli yaralar ve geniş doku hasarı durumunda, cerrahın yara alanını dikkatli bir şekilde temizlemesi ve hasarlı dokuyu çıkarması gerekir. Böylece, patojenlerin çoğalması ve toksinlerin oluşması engellenir.

Antibiyotikler

Antibiyotikler hastalığa neden olan toksinlerle savaşamaz, ancak toksin üreten bakterilerin daha fazla çoğalmasını önleyebilir. Bu nedenle hastalara metronidazol gibi bir antibiyotik verilir.

Yoğun bakım tedavisi

Tetanos belirtileri ortaya çıkmışsa yoğun bakımdaki doktorlar solunum ve dolaşım gibi hayati fonksiyonları izler. Krampları önlemek için tetanoslu kişiler mümkün olduğunca az tahriş yaratan bir ortamda yatar ve kas gevşetici ilaçlar alırlar.