Sıtma

Sıtma en önemli bulaşıcı hastalıklardan biridir. Nedeni tek hücreli parazitlerdir: Anofel sivrisineği tarafından bulaştırılan plazmodiler.

Sıtma, neredeyse tüm tropikal ve subtropikal bölgelerde, yani ekvator yakınındaki çok sıcak bölgelerde ve yaklaşık 25 ila 40 derece kuzey ve güney enlemleri arasındaki sıcak ılıman bölgelerde yaygındır. Hastalık yaklaşık 100 ülkede görülmekte ve Avustralya hariç her kıtayı etkilemektedir.

Değişen şiddette hastalık seyri olan sıtma formları vardır ve her varyant kendi plazmodi tipi tarafından tetiklenir. Tropik sıtma, sıtmanın en tehlikeli türüdür. Avrupa'dan gelen gezginlerde tedavi edilmediğinde neredeyse her zaman ölüme yol açar. Sıtma riski olan bir bölgeye gitmeden önce buna uygun olarak uygulanabilecek sıtma profilaksisi (koruyucu tıbbi önlemler) de önemlidir.

Sıtma, ateş, baş ağrısı ve vücut ağrıları, ishal ve genel bir hastalık hissi gibi rahatsızlıklarla başlar. Bu tür semptomlar genellikle grip benzeri bir enfeksiyon veya gastrointestinal enfeksiyon olarak yanlış yorumlanmaktadır.

Esas olarak sıtma formlarının semptomları, ateşin zaman içinde seyrinde farklılık gösterir.

Tropik sıtma

Tropik sıtmada enfeksiyondan semptomların ortaya çıkışına kadar geçen süre (kuluçka dönemi) genellikle 7 ila 28 gündür, nadiren 120 güne kadar çıkar. Yüksek riskli bölgelerden gelen ama çocukluklarında daha sık sıtma enfeksiyonu geçirmiş ve bu nedenle kısmi bağışıklık kazanmış göçmenlerde, tropik sıtma enfeksiyondan yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Almanya'da görülen sıtma vakalarının yaklaşık dörtte üçü tropik sıtmadır. Sıtmanın en tehlikeli formudur ve bağışıklığı olmayan hastalarda neredeyse her zaman ölüme yol açar. Almanya'dan gelen yolcular genellikle şiddetli seyreden bir sıtma formuna karşı bağışık değildir. Bu formda görülen ateş, diğer sıtma formlarındaki gibi bir ateş ritmine sahip değildir.

Tertiana sıtması

Tertiana sıtması hafif seyreder ve iyi huyludur. Her üç günde bir ortaya çıkan yükselen ve düşen bir ateş tipik bir semptomdur. "Tertiana" adı bundan türetilmiştir.

Quartana sıtması

Quartana sıtması, diğer sıtma türlerinden daha nadir görülür. Bu formda ateş her 4 günde bir ortaya çıkar. "Quartana", "dört günlük aralıklı ateş" gibi bir anlama gelir.

Knowlesi sıtması

Bu sıtma formu yalnızca Güneydoğu Asya'da bulunur. Knowlesi sıtması, tropik sıtma kadar şiddetli olabilir.

Sıtmaya neden olan şey, plazmodi cinsinden tek hücreli parazitlerdir. Sıtmanın seyrinden farklı plazmodi türleri sorumludur. Tek hücreli organizmalar, dişi anofel sivrisineğinin ısırması yoluyla bulaşır. Sıtmaya neden olan patojenler karaciğere yerleşir ve hastalık semptomlarla ortaya çıkmadan önce aylar veya yıllar boyunca orada "uykuda kalabilir".

İnsandan insana bulaşma sadece kan yoluyla mümkündür ve son derece nadirdir.

Temel olarak, Almanya gibi sıtmanın olmadığı ülkelerden gelen yolcular (yanlarında getirdikleri hastalıklar dışında) risk grubuna girer. Çünkü bu insanların genellikle şiddetli seyreden bir sıtma formuna karşı bağışıklığı yoktur.

Hamileler

Hamile kadınlar, sıtmanın yaygın görüldüğü bölgelere seyahatlerini hamilelik sonrasına ertelemelidir. Hamilelik sırasında ilaçla yapılan sıtma profilaksisi (ilaç koruması) uygulamak zordur. Hiçbir ilacın çocuğun gelişimine zarar vermeyeceği garanti edilemez. Hamilelik sırasında sıtma anne ve çocuğu birçok yönden tehlikeye atar.

Çocuklar

Sıtmadan kaynaklanan küresel ölüm sayısının yaklaşık üçte ikisi, endemik bölgelerde 5 yaşın altındaki çocukları etkilemektedir.

Sıtma belirli risk bölgelerinde çok yaygındır; Almanya'da hastalık fiilen sadece seyahatten dönen insanlarda görülür.

Dünya çapındaki yayılma

Sıtma, dünya çapında en önemli bulaşıcı hastalıklardan biridir. Avustralya hariç tüm kıtaların tropikal ve subtropikal bölgelerinde yaklaşık 100 ülkede görülür. Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40'ı sıtmanın endemik olduğu bölgelerde yaşamaktadır. Bunlar sıtmanın sürekli olarak yoğun şekilde görüldüğü bölgelerdir. Endemik bölgelerde her yıl yaklaşık 220 milyon insan hastalanmaktadır.

Her yıl dünya çapında yaklaşık 400.000 kişi sıtmadan ölmektedir. Bunların yaklaşık üçte ikisi 5 yaşın altındaki çocuklardır. Sıtma vakalarının 90'ından fazlası Afrika ülkelerinden kaynaklanmaktadır ve Asya ve Güney Amerika'daki sıtma vakaları son yıllarda önemli ölçüde azalmıştır. Son yıllarda Güney Avrupa'da, örneğin İspanya ve Yunanistan'da izole tertiana sıtması vakaları olmuştur.

Almanya

Almanya'dan gelen hastalar hastalığa genellikle bir risk bölgesinde yakalanır. Almanya'da son yıllarda her yıl yaklaşık 800 ila 1000 sıtma vakası kaydedilmiştir. Ergenler ve yetişkin erkeklerde, kızlar ve kadınlardan iki kat daha fazla görülmüştür. Almanya'da yaşayan ve örneğin doğdukları ülkede tatil yapan göçmenler arasında hastalıklar yaygındır.

Sıtma hastalıklarının çoğu Afrika ülkelerinden gelmektedir. Batı Afrika ülkelerine ve Kenya'ya yapılan gezilerden sonra özellikle yüksek sayıda vaka ortaya çıkmaktadır. Hindistan ve Pakistan, Afrika dışındaki başlıca yüksek sayıda enfeksiyon görülen ülkelerdir.

"Havaalanı sıtması"

Hastalığın yayıldığı bölge dışında son derece nadir görülen bir enfeksiyon türü, havaalanı sıtmasıdır. Hastalığın bulaşmasında uçakta, havaalanında veya yakın çevresinde başka bölgelerden gelen sivrisinekler nedeniyle gerçekleşir. Bagaj sıtması olarak bilinen durumda, sivrisinekler hava yolcularının bagajlarıyla gelmektedir.

Sıtma formlarında hastalığın seyri bazı durumlarda önemli ölçüde farklılık gösterir.

Bu esas olarak şunlara bağlıdır:

• Hastanın bir veya birkaç kez sıtma geçirip geçirmediği ve belirli bir bağışıklık oluşturup oluşturamadığı.
• Sıtmanın hangi formu olduğu.

Tropik sıtma

Tropik sıtma açık ara en tehlikeli sıtma türüdür. Yaygın görülen ilk semptomlar yorgunluk, baş ağrısı, vücut ağrıları ve düzensiz ateşi andıran vücut sıcaklığı seviyeleridir. Genellikle ishal de görülür.

Çeşitli komplikasyonlar ortaya çıkabilir:

• Beyin istilası (serebral sıtma): Tipik semptomlar, örneğin kasılma nöbetleri ve komaya kadar giden bilinç bulanıklığıdır.
• Akut böbrek yetmezliği
• Akciğerlerin zarar görmesi
• Dalak büyümesi (yaklaşık yüzde 26)
• Karaciğerin büyümesi (yaklaşık yüzde 14)
• Dolaşım kollapsı
• Kırmızı kan hücrelerinin eksikliği
• Kan damarlarında kan pıhtıları ve ardından iç kanama

Tertiana sıtması

Tertiana sıtması oldukça hafiftir. Her üç günde bir ortaya çıkan yükselen ve düşen ateş tipik bir semptomdur. Ateşin çok hızlı bir şekilde 40°C civarındaki değerlere yükseldiği titreme nöbeti görülür. 3 ila 4 saatlik bir ateş durumundan sonra, vücut sıcaklığı şiddetli terlemelerle birlikte aniden normale döner.

Quartana sıtması

Quartana sıtması diğer sıtma türlerine göre daha nadirdir. Her 4 günde bir ateş görülmesi tipik bir semptomdur. Nüksler ilk enfeksiyondan 40 yıl sonraya kadar olan süre zarfında ortaya çıkabilir.

Knowlesi sıtması

Günlük ateş atakları bu formun tipik bir semptomudur. Knowlesi sıtması da tropik sıtmaya benzer şekilde şiddetli olabilir.

Halen sıtmaya karşı geliştirilmiş bir aşı olmadığı için diğer koruyucu önlemler çok önemlidir. Sıtma bölgelerine giden kişiler, yolculuklarına başlamadan önce gerekli önleyici tedbirler (bireysel profilaksi) hakkında bir doktorla konuşmalıdır. Bunlara sivrisinek savar ve ilaç kullanımı (kemoprofilaksi) dahildir.

Sivrisinek savar

Anofel sivrisinekleri karanlığın çökmesinden itibaren aktiftir. Sıtma riski olan bir bölgeye seyahat edecek kişiler için aşağıdaki koruyucu önlemler önerilir:

• Mümkünse, klima ve sineklik bulunan sivrisinek geçirmez odalarda kalınmalıdır.
• Böcek öldürücü maddelerle en iyi şekilde emprenye edilen cibinliklerin altında uyunmalıdır.
• Dışarıda uygun, gerekirse emprenye edilmiş giysiler giyilmelidir: yani uzun kollu bluzlar ve gömlekler, uzun pantolonlar ve açık renkli çoraplar. Koyu renkler sivrisinekleri çeker.
• Sivrisinek kovucu sprey ve krem kullanılmalıdır.

Önleyici ilaç kullanımı (kemoprofilaksi)

Seyahatten önce en uygun ilaçlara ilişkin bir doktorla kişisel olarak görüşülmelidir. İlaç genellikle yolculuk başlamadan kısa bir süre önce alınmaya başlanır; sıtma bölgesinde kalınan süre boyunca ve dönüş sonrasına kadar alınmalıdır.

Genel olarak:

• Yüksek bulaşma riski olan bir ülkeye seyahat durumlarında genellikle kemoprofilaksi önerilir.
• Düşük veya orta derecede sıtma riski olan bir ülkeye seyahat durumlarında kemoprofilaksi genellikle gerekli değildir. Yanınızda acil durumlara uygun kendi kendine tedavi için ilaç bulundurmanız faydalı olabilir.

Kemoprofilaksi kullanılmıyorsa, sıtma şüphesi taşıyan semptomların görülmesi ve tıbbi yardım alınamaması durumunda alınabilecek yedek ilaçlar yanınızda getirilmelidir. Ancak bu, tıbbi yardım alınıncaya kadar uygulanabilecek acil bir önlemdir. Seyahati planlarken, kişi yanında ilaç olmasının gerekli olup olmadığını, eğer gerekliyse hangi yedek ilacın alınması gerektiğini doktoruyla görüşmelidir.

Yetişkinler ve çocuklar için ilaç seçimi ve dozajı ile ilgili tüm ayrıntılar şu elektronik özel yayında bulunabilir: Malariaprophylaxe – Empfehlungen des Ständigen Ausschusses Reisemedizin (StAR) der Deutschen Gesellschaft für Tropenmedizin und Internationale Gesundheit e.V. (DTG) (Sıtma profilaksisi - Alman Tropikal Tıp ve Uluslararası Sağlık Derneğinin Seyahat Sağlık Hizmetleri Sistematik Kurulunun Tavsiyeleri).
Belgeye buradan erişebilirsiniz

Sıtmadan şüpheleniliyorsa, kanda plazmodiler olup olmadığını görmek amacıyla hemen teşhis için inceleme başlatılmalıdır. Plazmodi tipi teşhisi mümkün olduğunca erken yapılırsa

• ilgili sıtma tipini belirlemek ve
• böylece daha ileri tedaviye karar vermek mümkün olacaktır.

Teşhis için kan örneği gereklidir. Neden olan parazitler doğrudan kanda mikroskobik olarak tespit edilir. Değerlendirme yapabilmek için genellikle yalnızca uzman doktorların veya tropikal tıp kurumlarının sahip olduğu kapsamlı deneyim gereklidir.

Deutsche Gesellschaft für Tropenmedizin, Reisemedizin und Globale Gesundheit (Alman Tropikal Tıp, Seyahat Sağlık Hizmetleri ve Global Sağlık Derneği) (DTG) web sitesinde Almanya'daki tropikal tıp kurumlarının listesini bulabilirsiniz.

Sıtma tedavisi, yakalanılan sıtma formuna bağlıdır. Tropik sıtma tedavisi, yatarak ve mümkünse tropikal tıp deneyimi ve yoğun bakım tesisleri olan bir hastanede yapılmalıdır.

Tropik sıtma ve Knowlesi sıtması

Tedavi süreci

• hastalığın ciddiyetine ve
• daha önceki tıbbi sıtma profilaksisine bağlıdır.

Tropik sıtmanın komplike olmayan formlarında ve hayatı tehdit eden semptomlar olmaksızın Knowlesi sıtmasında, tedavi birbirine uyarlanmış iki aktif bileşen içeren müstahzarlar ile gerçekleşir.

Bilinç bulanıklığı veya solunum sorunları gibi yaşamı tehdit eden semptomları olan karmaşık tropik sıtma veya Knowlesi sıtması yoğun bakım ünitesinde tedavi edilmelidir.

Tertiana sıtması

Tertiana sıtmasının tedavisi kısmen tropik sıtma ile aynı ilaçlarla gerçekleştirilir. Bir nüksü önlemek için, sonraki bir tedavide başka bir ilaç alınmalıdır. 

Quartana sıtması

Tedavi klorokin ilaç maddesi ile gerçekleştirilir.