Hastalıklar Tükürük bezi taşı

Tükürük bezi taşları küçük, kalkerli tükürük katılaşmalarıdır. Tükürük bezlerinin boşaltım kanallarında birikir ve bu kanalları tıkayabilir.

Tükürük bu nedenle engellenmeden akamıyorsa etkilenen bez ağrılı bir şekilde şişebilir.

İnsanların başının her iki tarafında üç büyük tükürük bezi vardır:

• Parotis bezi
• Alt çene tükürük bezi
• Dil altı tükürük bezi

Tükürük bezi taşı en sık alt çenedeki tükürük bezinde, genellikle sadece bir tarafta görülür. Etkilenen bezin kanallarında çeşitli yerlerde tükürük bezi taşlarının görülmesi mümkündür.

Tükürük bezi taşının dışarı atılmasına tükürük akışını uyaran önlemler genellikle yardımcı olur. Bazen taşların cerrahi olarak çıkarılması gerekir.

Tükürük bezi taşları bazen ağız boşluğuna bakıldığında görülebilir. Beyazımsı ila sarımsı renkte yuvarlak veya oval bir çıkıntı ile tanınırlar. Görülemediklerinde, genellikle hissedilebilirler.

Daha küçük tükürük bezi taşları genellikle hiçbir belirtiye neden olmaz. Tükürük bezi taşı büyür ve boşaltım kanalına takılırsa, tükürük artık dışarı akamaz ve beze geri döner. Bu durumda tükürük bezi şişebilir ve ağrıya neden olabilir. Tipik olarak, semptomlar yemek yerken, tükürük üretimi uyarıldığında ortaya çıkar.

Tükürük bezi şişlikleri genellikle birkaç gün veya birkaç hafta aralıklarla tekrarlanır. Genellikle sadece bir taraf etkilenir. 

Tükürük bezi taşı bir boşaltım kanalını tıkarsa ve bu nedenle tükürük akmazsa etkilenen tükürük bezinde iltihap ve bakteri enfeksiyonu oluşabilir. İltihapta tipik olarak şiddetli ağrı, kızarıklık, şişlik ve ateş belirtileri görülür.

Tükürük bezleri, yutkunma ve sindirim gibi eylemler için önemli olan tükürüğün üretilmesinden sorumludur. Tükürük, bezden bir kanal vasıtasıyla ağız boşluğuna geçer.

Bu kanal doğal olarak veya iltihaplanma veya yaralanma sonrasında daralabilir. Sonuç olarak tükürük daha kolay birikir ve bu da tükürük bezi taşı oluşumunu etkiler.

Bu esnada tükürüğün bileşimi de bir rol oynar. Tükürük bazen sulu, bazen sümüksü olabilir ve farklı miktarlarda mineral ve protein içerebilir. Sıvı tükürüğün katı, kalsifiye taşlara dönüşmesine tam olarak neyin sebep olduğu henüz bilinmemektedir.

Küçük kireçlenmeler veya bakteriler tükürük bezi taşlarını tetikleyebilir. Bu durumda tükürük akışı sert veya yavaşsa giderek daha fazla kireç katmanı birikebilir. Böylece tükürük bezi taşı büyür. Sonunda boşaltım kanalını tıkayabilir. Bu durumda tükürük bez dokusunda birikir.

Tükürük bezi taşları özellikle alt çene tükürük bezinde yaygındır. Bunun nedeni muhtemelen bu bezin diğer tükürük bezlerinden daha sert, mukuslu ve kireçli bir tükürük üretmesidir. Ayrıca kanal çok uzundur ve tükürüğün yerçekimine karşı yukarı doğru taşınması gerekir. Bu da daha yavaş akmasına neden olur.

Çok az su içen veya ödem atıcı tablet (diüretikler) kullanan kişilerde vücutta toplam su miktarı çok düşük olabilir.

Dolayısıyla tükürük üretimi de azalır, tükürük akışı düşer ve tükürük bezi taşı oluşma ihtimali artar.

Ek olarak, doğrudan tükürük akışına etki eden ve tipik olarak ağız kuruluğuna neden olan ilaçlar da vardır.

Tükürük bezi taşı oluşumuna farklı faktörler katkı sağlayabilir:

• Tükürük kanalında daralma, şişme veya yaralanma
• Gut
• Kronik diş eti hastalıkları
• Sigara içmek

Nüfusun yüzde birden azı, yaşamları boyunca bir kez şikayetlere neden olan tükürük bezi taşı geliştirir.

Tükürük bezi taşı geliştiren çoğu kişi 30 ile 60 yaşları arasındadır. Tükürük bezi taşı çocuklarda çok nadiren görülür.

Tükürük bezi taşı geliştiren 4 kişiden 3'ünde sadece bir taş oluşur. Tükürük bezi taşı sağ tarafta olduğu kadar sol tarafta da yaygındır. Her iki taraf aynı anda nadiren etkilenir.

Tükürük bezinde tükürük birikmesi bez dokusunda iltihaba neden olabilir. Tükürük bezi taşı genellikle antibiyotiklerle iyi bir şekilde tedavi edilebilir. Yine de nadir durumlarda irin birikebilir. Bu şekilde irin birikmesine apse de denir. 

Tükürük bezi iltihabı uzun süre devam ederse etkilenen tükürük bezinin fonksiyonu bozulabilir ve kalıcı olarak daha az tükürük üretmeye başlayabilir. Bununla birlikte, tıkanıklığın nedeni yeterince erken ortadan kaldırılırsa tükürük bezi genelde iyileşebilir.

Doktor, ilk olarak ağız boşluğunu inceler ve tükürük bezlerini ve kanallarını elle muayene eder. Bunun için boğaz da dışarıdan elle muayene edilir. Doktorlar ultrason testiyle tükürük bezi taşlarını tespit ederek bununla ilişkili boşaltım kanalı genişlemesini ve bu genişlemenin yerini genellikle bulabilirler.

Muayene sırasında bazen tükürük akışını uyarmayı sağlayan maddeler de kullanılır. Bu tür maddeler örneğin pastil formunda verilebilir. Bazı durumlarda manyetik rezonans tomografisi (MRT) veya bilgisayarlı tomografi (BT) de gerekebilir.

Doğrudan tükürük kanalına bakmak için çok ince tıbbi aletler de kullanılabilir. Bu işleme tükürük kanalı endoskopisi (siyalendoskopi) denir. Bu muayenenin avantajı, aynı esnada bir tedavi de uygulanabilmesidir. Bu şekilde tükürük kanalı endoskopisi sırasında taş küçültülüp çıkarılabilir veya tükürük kanalı yıkanabilir ya da genişletilebilir.

Tedavi yöntemi taşın hangi bölgede bulunduğuna, ne kadar büyük olduğuna ve hangi şikayetlerin görüldüğüne göre belirlenir.

Tesadüfen keşfedilen ve herhangi bir soruna yol açmayan tükürük bezi taşları durumunda ise önce beklenip takip sağlanır.

Tükürük bezi taşı şikayetlere neden oluyorsa ve ilk kez ortaya çıktıysa, aşağıdaki tedavi önlemleri önerilir:

• Ekşi şekerler veya sakız gibi tükürük uyarıcı maddelerle tükürük salgılanmasını artırarak tükürük bezi taşını dışarı atmayı denemek.
• Tükürük üretimi için yeterli sıvı olması için yeterince su içmek de faydalıdır.
• Ayrıca doktorlar kanalın ağzını genişletip tükürük bezine kanal yönüne doğru masaj yaparak tükürük bezi taşlarının daha kolay gevşemesini sağlayabilirler.
• Tükürük bezinin bakteriyel iltihaplanmasına dair kanıt varsa, antibiyotikler ve iltihap önleyici ağrı kesiciler kullanılır.

Birçok kişideki semptomlar bunlar uygulandığında kaybolur.

Tükürük bezi taşı kanalları tıkamaya devam ederse daha ileri tedavi yöntemleri mevcuttur:

• Doktorlar tükürük bezi taşını doğrudan bulmak ve çıkarmak için çok ince bir alet (mikro-endoskop) kullanabilirler. Bazen kanalı genişletmek için küçük bir kesi de yaparlar.
• Şok dalgaları bazen kısa pozitif basınç patlamalarıyla tükürük bezi taşlarını kırmak için kullanılır. Şok dalgaları, bir endoskop aracılığıyla boşaltım kanalından vücuda dışarıdan veya içeriden iletilebilir.
• Bazı etkilenenlerde dışarıdan veya ağız içinden cerrahi müdahale gerekli olabilir. Bu müdahale ile tükürük bezini ve boşaltım kanalını tamamen eski haline getirmeye çalışılır. Nadir durumlarda tükürük bezinin tamamen çıkarılması gerekir.