Tükürük bezi taşı

Tıbbi olarak siyalolit olarak adlandırılan tükürük bezi taşı, tükürük bezlerinin boşaltım kanallarında biriken ve onları bloke edebilen küçük, kalkerli tükürük katılaşmalarıdır (konkresyonlar).

Tükürük engellenmeden akamıyorsa, etkilenen bez ağrılı bir şekilde şişer.

İnsanların her iki tarafta üçer büyük tükürük bezi vardır:

• Parotis bezi
• Alt çene tükürük bezi
• Dil altı tükürük bezi

Tükürük bezi taşı en sık alt çenedeki tükürük bezinde, genellikle sadece bir tarafta görülür.

Tükürük bezi taşının dışarı atılmasına tükürük akışını uyaran önlemler genellikle yardımcı olur. Bazen taşların cerrahi olarak çıkarılması gerekir.

Ortalama olarak, tükürük bezi taşı 2 ila 10 milimetre, yaklaşık bir bezelye büyüklüğündedir. Özellikle alt çene tükürük bezinde boyutlarının üç katına ulaşabilirler.

Etkilenen bezin kanallarında çeşitli yerlerde tükürük bezi taşlarının görülmesi mümkündür. Bazen ağız boşluğuna bakıldığında görülebilirler. Beyazımsı ila sarımsı renkte yuvarlak veya oval bir çıkıntı ile tanınırlar. Görülemediklerinde, genellikle hissedilebilirler.

Daha küçük tükürük bezi taşları genellikle hiçbir belirtiye neden olmaz. Tükürük bezi taşı büyür ve boşaltım kanalına takılırsa, tükürük artık dışarı akamaz ve beze geri döner. Tükürük bezi şişer ve ağrıya neden olabilir. Tipik olarak, semptomlar yemek yerken, tükürük üretimi uyarıldığında ortaya çıkar.

Şişlik günler ila haftalar arasında geçici olarak hissedilebilir, ancak giderek artabilir. Genellikle sadece bir taraf etkilenir. Ağrı kötüleşirse ve kızarıklık ve ateş oluşursa, bu iltihaplanma ve bakteriyel bir enfeksiyona işaret edebilir.

Tükürük bezleri, sindirim için önemli olan tükürüğün üretilmesinden sorumludur. Tükürük, bezden bir kanal vasıtasıyla ağız boşluğuna geçer.

Bu kanal doğal olarak veya iltihaplanma veya yaralanma sonrasında daralabilir. Sonuç olarak tükürük daha kolay birikir ve bu da tükürük bezi taşı oluşumunu etkiler.

Bu esnada tükürüğün bileşimi de bir rol oynar. Tükürük bazen sulu, bazen sümüksü olabilir ve farklı miktarlarda mineral ve protein içerebilir. Sıvı tükürüğün katı, kalsifiye taşlara dönüşmesine tam olarak neyin sebep olduğu henüz bilinmemektedir.

Küçük kireçlenmeler veya bakteriler genellikle tükürük bezi taşlarının tetikleyicisidir. Tükürük akışı sert ve yavaşsa, giderek daha fazla katman birikebilir ve tükürük bezi taşı büyür. Sonunda kanalı tıkar ve tükürük glandüler dokuda birikir.

Tükürük bezi taşları özellikle alt çene tükürük bezinde yaygındır. Bunun nedeni muhtemelen bu bezin diğer tükürük bezlerinden daha sert ve kireçli bir tükürük üretmesidir. Ayrıca kanal çok uzundur ve tükürüğün yerçekimine karşı yukarı doğru taşınması gerekir. Bu da daha yavaş akmasına neden olur.

Hem ödem atıcı ilaçlar (diüretikler) hem de yeterince sıvı içmemek vücudun genel olarak çok az su tutmasına neden olabilir.

Bu, tükürük akışını azaltır ve tükürük bezi taşı olasılığını artırır.

Ek olarak, doğrudan tükürük akışına etki eden ve tipik olarak ağız kuruluğuna neden olan ilaçlar da vardır.

Bazı hastalıklar da tükürük bezi taşı oluşumunu teşvik eder:

• Tükürük kanalında daralma, şişme veya yaralanma
• Gut
• Böbrek taşı
• Kronik diş eti hastalıkları
• Sigara içmek

Nüfusun yüzde birden azı, yaşamları boyunca bir kez şikayetlere neden olan tükürük bezi taşı geliştirir.

Erkeklerde kadınlara göre daha sık görülür, çocuklar ise çok nadiren etkilenir. Tükürük bezi taşı geliştiren çoğu kişi 30 ila 60 yaşları arasındadır.

Tükürük bezi taşı geliştiren 4 kişiden 3'ünde sadece bir taş oluşur. Tükürük bezi taşı sağ tarafta olduğu kadar sol tarafta da yaygındır. Her iki taraf aynı anda nadiren etkilenir.

Tükürük bezinde tükürük birikmesi, özellikle yaşlı insanlarda bez dokusunu alevlendirebilir. Tükürük bezi taşı genellikle antibiyotiklerle iyi bir şekilde tedavi edilebilir. Buna rağmen, bazen daha büyük bir irin birikimi (apse) gelişebilir.

Tükürük bezi tükürüğün birikmesi nedeniyle kronik olarak iltihaplanırsa, etkilenen bez işlevini kaybeder ve tükürük üretimi kalıcı olarak azalır. Tıkanıklığın nedeni yeterince erken ortadan kaldırılırsa, tükürük bezi sıklıkla iyileşebilir.

Doktor, ilk olarak ağız boşluğunu inceler ve tükürük bezlerini ve kanallarını elle muayene eder. Tükürük bezi taşı genellikle ultrason muayenesi ile kolayca tanımlanıp lokalize edebilir.

Bazen tükürük akışını uyarmak için muayene sırasında ağza asitli bir toz konur. Bazı durumlarda manyetik rezonans tomografisi (MRT) veya bilgisayarlı tomografi (BT) de gerekebilir.

Doğrudan tükürük kanalına bakmak için çok ince tıbbi aletler de kullanılabilir. Bu işleme tükürük kanalı endoskopisi (siyalendoskopi) denir. Bu muayenenin avantajı, aynı esnada bir tedavi de uygulanabilmesidir.

Tükürük bezlerinin işlevi kontrol edilmek isteniyorsa tükürük bezi sintigrafisi yardımcı olabilir. Bu yöntemde hastaya, kan dolaşımı yoluyla bir radyoaktif madde verilir ve bu madde tükürük üretim aktivitesini görünür hale getirir.

Taşın nerede ve ne kadar büyük olduğuna bağlı olarak uygun tedavi yöntemi seçilir.

Tesadüfen keşfedilen ve herhangi bir soruna yol açmayan tükürük bezi taşları durumunda ise önce beklenip takip sağlanır.

Tükürük bezi taşı şikayetlere neden oluyorsa ve ilk kez ortaya çıktıysa, aşağıdaki tedavi önlemleri önerilir:

• Ekşi şekerler veya sakız gibi tükürük uyarıcı maddelerle tükürük salgılanmasını artırarak tükürük bezi taşını dışarı atmayı denemek.
• Tükürük üretimi için yeterli sıvı olması için yeterince su içmek de faydalıdır.
• Ayrıca doktorlar kanalın ağzını genişletip tükürük bezine kanal yönüne doğru masaj yaparak tükürük bezi taşlarının daha kolay gevşemesini sağlayabilirler.
• Tükürük bezinin bakteriyel iltihaplanmasına dair kanıt varsa, antibiyotikler ve iltihap önleyici ağrı kesiciler kullanılır.

Birçok kişideki semptomlar bunlar uygulandığında kaybolur.

Tükürük bezi taşı kanalları tıkamaya devam ederse daha ileri tedavi yöntemleri mevcuttur:

• Doktorlar tükürük bezi taşını doğrudan bulmak ve çıkarmak için çok ince bir alet (mikro-endoskop) kullanabilirler. Bazen kanalı genişletmek için küçük bir kesi de yaparlar.
• Şok dalgaları bazen kısa pozitif basınç patlamalarıyla tükürük bezi taşlarını kırmak için kullanılır. Şok dalgaları, bir endoskop aracılığıyla boşaltım kanalından vücuda dışarıdan veya içeriden iletilebilir.
• Bazı etkilenenlerde dışarıdan veya ağız içinden cerrahi müdahale gerekli olabilir. Bu müdahale ile tükürük bezini ve boşaltım kanalını tamamen eski haline getirmeye çalışılır. Nadir durumlarda tükürük bezinin tamamen çıkarılması gerekir.