Alkol zehirlenmesi (alkol intoksikasyonu)

Alkol zehirlenmesi, kısa sürede çok fazla alkollü içecek tüketilmesi halinde ortaya çıkar. Asıl zehirli maddenin adı etanoldür. Alkol zehirlenmesi sağlığı tehdit eden bir durumdur ve en kötü senaryoda ölüme yol açabilir.

Hastaneye kaldırılmayı gerektiren akut alkol zehirlenmeleri, tipik olarak özellikle ergenleri ve genç yetişkinleri etkiler. Bunun nedeni çoğunlukla çok içki içme veya "aşırı içki içme"dir. Kısa bir süre içinde erkeklerin beşten fazla veya kadınların dörtten fazla alkollü standart içki içtiği, yani bir akşamda dört veya beş şişe 0,3'lük bira içtiği durumlarda bundan bahsedilir.

Riskli alkol tüketimi erkekler için günde iki küçük bardak biradan fazlası, kadınlar için ise bir küçük bardak biradan fazlası içildiğinde başlar. Alkolden kaynaklanan sağlık hasarları meydana geldiğinde sağlığa zararlı alkol tüketiminden bahsedilir. Diğer bazı kriterler karşılanıyorsa alkol bağımlılığından söz edilir.

Alkol zehirlenmesinin belirtileri kandaki alkol seviyesine bağlıdır. Etanolün bir sitotoksin olması nedeniyle, hafif bir sarhoşluk bile zehirlenme belirtisi olarak tanımlanabilir. Kandaki alkol seviyesi ne kadar hızlı artarsa, semptomlar da o kadar güçlüdür. Ancak insanlar alkole çok farklı tepkiler gösterebilir. Bu nedenle aşağıdaki liste sadece genel ipuçlarını içerir.

Kandaki alkol seviyesi maksimum 0,5 promil olduğunda:

• Gevşeme, utangaçlığı atma
• Artan konuşkanlık
• Küçük, hassas hareketleri kontrol etmede zorlanma

Kandaki alkol seviyesi 0,5 ila 1,0 promil arası olduğunda:

• Kısıtlı muhakeme yetisi
• Kısıtlı hareket kontrolü ve koordinasyonu
• Kısıtlı tepki verme hızı

Kandaki alkol seviyesi 1,0 ila 2,0 promil arası olduğunda:

• Dengesiz yürüme, sallanma
• Geveleyerek konuşma
• Ruh halinde ve davranışlarda değişiklikler

Kandaki alkol seviyesi 2,0 ila 4,0 promil arası olduğunda:

• Mide bulantısı ve kusma
• Hipotermi
• Anlaşılmayan konuşma
• Hafıza kayıpları
• Oryantasyon bozuklukları
• Çift görme
• Göz titremesi

Kandaki alkol seviyesi 4 promilin üzerinde olduğunda:

• Solunum felci, solunum durması
• Bilinç kaybı, koma
• Kalp durması
• Ölüm

Küçük çocuklarda alkol zehirlenmesi genellikle kasıtsız olarak meydana gelir. Küçük çocuklar ulaşamayacakları yerde saklanmayan alkollü içeceğe erişebilir veya berrak renkli, alkol derecesi yüksek sıvıları su zannedebilir. Öte yandan, çocukların içebileceği ağız gargaraları, öksürük şurupları veya fermente meyve suları gibi başka alkollü sıvılar da vardır. Diş ağrısını gidermek için yüksek dereceli alkollerin diş etine sürülmesi de zehirlenmelere yol açabilir.

Çocuklarda alkolden kaynaklanan zehirlenme semptomları yetişkinlerden daha erken görülür. Düşük alkol miktarları bile kan şekerinde tehlikeli seviyede düşmeye neden olabilir. Şiddetli bir hipogliseminin dengelenmemesi, nöbet ve hatta komayla sonuçlanabilir.

Bununla birlikte, küçük çocuklarda bilinç, hareket kontrolü ve denge bozuklukları veya solunum felci gibi alkol zehirlenmesinin tipik belirtileri, gençlerin ve yetişkinlerin aksine, ancak kandaki alkol seviyesi çok yüksek olduğunda ortaya çıkar. Düşük alkol miktarlarında ise semptomlar oldukça belirsizdir. Bu durumda çocuklar karın ağrısından şikayet eder, anormal davranışlar sergiler veya uyuma ve yeme/içme güçlüğü çeker.

Son birkaç saat veya gün içinde alkol kullanıldığında akut alkol tüketiminden, haftalar ve aylar boyunca alkol kullanıldığında ise kronik alkol tüketiminden bahsedilir. Akut alkol zehirlenmesi kısa süre içinde yüksek miktarda alkol kullanıldığında ortaya çıkar. Bu tür bir davranış, çok içki içme veya aşırı içki içme olarak da adlandırılır. Kronik alkol tüketimi söz konusu olduğunda, akut zehirlenme belirtileri ancak kandaki alkol seviyesinde şiddetli bir yükselme meydana geldiğinde ortaya çıkar.

Özellikle gençlerin veya genç yetişkinlerin aşırı içki içmeye eğilimli olmasının çok çeşitli nedenleri vardır. Bireyin kişiliği, arkadaş çevresinin davranışları, grup baskısı, aileyle, okulla veya sosyallikle ilgili sorunlar bunda rol oynar. Ayrıca fiyatların düşük olması ve kolay erişilebilir olması da alkol tüketimini kolaylaştırır.

Alkol, gastrointestinal sistemdeki mukozalar üzerinden doğrudan kana karışır. Aşağıdaki faktörler kandaki alkol seviyesinin yükselme hızını etkiler:

• İçecekteki alkol konsantrasyonu ne kadar yüksek olursa, kandaki alkol seviyesi o kadar hızlı yükselir.
• Midenin yiyecek dolu olması alkolün kana karışmasını yavaşlatır.
• Kandaki alkol seviyesi kadınlarda erkeklere kıyasla daha hızlı yükselir. Bunun nedeni, kadınların vücudunda daha yüksek yağ miktarı nedeniyle alkolün vücuda dağılması için daha az su bulunmasıdır.
• İri, kilolu insanlarda alkol genel olarak daha fazla kütleye yayılır. Bu yüzden bu insanlarda alkol miktarı aynıyken kandaki alkol seviyesi daha düşüktür.

Alkol kan yoluyla tüm vücuda dağılır. Akut alkol zehirlenmesinden özellikle beyin etkilenir. Bu durumda alkol, sinir aktivitesine tıpkı bir uyuşturucu madde gibi engelleyici etki gösterir. Beyinde bilgi işleme fonksiyonu bozulur, istemli hareketlerde ve dengede sorunlar ortaya çıkar.

Alkolün beyindeki etkisi, aslında başka haberci maddeler için bulunan belirli bağlantı noktaları üzerinden katlanarak çoğalır. Çok uzun süre çok fazla alkol kullanıldığında, alkolün tüm bağlantı noktalarını ele geçirmesini önlemek için vücut bu bağlantı noktalarından giderek daha fazla üretir. Bunun sonucunda ise ancak kandaki alkol seviyesi daha yüksek olduğunda aynı alkol etkileri görülür. Yani kişi aynı sarhoşluk hissine ulaşmak için giderek daha fazla alkol almak zorunda kalır. Bu durumda bir alışkanlık, yani alkol toleransı ortaya çıkar.

Beyindeki ve sinir sistemindeki bozuklukların yanı sıra alkol doğrudan kan damarlarına da etki eder. Ciltteki damarlar genişler ve kan akışı hızlanır. Bunun sonucunda bir sıcaklık hissi oluşur. Dış ortam sıcaklığı düşükse, bu sıcaklık dışa doğru azalır. Alkolün kandaki şeker seviyesinin de düşmesine neden olması nedeniyle, organizma artık yeterince ısı üretebilecek enerjiye sahip değildir. Bu durumda vücut hipotermi riski altındadır.

Alkol, vücuda alınandan daha fazla su miktarının idrarla atılmasına neden olur. Yani vücuttaki suyu çekerek kandaki minerallerin bileşimini değiştirir. Ayrıca alkol karaciğerden kana şeker sağlanmasını da engeller. Bu durum hipoglisemiyi tetikleyebilir. Her iki mekanizma da sarhoşluk sonrasında susuzluk ve halsizlik hissinde rol oynar. Buna genellikle baş ağrısı da eklendiğinde "akşamdan kalma" durumu söz konusu olur.

Ayrıca alkol ve zehirli yıkım ürünleri vücut hücrelerine zarar verebilir. Kalp, karaciğer ve beyin, alkol hasarlarına özellikle yatkındır. Kronik alkol tüketimi pankreas iltihabına, mide ve bağırsak mukozası iltihabına ve kanser hastalıklarına da yol açabilir.

Alkol, özellikle batı kültürlerinde yaygın ve sosyal açıdan kabul görmüş bir narkotiktir. Almanya'da yetişkinlerin yaklaşık yüzde 18'i riskli miktarlarda ve neredeyse yüzde 3'ü zararlı miktarlarda alkol kullanmakta olup, diğer yüzde 3'ü ise alkol bağımlısıdır. Akut alkol zehirlenmeleri sıklıkla gençlerde ve genç yetişkinlerde görülür.

2018 yılında Almanya'da aralarında çocuk, genç ve genç yetişkinlerin bulunduğu, yaşları 10 ile 20 arasında değişen yaklaşık 20.500 kişi alkol zehirlenmesi nedeniyle hastaneye kaldırılmıştır. Önceki yıllara göre bu sayı genel anlamda daha düşük olsa da 10 ila 15 arası yaş grubundakilerin sayısında yüksek bir artış görülmüştür. 2014 yılında yapılan bir ankete göre, 12 ila 17 yaşındakilerin yaklaşık yüzde 13'ü ayda en az bir kez içki içerken, bu oran 18 ila 25 yaşındakilerde yüzde 35'in biraz daha üzerindedir.

Erkeklerde aşırı içki içme, kadınlara göre neredeyse iki katı daha sık görülmektedir. Düzenli olarak aşırı içki içmenin en yaygın görüldüğü yaş aralığı 18 ila 29'dur. Genel olarak eğitim seviyesi daha yüksek olan kişilerin aşırı içki içme olasılığı, eğitim seviyesi daha düşük olan kişilere göre daha düşüktür.

Alkol hem nefeste, hem de kanda veya idrarda tespit edilebilir. Bir kişinin alkol aldığı kanıtlanırsa ve ciddi bir zehirlenmenin semptomları görülürse, alkol zehirlenmesinin söz konusu olduğu varsayılabilir. Böyle bir durumda bir doktor tarafından kandaki alkol seviyesinin tespit edilmesi belirleyicidir.

Bir kişi sarhoşluk belirtileri gösteriyorsa, alkol kullanıp kullanmadığına bakılmaksızın, bilinç bozukluğunun diğer nedenleri ekarte edilmelidir. Bu tür nedenler örneğin şunlar olabilir: Kafa yaralanmasına neden olan kaza, kan zehirlenmesi, beyin iltihabı, nöbet bozukluğu, başka maddelerle zehirlenme, hipotermi, yüksek ateş, tiroid fonksiyonu bozukluğu, oksijen eksikliği ve diğer metabolik bozukluklar.

Bu nedenle kan alındığında sıklıkla diğer kan değerleri de belirlenir. Kan değerleriyle ayrıca kişinin uzun bir süredir çok fazla alkol kullanıp kullanmadığı tespit edilebilir.

Bazı durumlarda bilgisayarlı tomografi (CT) gibi kafatası görüntüleme tetkiklerine de başvurulur. Böylece kafanın içinde örneğin bir kaza sonucu meydana gelmiş olabilecek yaralanmalar da tespit edilebilir.

Alkol akut kalp aritmilerine neden olabileceği için, doktorlar bazı durumlarda kalp EKG'si de uygular.

Alkol zehirlenmesi tedavisi ağırlıklı olarak, kandaki alkol tekrar atılıncaya kadar hayati fonksiyonların gözlemlenmesinden oluşur. Öncelikle solunum yolları açık tutulmalı ve alkollü kişinin kusmuk soluması engellenmelidir. Bunun için bilinç kaybı yaşayan kişi sabit bir şekilde yan yatma pozisyonuna getirilmelidir. Bilinç kaybı yaşayanların vücut sıcaklığı daha hızlı düştüğü için, bu kişilerin üstünü örtmek faydalı olabilir.

Alkol zehirlenmesi yaşayan insanların çoğunun kanındaki sıvı ve şeker miktarı çok düşüktür. Bu nedenle doktorlar, damar yoluyla örneğin bir şeker çözeltisi formunda sıvı verir. Alkolün kronik olarak kötüye kullanımından şüpheleniliyorsa, daha fazla sinir hasarının meydana gelmesini önlemek için doktorlar etkilenen kişiye özellikle B1 vitamini olmak üzere vitamin takviyesi verir.

Alkollü kişi ayıldığında doktorlar onunla konuşmaya çalışır ve başka görüşme randevuları da sunabilir. Buradaki amaç içme davranışını değiştirmek ve alkol tüketimini azaltmaktır.

Alkol zehirlenmesi, zehirlenmenin şiddetine bağlı olarak çok farklı sonuçlara yol açabilir. Alkolün kronik olarak kötüye kullanımı söz konusu değilse, hafif bir zehirlenme genellikle kalıcı hasar bırakmaz.

Öte yandan ciddi alkol zehirlenmeleri sağlıklı insanlarda da en kötü senaryoda ölüme neden olabilir. Ölümcül komplikasyonların nedenleri örneğin ölümle sonuçlanan kazalar, kusmukla boğulma, solunum felci veya açık alanda bilinç kaybı sonucunda hipotermi olabilir.

Akut alkol zehirlenmesi ise karaciğer iltihabına neden olabilir. Halihazırda karaciğer hasarı mevcutsa alkol zehirlenmeleri akut karaciğer yetmezliğine neden olabilir. Diğer komplikasyonlar ani hipoglisemi, nöbet, akut kalp aritmileri ve kalıcı miyokard yetmezliğidir.

Akut zehirlenme hasarlarının yanı sıra başka istenmeyen sonuçlar da ortaya çıkabilir. Alkolün etkisindeki kişi kendini tehlikeye atacak davranışlar sergileyebilir ve kalıcı yaralanma sonuçları olabilecek kazalar meydana gelebilir. Kandaki alkol seviyesi yüksekken ağrı hissi daha az algılandığı için, kişi genellikle yaralanmaları ancak ayıldığında fark eder. Ayrıca alkolün etkisi altındayken suç teşkil eden eylemler, şiddet eylemleri, korunmasız cinsel ilişki ve istenmeyen gebelikler daha sık görülür.

Alkol zehirlenmesi temel olarak hiç alkol kullanmayarak veya çok az alkol kullanarak önlenebilir. Özellikle kısa sürede çok fazla alkol kullanımından kaçınılmalıdır.

Alkol kullanımının risklerini hafife almamak önemlidir. Alkolün insan vücuduna ne kadar zararlı olduğu herkes tarafından bilinmelidir. Özellikle gençlerde, iyi bir rol model olması gereken ebeveynlerin alkol kullanımı önemli bir rol oynar.

Bir kişinin alkol zehirlenmesi nedeniyle hastanede tedavi görmek zorunda kalması her zaman zararlı alkol kullanımının bir belirtisidir. Bu nedenle bundan etkilenen kişileri yardım almaya teşvik etmek önemlidir. Erken danışmanlığın amacı, içki içme alışkanlıklarını değiştirmek ve kronik alkol hasarlarını önlemektir.

Akut alkol zehirlenmelerinin ağırlıklı olarak genç insanlarda görülmesi nedeniyle, özellikle gençlere yönelik olan, alkol kullanımını önlemeyle ilgili çok sayıda kampanya ve bilgilendirme broşürü mevcuttur. Ek olarak, Gençleri Koruma Yasası yüksek dereceli alkolün 18 yaş altı gençlere satışını ve dağıtımını yasaklamakta ve gençleri zararlı kullanıma karşı korumayı amaçlamaktadır. Diğer ülkelerde, yüksek fiyatların yanı sıra satış ve reklam kısıtlamalarının etkili önleyici tedbirler olduğu kanıtlanmıştır.

Alkol kullanımını önleme hakkında bilgi materyallerini Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) web sitesinde bulabilirsiniz.

Alkol konusuyla ilgili ayrıntılı bilgileri ve çok sayıda başka adresi Deutsche Hauptstelle für Suchtfragen (Alman Bağımlılık Sorunları Merkez Ofisi) web sitesinde bulabilirsiniz.