Bağışıklık sistemi nasıl güçlenir?

Bağışıklık sistemi dışarıdan alınan yabancı maddelere veya organizmalara karşı koruma sağlar. Bunlara, hastalığa yol açan bakteri ve virüsler, örneğin yeni tip koronavirüs SARS-CoV-2 dahildir. Özellikle sonbahar ve kış aylarında, hijyen, enfeksiyonların önlenmesi ve güçlü bağışıklık sistemi konularına gösterilen ilgi artar. Pek çok insan vücudun savunmasını ne şekilde iyileştirebileceğini merak eder.

Bu soru bir internet arama motoruna sorulduğunda, bağışıklık sistemini güçlendirdiği veya çok çeşitli hastalıklara karşı koruma sağladığı söylenen ürünlere ve preparatlara ilişkin binlerce sonuç gösterilir. Bununla birlikte, bu tür iddialar genellikle bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Bunun yerine, araştırmalar yaşam tarzındaki basit değişikliklerin, örneğin sağlıklı ve dengeli beslenmenin, çok hareket etmenin ve günlük yaşamın streslerine karşı yeterince gevşemenin ve son olarak aşıların bağışıklık sistemini olumlu yönde etkileyebildiğini ve dolayısıyla savunmayı güçlendirebildiğini göstermektedir.
 

Bağışıklık sistemi esasen iki bileşenden meydana gelir: doğuştan gelen ve edinilmiş immün yanıtları.

Cilt, mukoza, akciğerler ve bağırsak, vücudun bariyer organları olarak adlandırılırlar. Bu organlarda, doğuştan gelen bağışıklık sistemine ait çok sayıda hücre bulunur: Bariyer organlar mikroorganizmaların vücuda girmesine engel olurlar. Patojenlerin bu bariyerleri aşması durumunda, vücudun içinde, doğuştan gelen bağışıklık sisteminin diğer bileşenleri (bağışıklık hücreleri ve proteinler) içeri giren tüm mikroplara karşı tepki verir. Uzmanlar bunu spesifik olmayan immün yanıtı olarak da tanımlar.

Bunun aksine, edinilmiş bağışıklık spesifiktir. Yani, özel bağışıklık hücreleri ve savunma maddeleri (antikorlar), belirli bir mikrobu hedef alırlar ve hızlı bir şekilde savaşırlar. Bağışıklık yanıtının bu bölümü "öğrenme yeteneğine sahiptir" ve aşılamalar ile eğitilebilir.

Bağışıklık sisteminin ne kadar önemli olduğu, çoğunlukla ancak örneğin uyku eksikliği, günlük hayatın stresi ve enfeksiyonlar nedeniyle zayıfladığında anlaşılabilmektedir.

Diğer organlar gibi insanın bağışıklık sisteminin de bir yaşlanma süreci vardır. Yani, yaşla birlikte bağışıklık sistemi zayıflar ve enfeksiyonlara yatkınlık artar. Yaşa bağlı bu değişiklikleri bütünüyle önlemek veya durdurmak mümkün değildir. Yine de, bağışıklık sistemini bazı basit önlemlerle yaşam boyunca uzun süreyle korumak mümkündür.

Stresin artması ve uzun süreyle devam etmesi bağışıklık savunmasını bozar ve iltihabi hastalıklara ve enfeksiyonlara yatkınlığı artırır. Sürekli stres altında antikor üretimi de azalarak bağışıklık savunmasını kötüleştirebilir ve aşıların etkilerini zayıflatabilir.

Sürekli stresin bilinen tetikleyicilerinden biri okul, meslek hayatı veya yüksek öğrenim sırasındaki sınav dönemleridir. Uzun süreyle devam eden bu tür bir psikolojik stres iltihaplara yol açabilir, bağışıklık savunmasını bozabilir ve kronik hastalık riskini yükseltebilir. Bunu önlemek için, sürekli stresten kaçınılmalıdır. Farkındalık temelli stres azaltma gibi gevşeme tekniklerinin bağışıklık sistemini güçlendirmede ne ölçüde işe yaradığı ise henüz kesin olarak bilinmemektedir.

Dengeli ve sağlıklı beslenme sağlıklı bir bağırsak florasını desteklemeye ek olarak vücudun, bağışıklık sisteminin ihtiyaç duyduğu önemli vitamin ve mineralleri yeterli miktarlarda almasını da sağlar. Bunlar arasında özellikle B1, B6, B12 vitaminleri, C ve D vitaminleri, folik asit ve niasin ile çinko, selenyum ve demir mineralleri sayılabilir. Ek olarak günlük ihtiyacı karşılamaya yönelik besin takviyesi kullanmaya ise genellikle gerek yoktur.

Lifler, belirli protein bileşenleri, omega 3 yağ asitleri veya probiyotikler gibi başka besin bileşenlerinin de olumlu etkisi olduğu ise daha az bilinir. Örneğin bir protein yapı taşı olan triptofan bağırsak mukozasının bağışıklığını desteklerken, omega 3 yağ asitleri, lifler ve yoğurdu da kapsayan probiyotikler iltihaplara karşı etki gösterir.

Fiziksel aktivite de bağışıklık sisteminin çalışmasını etkiler. Hareket eksikliği, bağışıklık hücrelerinin dolaşım sistemi üzerinden tüm organlara yeterli şekilde ulaşamamasına yol açar. Çeşitli araştırmalar düzenli sporla birlikte aktif bir yaşam tarzının bağışıklık sisteminin yaşlanma sürecini yavaşlattığını, enflamatuar yanıtları azalttığını ve virüslere ve bakterilere karşı savunmayı iyileştirdiğini göstermektedir.

Bundan dolayı, düzenli egzersiz ve fiziksel zindelik bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için destekleyici tedbirler olarak önerilmektedir.

Günümüzün yaygın sorunlarından biri de uyku bozukluklarıdır. Çoğu zaman, uyku bozuklukları olan insanlar günlük yaşam stresiyle ve bitmez tükenmez düşüncelerle boğuşurlar. Uzmanlar bu tür durumlarda stresi dengelemek amacıyla yeterli gevşeme sağlanmasını önermektedir. Ancak, uykunun da vücudun savunmasının sürdürülmesi ve güçlendirilmesinde önemli rol oynadığı kolayca unutulmaktadır. Vücut uyku sırasında bağışıklık sistemini ve hormon dengesini yeniler, beyni ve sinir sistemini günlük olumsuz etkilerinden arındırır ve metabolizmayı düzenler. Buna ek olarak, uyku öğrenme ve hafıza açısından da belirleyici işleve sahiptir. 

Uyku iltihap durumlarını da etkiler. Bu durum şu ana kadar en iyi şekilde kronik uyku yetersizliği olan insanlarda araştırılmıştır. Araştırmalara göre, bu kişiler kronik iltihabi reaksiyonların yol açtığı ve diyabet, damarlarda kireçlenme (ateroskleroz) ve sinir sistemi hastalıkları gibi hastalıklara daha çok yakalanmaktadır.

Almanya'da Robert Koch-Institut (RKI), Ständige Impfkommission (STIKO, Sistematik Aşı Kurulu) tarafından önerilen koruyucu aşılar vücudun savunmasını güçlendirmenin diğer bir yoludur. Bir aşının işlevi belirli patojenlere karşı koruma sağlamaktır. Bu patojenlerle ortaya çıkan enfeksiyonlar bu şekilde önlenir veya önemli ölçüde daha hafif seyreder.

60 yaş üzeri herkese önerilen grip aşısı buna iyi bir örnektir: Aşı, gerçek grip virüsüyle karşılaştığında bağışıklık sisteminin virüsü geri püskürtmesi için hızlı ve etkin bir şekilde tepki vermesini sağlayan bir "bağışıklık hafızası" kazandırır.

Pek çok insan soğuk algınlığını önlemek, her yıl grip mevsimini iyi geçirmek ve COVID-19 pandemisini zarar görmeden atlatmak için kuvvetli bir bağışıklık sistemine sahip olmak ister. Gerekli olan tüm besin maddeleri dengeli ve sağlıklı beslenme ile yeterli miktarda alındığından, bunun için besin takviyelerine sarılmak gerekli değildir. Ek olarak, yaşamda vücut savunması üzerine etki eden ancak sıklıkla unutulan başka alanlar da vardır: Stresi ortadan kaldırmak, yeterli uyku ve sporun yanı sıra açık havada yapılan gezintiler bağışıklık sisteminin çalışmasını destekler.