COVID-19 (Koronavirüs hastalığı 2019)

COVID-19 hastalığı, SARS-CoV-2 koronavirüsü enfeksiyonundan kaynaklanır. Virüs, şiddetli akut solunum sendromuna (SARS) neden olan etkenle ilişkili olduğundan bu şekilde adlandırılmaktadır. 

Koronavirüse yakalanan bazı kişilerde herhangi bir semptom görülmez. Çoğu insan enfeksiyondan sonra sadece hafif veya orta derecede hasta olmaktadır. Ancak bazı insanlar, hastaneye kaldırılmalarını gerektirecek kadar ağır hastalanır veya ölebilirler. Ölüme sebebiyet veren başlıca faktörler, genellikle akciğer yetmezliği veya çoklu organ yetmezliğidir. 

Özellikle yaşlılar ve daha önceden hastalığı olan kişiler COVID-19 hastalığını ağır geçirme riski altındadır. Ancak, genç ve esasen sağlıklı bireylerde dahi ciddi hastalık seyirleri mümkündür. 

Koronavirüs aşıları, hastalığın ağır seyretmesini ve ölüm vakalarını önlemede yardımcı olmaktadır.

COVID-19 ile ilişkili ilk semptomlar, enfeksiyonun ardından ortalama 3 ila 4 gün içinde ortaya çıkmaktadır. Şikayetlerin ortaya çıkması biraz daha uzun veya biraz daha kısa sürebilir.

Yaygın semptomlar:

• Öksürük
• Burun akıntısı
• Boğaz ağrısı
• Baş ve vücut ağrıları

Soğuk algınlığına kıyasla ateş daha sık görülür. Ayrıca aşağıdaki gibi şikayetler de ortaya çıkabilir:

• Solunum yetmezliğine varan nefes darlığı
• Karın ağrısı
• Mide bulantısı, kusma
• İshal
• İştahsızlık
• Cilt döküntüsü, konjonktivit
• Lenf düğümlerinde şişme
• Uykulu olma hali
• Koku ve tat duyusu bozuklukları

Semptomlar olduğunda ne yapılmalıdır?

Semptomlar önemli ölçüde hafifleyinceye kadar evde kalın. Özellikle risk altındaki gruplardaki bireylerle temas etmekten kaçının. Başkalarına hastalığın bulaşmasını önlemek için genel hijyen kurallarına uyun. İlave koruyucu önlemler hakkında aile hekiminizden detaylı bilgi ve tavsiye alın. Mesai saatleri dışında 116117 numaralı telefondan yasal sağlık sigortası doktorlarının nöbetçi servisini arayabilirsiniz.

Korona enfeksiyonu ne kadar süre bulaşıcıdır?

İlk semptomlar ortaya çıkmadan 1 ila 2 gün önce SARS-CoV-2'nin diğer insanlara bulaşma riski vardır. Tehlike, semptomların başlangıcında en yüksektir.

Ne kadar süre bulaştırıcı olduğunuz, hastalığın nasıl ilerlediğine bağlıdır. Çoğu birey, enfeksiyonun başlamasından itibaren 10 gün sonrasında artık bulaşıcı nitelik taşımamaktadır. Bununla birlikte, hastalığın şiddetli seyrettiği vakalar veya bağışıklık sisteminin zayıf olduğu durumlar söz konusu olduğunda, bireyler çok daha uzun bir süre boyunca bulaşıcı olabilirler.

SARS-CoV-2 koronavirüsü, virüs partikülleri içeren damlacıklarla yayılır. Bu damlacıkların boyutları ve karakteristikleri dikkate alındığında, havada süzülen minik damlacıklar (aerosol) ile daha büyük ölçekli damlacıklar arasında kesin bir ayrım yapılmaktadır.

Aerosoller nefes alırken veya konuşurken, özellikle de yüksek sesle bağırırken, şarkı söylerken ve spor aktiviteleri sırasında üretilir. Öksürme ve hapşırma çok daha büyük damlacıklar üretir.

Daha büyük damlacıklar yere daha çabuk düşerken, aerosoller havada daha uzun süre asılı kalabilir ve böylece kapalı alanlarda yayılabilir.

Virüs taşıyan damlacıklar, diğer insanların burun, ağız ve gözlerindeki mukoza ile temas kurduğunda, söz konusu kişiler virüsle enfekte olma riski altına girerler. Söz konusu damlacıklar başka bir bireyin ellerine temas ettiğinde ve bu birey elleriyle yüzüne temas ettiğinde, patojenler mukoza zarlarına erişebilir ve bu şekilde enfeksiyonun yayılmasını tetikleyebilir.

Virüs varyantları ne kadar tehlikelidir?

Güncel bilimsel bulgular ışığında, Omikron varyantı başta olmak üzere sonraki varyantlar tarafından tetiklenen enfeksiyonlar, önceki varyantlara kıyasla genel olarak daha az şiddetli seyretmektedir. Bu gözlemin altında yatan temel sebep, toplumun önemli bir bölümünün aşılama kampanyaları ve geçmişteki enfeksiyonlar sayesinde virüse karşı bir dereceye kadar bağışıklık kazanmış olmasıdır.

Şiddetli COVID-19 hastalığı olasılığı 50 ile 60 yaş arasında sürekli artmaktadır.

Buna ek olarak, önceden var olan bazı koşullar ağır bir seyir riskini artırır. Bu hastalıklar örneğin şunlardır:

• Doğuştan veya sonradan oluşan bağışıklık yetmezliği
• Aktif kanser hastalıkları
• Kronik böbrek hastalığı, özellikle diyaliz durumunda
• Kronik karaciğer hastalığı
• Diabetes mellitus
• Yüksek tansiyon ve koroner arterlerin daralması gibi kardiyovasküler hastalıklar
• Kronik akciğer hastalıkları, örneğin KOAH
• Demans gibi nörolojik ve zihinsel hastalıklar

Ciddi aşırı kilolu ve down sendromlu kişilerin de şiddetli COVID-19 geliştirme olasılığı daha yüksektir.

Ayrıca bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçlar da hastalığın şiddetli seyretme riskini artırır. Bunlar arasında örneğin immünosupresanlar, sistemik kortizon preparatları ve kemoterapötik ajanlar yer almaktadır.

COVID-19'un seyri, vücudun kendini virüse karşı ne kadar iyi savunabildiğine bağlı olarak değişir.

Enfekte olan kişilerin çoğu şiddetli şekilde hastalanmaz ve bir ila iki hafta içinde iyileşir. Bazı kişilerde semptomlar genellikle hastalığın sadece ikinci haftasında kötüleşir.

Olası bir komplikasyon olarak zatürre de gelişebilir. Bu durumda, kana yeterli miktarda oksijenin ulaşmaması söz konusu olabilir. Zatürre olan COVID-19 hastalarının büyük bir kısmının hastanede, bazı durumlarda ise yoğun bakım ünitesinde tedavi görmesi gerekmektedir.

Hastalık nadir durumlarda ölümcül sonuçlar doğurabilmekle birlikte, yaşlı bireyler arasında daha yaygın olarak görülmektedir: COVID-19 sebebiyle hayatını kaybeden kişilerin çoğunluğu 70 yaş ve üzerindedir.

COVID-19 hastalığında hangi komplikasyonlar ortaya çıkabilir?

Örneğin, COVID-19 enfeksiyonunun zatürreye yol açması gibi komplikasyonlar mümkündür. Vücuttaki enflamatuar süreçler, kan pıhtılaşma mekanizmasının aşırı aktivasyonuna neden olabilir. Kan pıhtılarının artan sıklıkta oluşması, damar tıkanıklığı riskini yükseltir. Bu durum, pulmoner emboli veya inme gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. 

Bağışıklık sisteminin aşırı derecede güçlü bir tepki göstermesi, şiddetli enflamatuar bir reaksiyonun ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu reaksiyon, akciğerlere zarar verebilir ve ciddi solunum problemlerine neden olabilir. Enflamasyon, kalp, sinir sistemi veya böbrekler gibi diğer organlara da yayılabilir.

Şiddetli enflamatuar reaksiyonlar mevcut olduğunda, bireysel organların fonksiyonları ciddi şekilde bozulabilir. Etkilenen organın işlevi bu durumda mekanik olarak yerine getirilmelidir. Birden fazla organın fonksiyonu aynı anda bozulduğunda ölüm tehlikesi oluşur.

COVID-19, bakteriyel veya fungal ek enfeksiyonların gelişimine de zemin hazırlayabilir. Uzmanlar bunu süper enfeksiyon olarak tanımlar.

COVID-19'un uzun süreli etkileri nelerdir?

COVID-19'a yakalanan herkes, akut enfeksiyondan haftalar veya aylar sonra sağlık sorunları yaşayabilir. Semptomların başlangıcından itibaren 4 haftayı aşan sürelerde devam etmesi veya bu zaman diliminden sonra yeni semptomların ortaya çıkması durumunda, bu tablo Long COVID olarak tanımlanmaktadır. Ancak, bu tanım semptomlar için alternatif bir açıklamanın olmadığı durumlarla sınırlıdır. Uzmanlar, enfeksiyonun üzerinden 12 hafta geçtikten sonra meydana gelen semptomları COVID-19 sonrası semptomlar olarak nitelendirmektedir.

En sık karşılaşılan semptomlar arasında yorgunluk, düşük egzersiz toleransı, nefes darlığı ve konsantrasyon ile hafıza sorunları, yani 'beyin sisi' bulunmaktadır.

COVID-19 hastalığının şiddetli seyretmesi, uzun süreli sağlık problemleri riskini artırır. Ancak hastalığın çok hafif ve orta şiddetli seyretmesi durumunda da uzun süreli etkiler ortaya çıkabilir.

SARS-CoV-2 enfeksiyonunun uzun süreli etkileri hakkında ayrıntılı bilgi için Long COVID makalesine göz atın.

Enfeksiyon riskini azaltmak için alınabilecek çeşitli önlemler vardır. Koronavirüs aşısı şiddetli COVID-19 hastalığına karşı korur. 

COVID-19 aşısı

Almanya'da güvenli ve etkili olan çeşitli COVID-19 aşıları mevcuttur. Aşılar, yeni virüs varyantlarına karşı da etkili olmaları için sürekli olarak daha da geliştirilmektedir. Bu tür uyarlanmış aşılar da mevcuttur. Bunlar tercihen hatırlatma dozu olarak kullanılmaktadır.

Kaç doz aşı önerileceği şu faktörlere bağlıdır:

• Kişinin kaç yaşında olduğuna ve sağlık durumuna
• Kişiye şimdiye kadar ne sıklıkla aşı uygulandığına
• Koronavirüs ile enfekte olup olmama durumu ve ne zaman enfekte olunduğu

infektionsschutz.de adresinde, örneğin güncel aşı tavsiyeleri ve çeşitli aşılar hakkında detaylı bilgi bulabilirsiniz. 
Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) tarafından sunulan Korona aşı kontrolü (Corona-Impfcheck) aracını kullanarak, mevcut durumunuza göre bir aşının size önerilip önerilmediğini test edebilirsiniz. 

Robert Koch-Institut web sitesinde (RKI) COVID-19 ve aşı hakkında sık sorulan soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.

Geliştirme ve onay gibi konularda COVID-19 aşıları hakkında daha ayrıntılı bilgi için Paul-Ehrlich-Institut (PEI) web sitesine göz atın.

Kendimi başka nasıl koruyabilirim?

• Düzenli aralıklarla yapılan kısa süreli yoğun havalandırma: İç mekanları yeterli miktarda havalandırmak aerosollerin etkili bir şekilde uzaklaştırılmasını sağlar. En etkili yol çapraz havalandırmadır.
• Maske takın: Solunum yolu enfeksiyonlarının arttığı zamanlarda kendinizi enfeksiyondan korumak için tıbbi bir yüz maskesi takmak faydalı olabilir.

Başkalarını nasıl koruyabilirim?

• Hijyene dikkat edin: Ellerinizi düzenli olarak sabunla yıkayın. Bir mendile veya kolunuzun kıvrımına hapşırın veya öksürün.
• Maske takın: Hastaysanız ve evde kalamıyorsanız, yüz maskesi takarak başkalarına virüs bulaştırma riskini en aza indirebilirsiniz.
• Test yaptırın: Belirli durumlarda, örneğin risk gruplarından kişilerle temastan önce korona testi yaptırmak mantıklı olabilir. Test sonucunuz pozitif çıkarsa, mümkünse teması ertelemelisiniz.

COVID-19 hastalığı grip hastalığına benzer bir şekilde kendini gösterir. Bununla birlikte, soğuk algınlığına benzer hafif hastalıklar da ortaya çıkar. Dolayısıyla, COVID-19 yalnızca semptomlar temel alınarak tespit edilemez.

SARS-CoV-2 patojenini tespit etmek için, burun-boğaz bölgesinden bir sürüntü örneği alınır. Enfeksiyon, eğitimli personel tarafından hızlı bir antijen testi kullanılarak doğrudan tespit edilebilir. Bu tür hızlı testler, 15 ila 30 dakika içinde sonuç verme avantajına sahiptir. Dezavantajı ise hızlı test sonucunun PCR tespitine göre daha az güvenilir olmasıdır. PCR testinde virüsün genetik materyali analiz edilir. Sonuç çoğunlukla 24 saat içinde alınabilir.

Hızlı test pozitif çıkarsa, bu PCR testi ile doğrulanmalıdır. Negatif çıkan hızlı antijen testi, SARS-CoV-2 enfeksiyonunun olmadığını kesin olarak gösteremez. Bu nedenle, herhangi bir şüphe durumunda PCR testi yapılmalıdır. Bu aynı zamanda evde yapabileceğiniz reçetesiz kendi kendine testler için de geçerlidir.

Çeşitli koronavirüs testleri hakkında ayrıntılı bilgi infektionsschutz.de. adresinde bulunabilir.
Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) ayrıca korona testleri hakkında sıkça sorulan soruları yanıtlamaktadır.

Hafif COVID-19 hastalığı evde tedavi edilebilir. Sakin olmanız ve yeterince sıvı almaya dikkat etmeniz önemlidir. Ateş, baş ağrısı ve eklem ağrılarında parasetamol veya ibuprofen gibi ilaçlar yardımcı olabilir.

COVID-19'a karşı hangi ilaçlar yardımcı olur?

Hastalığın ağır seyretme riski yüksek olan kişiler için doktorlar, hastalığın başlangıcından sonra mümkün olduğunca erken özel ilaçlar kullanabilirler. Bunlar virüsün vücutta çoğalmasını önlemek için tasarlanmıştır (antiviral). Bu ilaçlar şunları içerir:

• Nirmatrelvir/Ritonavir (Paxlovid)
• Remdesivir (Veklury)

Hangi antiviral tedavinin uygun olduğu, diğer şeylerin yanı sıra, aşağıdaki gibi bireysel faktörlere bağlıdır:

• Başka hastalıkların olup olmadığı
• Hastanın sürekli olarak ilaç kullanıp kullanmadığı
• Olası kontrendikasyonların olup olmadığı

Başka hangi tedavi seçenekleri vardır?

COVID-19'un neden olduğu zatürreye yakalanan bazı kişilerin oksijen alması veya solunum cihazına bağlanması gerekir. Genellikle bu hastalar başta kortizon preparatları olmak üzere antienflamatuar ilaçlar da alırlar. Bazen bağışıklık sistemi üzerinde etkisi olan başka ilaçlar da kullanılır. Solunum cihazına bağlanan COVID-19 hastaları için önemli bir önlem de bu kişilerin yüzüstü yatırılmasıdır.

Yaşlı veya önceden var olan hastalığı bulunan ve bu nedenle hastalığın ağır seyretme riski yüksek olan mobiliteleri azalmış hastalarda, antikoagülan tedavi seçeneği olarak heparin değerlendirilebilir. Buna ek olarak, COVID-19 hastanede tedavi edildiğinde genellikle antikoagülanlar uygulanır. Diğer tedavi seçenekleri, olası komplikasyonların türüne bağlıdır. Örneğin bakteriyel enfeksiyon da varsa antibiyotik kullanılır.

Solunum nasıl yapılır?

Solunumu kolaylaştırmak için doktorlar önce oksijen verir. Bu, örneğin bir burun kanülü veya solunum maskesi kullanılarak yapılabilir.

Eğer kanda yeterli oksijen yoksa suni solunum gereklidir. Doktorlar anestezi altında nefes borusuna bir solunum borusu yerleştirir.

Çok ağır vakalarda bazen ECMO - halk arasında yapay akciğer olarak bilinir - kullanılır. Bu süreçte, vücut dışındaki kan oksijenle zenginleştirilerek vücuda geri döndürülür.

SARS-CoV-2 ve COVID-19 hakkında daha ayrıntılı bilgiyi Robert Koch-Institut'un (RKI) web sitesinde bulabilirsiniz.
RKI ayrıca COVID-19 ve COVID-19'a karşı aşılama önlemleri hakkında sıkça sorulan soruları da yanıtlamaktadır.

Koronavirüs hakkındaki bilgileri Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung'un (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) web sitesi olan infektionsschutz.de adresinde bulabilirsiniz. 
Ayrıca BZgA'nın Corona aşı kontrolü uygulamasını kullanarak COVID-19'a karşı bağışıklığınızı kontrol edebilirsiniz.

Sistematik Aşı Kurulu'nun (STIKO) çeşitli uzmanları Almanya'daki aşı uygulamaları için tavsiyeler hazırlamaktadır. Bu tavsiyeler düzenli olarak güncellenmekte ve yayınlanmaktadır. STIKO ayrıca COVID-19'a karşı aşılama konusunda güncel öneriler yayınlamıştır.

Federal Sağlık Bakanlığının (BMG) web sitesinde COVID-19 ile ilgili çeşitli konularda bilgi vermektedir. Burada yararlı bağlantılar ve koronavirüs ile ilgili geçmişte alınan önlemler hakkında bilgiler bulabilirsiniz.