D vitamini eksikliği

D vitamini eksikliği, D vitamininin uzun bir süre boyunca vücutta yeterli miktarda bulunmaması ve bunun sonucunda tedavi gerektiren semptomların ortaya çıkmasıdır.

Bundan farklı olarak D vitamini yetersizliği, vücuttaki D vitamini miktarının azalmış olması ancak herhangi bir şikayetin görülmemesidir.

D vitamini nedir?

D vitamini, kalsiferoller olarak da bilinen, yağda çözünen çeşitli D vitamini bileşikleri için kullanılan genel bir terimdir. Vücuttaki aktif D vitamini kalsitriol olarak adlandırılır.

En önemli iki öncül madde şunlardır:

• D2 Vitamini (ergokalsiferol)
• D3 Vitamini (kolekalsiferol)

İnsanlar öncelikle sağlıklı kemikler oluşturmak için D vitaminine ihtiyaç duyar. D vitamini bağırsaklardan kalsiyum emilimini ve kalsiyumun kemiklere dahil edilmesini destekler. Bu da kemiklerin güçlü ve sağlam olmasını sağlar.

D vitamini vücuttaki diğer metabolik süreçlerde de rol oynar. D vitamini kas gücünü etkiler ve bağışıklık sistemi için önemlidir.

D vitamini nasıl oluşur?

D vitamini, öncül maddelerinden başlayarak birkaç aşamada oluşturulur. Deri, karaciğer ve böbrekler bu sürece dahil olur. Cilt güneş ışığından gelen UV-B ışınlarına doğrudan maruz kalırsa vücut gerekli D vitamini miktarının çoğunu kendisi üretebilir. Bunun için açık havada vakit geçirmek gerekir. 

Güneş ışığı yoluyla ciltte gerçekte ne kadar D vitamini üretildiği çeşitli faktörlere bağlıdır. Bunlar arasında enlem, yılın dönemi, saat ve hava durumu yer alır. Kişisel cilt tipi, giysiler ve güneş kremi kullanımı da üretimi etkiler. Sonuç olarak yeterli D vitamini üretimi için açık havada geçirilmesi gereken süre kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir.

Vücudun kendi üretimine ek olarak az miktarda vitamin yiyeceklerle de alınır. Vücut ayrıca bahar ve yaz aylarında belirli miktarda D vitamini depolayabilir. Böylece kış gibi güneş ışığının daha az olduğu dönemlerde yeterli D vitamini mevcut olur.

Vücudun D vitamini alımı uzun bir süre yetersiz olsa bile insanlar genellikle herhangi bir şikayet yaşamaz.

Ancak gerçekten D vitamini eksikliği varsa çeşitli ilişkili semptomlar görülür. Birçok şikayetin nedeni kemik metabolizmasındaki bozukluktur. Sonuç olarak kemikler "dekalsifiye" olur ve stabilitesini kaybeder.

Çocuklarda görülen belirtiler

Çocuklarda D vitamini eksikliği ciddi kemik büyümesi bozukluklarına ve iskelette kalıcı deformasyona yol açabilir. Bu durumda raşitizmden bahsedilmektedir.

D vitamini eksikliği çocuklarda özellikle şu belirtilerle kendini gösterir:

• Kemiklerde, özellikle de omurga, kaburga ve bacaklarda şekil bozuklukları
• Kıkırdaktan kemiğe geçişte şişmeler
• Bebeklerde başın arka kısmının yumuşaması ve bıngıldağın geç kapanması
• Ayakta durma ve yürüme sorunları ile birlikte görülen kas güçsüzlüğü
• Gecikmiş hareket gelişimi
• Kramp nöbetleri
• Enfeksiyonlara karşı artan yatkınlık

Yetişkinlerde görülen belirtiler

Yetişkinlerde kemik dekalsifikasyonu, osteomalazi olarak adlandırılan duruma yol açabilir. Doktorlar bu terimi yumuşak kemikler, kemik ağrısı ve kas güçsüzlüğü ile karakterize bir klinik tabloyu tanımlamak için kullanmaktadır.

D vitamini eksikliği, özellikle yaşlı insanlarda osteoporoz (kemik kaybı) gelişimine de yol açar.

D vitamini eksikliği yetişkinlerde aşağıdaki belirtilerle kendini gösterebilir:

• Kemik ve eklem ağrısı
• Kas güçsüzlüğü, kas ağrısı ve kas seğirmesi
• Düşmeler ve kemik kırıkları
• Yorgunluk ve çabuk bitkin düşme (fatigue)

Vücut gerekli D vitamini miktarının çoğunu kendi üretebilir. Ancak bunun gerçekleşmesi için cildin düzenli olarak güneş ışığına maruz kalması gerekir. Bu nedenle dışarıda nadiren vakit geçiren kişilerde D vitamini eksikliği riski daha yüksektir.

Bu bağlamda belirli insan grupları özellikle D vitamini eksikliği yaşama riski altındadır. Örneğin:

• Hareket kabiliyeti kısıtlı olan, kronik hastalığı bulunan veya bakıma muhtaç olan, dışarıda çok az zaman geçiren kişiler
• Yaşlı insanlar: Yaş ilerledikçe vücudun D vitamini üretimi azalır.
• Bebekler: Ciltleri hâlâ çok hassastır ve doğrudan güneş ışığından korunmalıdır.
• Kültürel veya dini nedenlerle dışarıda yalnızca örtülü olarak bulunan kişiler
• Koyu ten rengine sahip insanlar: D vitamini gereksinimlerini karşılamak için açık tenli insanlara göre güneşte daha fazla zaman geçirmeleri gerekir. Kuzey ve Orta Avrupa'daki güneş ışığı alma süresi nedeniyle bu durum sorun yaratabilir.

Ayrıca bazı hastalıklar da D vitamini eksikliği riskini artırmaktadır. Bunlar arasında kronik gastrointestinal hastalıklar, kronik böbrek hastalığı ve siroz gibi karaciğer hastalıkları yer alır. Bazı ilaçlar da D vitamini eksikliğine yol açabilir. Bunlar arasında özellikle epilepsi ilaçları ve kemoterapi ilaçları yer almaktadır.

Yeterli D vitamini almak için aşağıdakiler önerilir:

• Haftada iki ila üç kez yüzünüzü, ellerinizi ve kollarınızı açıkta ve güneş koruması olmadan güneşe maruz bırakın.
• Güneşte kalma süresi, normalde güneş koruması kullanılmadığında güneş yanığı oluşturacak sürenin yarısı kadar olmalıdır.
• Bu süre cilt tipine, mevsime ve günün saatine göre değişir. Örneğin açık tenliler için bu süre Mart'tan Ekim'e kadar 5 ila 60 dakika arasındadır.

Yaz aylarının aksine ekim ve mart ayları arasında Almanya'da güneş ışınları yeterli oranda D vitamini oluşumunu sağlayacak kadar güçlü değildir. Vücut, ilkbahar ve yaz aylarında yeterli üretim olduğunda büyük miktarlarda D vitamini depolayarak bu durumu telafi edebilir.

Önemli bilgi: D vitamini ihtiyacınızı karşılamak için solaryuma gitmeniz tavsiye edilmez. Solaryuma gitmek cilt kanseri riskini artırabilir. Ayrıca, özellikle çocuklar ve ergenler dışarıda vakit geçirirken güneş yanığından her zaman kaçınmalıdır. Güneşte uzun zaman geçiriyorsanız kendinizi UV ışınlarından korumak için çeşitli koruyucu önlemler alabilirsiniz. Bebekler asla doğrudan güneşe maruz bırakılmamalıdır.

Yiyeceklerle az miktarda D vitamini alınabilir. Örneğin yağlı deniz balıklarında, sakatatlarda, yenilebilir mantarlarda ve yumurtalarda bulunur. Ancak gıdalar tek başına D vitamini ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir. 

D vitamini takviyeleri ile önleme

Genel olarak, D vitamini takviyeleri yalnızca güneş ışığı ve diyetle telafi edilemeyen yetersiz bir alım olduğuna dair kanıt varsa alınmalıdır. Takviyeler belirli risk gruplarındaki kişiler için de önerilmektedir.

Örneğin Almanya'da bebeklere eksiklik belirtilerini önlemek için ikinci yaz başlangıcına kadar D vitamini takviyesi yapılması önerilmektedir. Tavsiye edilen günlük doz 10 ila 12,5 mikrogram D vitaminidir. Bu da 400 ila 500 uluslararası üniteye (IU) karşılık gelir. Prematüre bebekler veya kronik hastalığı olan çocuklar için çocuk doktorunun bireysel olarak sunacağı başka tavsiyeler geçerlidir.

Diğer risk gruplarındaki kişiler için günde 20 mikrogram veya 800 IU miktarında D vitamini takviyesi önerilir. Bu öneri özellikle kronik hastalar, bakıma muhtaç kişiler ve çok yaşlı insanlar için geçerlidir.

D vitamini takviyelerinin gerekli olup olmadığı ve ne ölçüde gerekli olduğu konusunda en iyi bilgileri almak için doktorunuzla görüşmelisiniz.

Önemli bilgi: Tablet veya damla şeklinde günlük 100 mikrogramdan fazla D vitamininin uzun süreli alımı, aşırı D vitamini birikimine yol açabilir. Bu durumda bulantı, karın krampları ve kusma belirtilerinin eşlik ettiği zehirlenme riski vardır. Ciddi vakalarda, böbrek hasarı ve kalp ritim bozukluğu mümkündür ve bunlar hayati tehlike oluşturabilir. Güneş ışığına maruz kalma ve beslenme aşırı D vitamini birikimine yol açmaz.

D vitamini eksikliğinden şüphelenilmesi halinde doktorlar çeşitli teşhis yöntemleri kullanabilir. Temel olarak tipik semptomlar ve risk faktörleri hakkında sorular sorulur ve fiziksel muayene yapılır. Daha sonra laboratuvarda D vitamini durumunu ve diğer kan değerlerini belirlemek için bir kan örneği alınabilir. Kemiklerdeki olası değişiklikleri tanımak için röntgen görüntüleri kullanılabilir.

D vitamini durumu nasıl belirlenir ve değerlendirilir?

D vitamini durumunu belirlemek için kandaki 25-hidroksivitamin D3 miktarı ölçülür. 25-hidroksivitamin D3 aktif D3 vitamininin bir öncülüdür ve kalsidiol olarak da bilinir. 

Kandaki miktar, litre başına nanomol (nmol/l) veya mililitre başına nanogram (ng/ml) cinsinden serum konsantrasyonu olarak ifade edilir.

Uluslararası olarak kabul görmüş kriterlere göre D vitamini düzeyleri şu şekilde değerlendirilir:

• 50 nmol/l veya 20 ng/ml'nin üzerindeki değerler: Kemik sağlığını korumak için yeterli
• 30 ila 50 nmol/l veya 12 ila 20 ng/ml arasındaki değerler: Kemik sağlığını etkileyebilecek sınırlı D vitamini düzeyi
• 30 nmol/l'nin veya 12 ng/ml'nin altındaki değerler: Raşitizm, osteomalazi ve osteoporoz gibi hastalıklar için yüksek risk oluşturan yetersiz D vitamini düzeyi

Hızlı D vitamini testleri ne kadar yararlıdır?

Eczanelerde ve kozmetik mağazalarında, kişinin kendi D vitamini düzeyini evde ölçebileceği hızlı testler satılmaktadır. Ancak bu testler çok güvenilir değildir. Uzmanlar bu nedenle bunların kullanılmasını önermez.

Güneş ışığı ve beslenmeyle telafi edilemeyen, kanıtlanmış D vitamini eksiklikleri D vitamini takviyeleri ile tedavi edilir. Bunun için genellikle D3 vitamini kullanılır.

Kesin dozaj, diğer faktörlerin yanı sıra eksikliğin ne kadar ciddi olduğuna ve hangi risk faktörlerinin bulunduğuna bağlıdır. Bazı durumlarda doktorlar kalsiyum da vermektedir.

Gerekirse D vitamini takviyesinin dozunu ayarlamak için düzenli kontroller önerilir. Bu durum, aşırı dozdan kaçınmak amacıyla özellikle yüksek dozlu takviyeler için geçerlidir. Bunun ciddi sonuçları olabilir.

D vitamini ve ne zaman D vitamini takviyesi almanın gerekebileceği hakkında daha fazla bilgiyi tüketici danışma merkezleri tarafından sağlanan bir hizmet olan klartext-nahrungsergaenzung.de adresinde bulabilirsiniz.