Erken yaz meningoensefaliti (FSME)

Erken yaz meningoensefaliti, bir virüsün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Orman fareleri virüsün ana taşıyıcılarıdır, aynı zamanda diğer memeliler de taşıyıcı olabilir. Bu hayvanları ısıran keneler, onlardan FSME patojenini alabilir. Bir kişi virüs taşıyan bir kene tarafından ısırılırsa, virüsler kan dolaşımına girebilir ve FSME'yi tetikleyebilir. Ancak her kene ısırığı için durum böyle değildir.

Nadir durumlarda enfekte çiğ süt tüketimi de FSME hastalığının nedenidir. Ancak uzun ömürlü süt (pastörize süt) hiçbir tehlike oluşturmaz.

"Erken yaz meningoensefaliti" terimi, sadece yaz başında kene ısırıklarının tetiklediği bir menenjit ve ensefalit olduğu izlenimini verir. Bu doğru değil. Her şeyden önce, keneler yılın herhangi bir zamanında FSME virüsünü bulaştırabilir. Almanya'da hastalık riski sonbaharda en yüksek, ilkbaharda en düşük seviyededir. İkincisi, merkezi sinir sistemi (MSS) iltihabı, FSME ile enfekte olanların sadece üçte birinde gelişir.

Enfeksiyon ile semptomların ortaya çıkması (kuluçka dönemi) arasında ortalama 10 gün geçer; olası zaman aralığı 5 ila 28 gündür. Hasta insanlar bulaştırıcı değildir.

FSME semptomları tipik olarak iki aşamada ortaya çıkar:

Aşama 1: Hafif seyir

İlk semptomlar genel yorgunluk ve baş ağrısı, ateş ve vücut ağrıları gibi grip benzeri belirtilerdir. Karın ağrısı ve kusma da mümkündür. Bu semptomlar genellikle birkaç gün sonra azalır. Yetişkinlerin yaklaşık yüzde 70'inde hastalık sadece bu formu alır.

2. Aşama: Ağır seyir

Enfekte yetişkinlerin yaklaşık yüzde 30'unda ateş tekrar yükselir ve geçici iyileşmeden sonra meninkslerde, beyinde ve/veya omurilikte iltihaplanma meydana gelir.

Beyin zarı iltihaplanması (menenjit), hastalığın ikinci evresinde hastaların yaklaşık yarısında ortaya çıkar. Hastanın genel durumu genellikle ciddidir, şiddetli baş ağrısı ve yüksek ateşi vardır. Çocuklar duyarsızlaşabilir, komaya girebilir veya nöbet geçirebilir.

Hastaların yaklaşık yüzde 40'ında beyin de etkilenir (meningoensefalit). FSME ile enfekte olanların yaklaşık yüzde 10'unda sadece meninksler ve beyin değil, aynı zamanda omurilik de (meningoensefalomiyelit) iltihaplanır.

Merkezi sinir sisteminin (MSS) birden fazla organı etkilendiğinde, hareketleri koordine etmekte güçlük çekerler. Ayrıca kol ve bacaklarda uyuşukluk, yönelim bozukluğu ve felce yol açabilir. Yüz felci, işitme, yutma ve konuşma bozuklukları ile kraniyal sinirlerde hasar ortaya çıkabilir.

FSME virüsleri insanlara keneler (tür: adi ağaç kenesi) yoluyla bulaşır. Bulaşma, kene ısırmasından sonraki ilk saatler içinde gerçekleşir.

Keneler, 30 ila 60 santimetre yükseklikteki ağaççıklar, çimenler ve çalılarda yaşar. Ağaçlardan düşmezler. Dağlarda, deniz seviyesinden yaklaşık 1500 metre yüksekliğe kadar bulunabilirler. Yaklaşık 6 ila 8 santigrat derecedeki yüksek nemde aktif hale gelirler.

Sadece FSME virüsünü barındıran bir bölgede keneler tarafından enfekte edilebilirsiniz. Ancak her kene ısırığı FSME virüsünü bulaştırmaz: Bavyera gibi yüksek riskli bir bölgede, yaklaşık her 10 keneden birinde virüs vardır. Ayrıca, enfekte olan her kişide ağır semptomlar görülmez. Bu sadece her üç vakadan biri için geçerlidir. Erkeklerin kadınlardan yaklaşık iki kat daha sık hastalandığı da bilinmektedir.

Hastaların çoğunda FSME, hastalığın ilk evresinden sonra iyileşir. Bununla birlikte, bazı enfekte kişilerde, hastalığın ikinci bir aşaması, semptomlar olmadan yaklaşık bir hafta sonra başlar.

Bu ikinci aşama, meninkslerin (menenjit), beynin (ensefalit) ve daha nadiren omuriliğin (miyelit) iltihaplanması ile karakterize edilir. Enflamasyonlar tek tek veya kombinasyon halinde ortaya çıkabilir.

Meninkslerin enflamasyonu genellikle sorunsuz iyileşir. Ek beyin iltihabı olan her beş hastadan biri tedavi edilebilir. Meninksler, beyin ve omurilik etkilenmişse, iyileşme şansı en düşüktür. Hastalık daha sonra ölüme bile yol açabilir.

Ciddi derecede hasta olan hastaların üçte birinde sinir sisteminde kalıcı hasar oluşur.

Çocukların ağır hastalıktan kurtulma şansı yetişkinlerden daha iyidir. 60 yaş üstü yetişkinler ve bağışıklık sistemi bozuk olan kişilerde ağır seyir riski daha yüksektir.

Genel olarak, FSME nadir görülen bir hastalıktır: 2019'da 441 enfeksiyon bildirilmiştir. Almanya'daki vakaların neredeyse yüzde 90'ı Bavyera ve Baden-Württemberg'de ortaya çıkar.

Aşağıdaki bölgeler riskli alanlar olarak kabul edilir:

• Bavyera
• Baden-Württemberg
• Thüringen
• Güney Hessen
• Rheinland-Pfalz, Saarland, Saksonya ve Aşağı Saksonya'daki bazı idari bölgeler

Almanya’daki FSME açısından riskli bölgeler ile ilgili bilgileri Robert Koch Enstitüsü'nün internet sitesinde bulabilirsiniz.

Doktor önce aşağıdakileri soracaktır:

• Kişi bir FSME risk bölgesinde bulundu mu?
• Bir kene tarafından ısırılıp ısırılmadığını hatırlayabiliyor mu?
• Kişi çiğ süt ürünleri içti mi veya yedi mi?
• Baş ağrısı ve ateşle birlikte grip benzeri semptomlar oldu mu?

FSME enfeksiyonu, IgM ve IgG antikorları için bir kan veya sinir sıvısı laboratuvar testi ile tespit edilebilir. Bazı durumlarda beynin manyetik rezonans görüntülemesi (MRI) de yapılır.

Nedensel bir tedavi yoktur, yani doğrudan virüsü hedef alan hiçbir ilaç yoktur. Doktorlar, semptomları hafifletmek ve vücudun hastalıkla savaşmasına yardımcı olmak için yalnızca hastalığın semptomlarını tedavi edebilir.

FSME için tedavi seçenekleri şunları içerir:

• Yatak istirahati
• Ağrı kesici ilaçlar
• Ateş düşürücü ilaç, ancak mümkünse 39 santigrat derece sıcaklıkta

Kortizon içeren ilaçlar vücudun bağışıklık sistemini kötüleştirebileceğinden kullanılmamalıdır.

Daha önce FSME hastalığına sahip olan kişiler ömür boyu bağışıklık kazanır: Yani artık hastalığa yakalanmazlar.

FSME’de hastalığın şiddetli seyri nadir de olsa felç semptomları gibi ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle, özellikle riskli bölgelerdeki insanlar için etkili FSME önleme çok önemlidir.

FSME enfeksiyonunu önlemek için 2 etkili önlem vardır:

• FSME'ye karşı aşı
• Kene ısırıklarından aktif biçimde kaçınma

Koruyucu aşı

Robert Koch Enstitüsü'ndeki Sistematik Aşı Kurulu (STIKO), FSME riski olan bölgelerde yaşayan veya bu bölgeleri sık olarak ziyaret eden insanların koruyucu aşı olmasını tavsiye etmektedir. Tavsiye özellikle (iş için) sık sık orman veya çayırlarda dolaşan insanlar için geçerlidir. Almanya dışındaki riskli bölgeler için de seyahat aşısı vardır.

• FSME virüsüne karşı temel bağışıklama 3 aşıdan oluşur, ardından aşılanan kişiler en az 3 yıl korunur.
• Güçlendirici aşılar, yaşa bağlı olarak her 3 ila 5 yılda bir gereklidir. Tam temel bağışıklık sağlama ve destekleyici aşılamadan sonra, aşılananların yüzde 99'u FSME'ye karşı tamamen korunur.
• Çocuklar bir yaşından sonra aşılanabilir.
• Riskli bölgelerde, genellikle FSME aşısının masraflarını sağlık sigortası karşılar. Orman işçileri gibi belirli meslek grupları için işveren onlara ödeme yapar.

Aşı kas içine şırınga şeklinde verilir. Genellikle iyi tolere edilir. Enjeksiyon bölgesinde 100 kişiden 10'u geçici ağrı, kızarıklık ve şişlik yaşayabilir. Grip benzeri semptomlar da mümkündür.

FSME'ye karşı aşılama, multipl sklerozlu hastalarda nüksetme oranını artırmaz.

FSME aşısı ile ilgili sıkça sorulan soruların cevaplarını Robert Koch Enstitüsü (RKI) internet sitesinde bulabilirsiniz.

Kene ısırıklarından kaçınma

Genel koruyucu önlemler aşağıdakileri içerir:

• Vücudunuzu iyi kapatan giysiler giyin
• Çalılardan kaçının
• Vücudunuza böcek kovucu ilaç sürün
• Vücutta kene olup olmadığını kontrol edin ve varsa hızla çıkarın

Kene ısırıklarına karşı korunma konusunda ayrıntılı pratik bilgiler Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) tarafından sağlanmaktadır.

FSME ile ciddi şekilde hasta olan kişiler için tedaviden sonra tıbbi rehabilitasyon (rehabilitasyon) gerekebilir. Fizyoterapistler veya konuşma terapistleri gibi uzmanlar, FSME'nin sonuçlarını azaltmada veya tamamen üstesinden gelmede hastaları destekler.

Bir kene ısırığı, kenenin aslında lyme hastalığı bakterisi veya FSME virüsü gibi bir patojeni insanlara ilettiği anlamına gelmez. Çünkü bunun için kenenin öncelikle patojeni kendi içinde taşıması ve tükürüğü ile insan kan dolaşımına salması gerekir.

Enfekte bir kene delinme bölgesinde ne kadar uzun süre kalırsa, patojenin bulaşma olasılığı o kadar artar. Bu nedenle, bir kene ısırığı ne kadar erken fark edilir ve kene çıkarılırsa o kadar iyidir. 

Bir keneyi çıkarırken, kenenin mümkün olduğunca az parçasının yarada kalması için sakin ve sistematik bir şekilde ilerlemelisiniz:

• Keneleri çıkarmak için asla yağ veya yapıştırıcı kullanmayın.
• Eczaneden bir cımbız, kene kancası veya kene kartı alın.
• Keneyi vücudundan değil, başından ve ağız kısmından tutmaya çalışın.
• Bu sırada keneyi sıkmaktan kaçının.
• Keneyi düz ve nispeten yavaş bir şekilde delinme bölgesinden dışarı çekin.
• Ardından delinme bölgesini iyice dezenfekte edin.