Erken yaz meningoensefaliti (FSME)

Erken yaz meningoensefaliti, FSME virüslerinin neden olduğu enfeksiyona bağlı beyin ve beyin zarları iltihaplanmasıdır.

Bu virüsler esas olarak ağaç faresi gibi küçük yabani kemirgenler tarafından taşınır. Keneler, FSME patojenlerini bu hayvanlardan alıp bir ısırık ("kene ısırığı") yoluyla insanlara aktarabilir.

Bir kişi virüs taşıyan bir kene tarafından ısırılırsa, virüsler kan dolaşımına girebilir ve FSME'yi tetikleyebilir.

"Erken yaz meningoensefaliti" terimi, sadece yaz başında kene ısırıklarının tetiklediği bir hastalığın söz konusu olduğu izlenimini verir. Fakat aslında keneler yılın herhangi bir zamanında FSME virüsü bulaştırabilir.

Almanya'da FSME enfeksiyonu riski Mayıs'tan Ekim'e kadar en yüksektir çünkü keneler genellikle bu dönemde özellikle aktiftir.

Genellikle, enfeksiyon ile semptomların ortaya çıkması arasında ortalama 7 ila 14 gün geçer. Bu süreye kuluçka dönemi denir. Bazı durumlarda bu süre 28 güne kadar çıkabilir.

Enfekte olan kişilerin üçte birinde hastalık belirtileri ortaya çıkar. FSME'den muzdarip insanlar hastalığı bulaştırmaz.

FSME semptomları tipik olarak iki aşamada ortaya çıkar.

Aşama 1: Hafif seyir

İlk semptomlar genel yorgunluk ve baş ağrısı, ateş ve vücut ağrıları gibi grip benzeri belirtilerdir. Karın ağrısı ve kusma da mümkündür.

Bu semptomlar genellikle birkaç gün sonra azalır. Etkilenenlerin yaklaşık yarısında FSME iyileşir.

Aşama 2: Ağır seyir

Diğer yarısında ise geçici bir iyileşmenin ardından ateş tekrar yükselir ve beyin zarlarında, beyinde veya omurilikte iltihaplanma meydana gelir.

En sık beyin zarları etkilenir: Beyin zarlarının iltihaplanması (menenjit), genel sağlığın ciddi şekilde bozulmasına, şiddetli baş ağrılarına ve yüksek ateşe neden olur. Çocuklar kayıtsız (apatik) görünebilir veya nöbet geçirebilir.

Hastaların yaklaşık yüzde 40'ında beyin zarlarına ek olarak beyin de etkilenir (meningoensefalit). Bu durumda bilinç bozuklukları ve kafa karışıklığı ortaya çıkar.

FSME ile enfekte olanların yaklaşık yüzde 10'unda sadece beyin zarları ve beyin değil, aynı zamanda omurilik de (meningoensefalomiyelit) iltihaplanır. Bu da kol ve bacaklarda felce neden olur. Yüz felci, işitme, yutma ve konuşma bozuklukları ile kraniyal sinirlerde hasar ortaya çıkabilir.

FSME virüsleri insanlara "yaygın ağaç kenesi" ve "koyun kenesi" türlerindeki keneler yoluyla bulaşır.

Keneler, 30 ila 60 santimetre yükseklikteki çalılar, çimenler ve çalılarda yaşar. Ağaçlardan düşmezler. Dağlarda, deniz seviyesinden yaklaşık 1500 metre yüksekliğe kadar bulunabilirler.

Keneler, 6 ila 8 derece civarındaki sıcaklıklarda, yüksek nem koşullarında aktif hale gelir. Koyun keneleri 4 dereceye kadar düşük sıcaklıklarda aktif olabilirler.

Nadir durumlarda enfekte çiğ süt tüketimi de FSME hastalığına neden olabilir. Ancak yeterince ısıtılan (pastörize) sütün hiçbir tehlikesi yoktur çünkü bu işlem tüm patojenleri öldürür.

Hastaların çoğunda FSME, hastalığın ilk evresinden sonra iyileşir. Bazı kişiler yaklaşık bir haftalık grip benzeri semptomların ardından hastalığın ikinci evresini yaşarlar.

Bu ikinci aşama, beyin zarlarının iltihaplanması (menenjit), beynin iltihaplanması (ensefalit) ve daha nadiren omuriliğin iltihaplanması (miyelit) ile karakterize edilir.

Beyin zarı iltihabı genellikle sorunsuz iyileşir. Ek olarak beyin de iltihaplanırsa vakaların yüzde 20'sinde kalıcı hasar oluşması beklenir.

Omurilik etkilendiğinde kalıcı hasar daha da yaygındır. Ağır vakalarda felç veya epileptik nöbet bozukluğu ortaya çıkabilir.

Hastalık daha sonra ölüme de yol açabilir.

Çocukların ağır hastalıktan kurtulma şansı yetişkinlerden daha iyidir.

60 yaş üstü yetişkinler ve bağışıklık sistemi bozuk olan kişilerde ağır seyir riski daha yüksektir.

Genel olarak, FSME nadir görülen bir hastalıktır: 2023 yılında 475 enfeksiyon bildirilmiştir. 2022 yılında 565 FSME vakası görülmüştür.

Erkekler kadınlardan iki kat daha sık FSME ile hastalanır.

Almanya'da FSME hastalıkları aşağıdaki bölgelerde görülür:

• Bavyera
• Baden-Württemberg
• Güney Hessen
• Saksonya
• Güneydoğu Thüringen
• Güneydoğu Brandenburg

Ayrıca şuralarda da belirli risk alanları bulunur:

• Merkez Hessen
• Saarland
• Rheinland-Pfalz
• Aşağı Saksonya
• Kuzey Ren-Vestfalya

FSME bulaşma riski ne kadar yüksektir?

Sadece FSME virüsü taşıyan kenelerin yaşadığı bir bölgede enfekte olunabilir. Ancak kenelerin yalnızca belirli bir kısmı virüs taşıdığı için her kene ısırığı enfeksiyona yol açmaz.

Bavyera gibi yüksek riskli bir bölgede bile on keneden yalnızca biri virüs taşır.

Ayrıca, enfekte olan her kişide semptomlar görülmez. Bu yalnızca her üçüncü kişinin başına gelir.

Almanya'daki FSME riskli bölgeler ile ilgili güncel bilgileri Robert Koch-Institut'un internet sitesinde bulabilirsiniz.

FSME'den kaynaklanan hastalığın şiddetli seyri, felç belirtileri gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle FSME'nin etkili bir şekilde önlenmesi çok önemlidir – özellikle de riskli bölgelerdeki kişiler için.

Önlemek için iki etkili önlem yöntemi vardır:

• FSME'ye karşı aşı olmak
• Kene ısırıklarından kaçınmak

FSME'ye karşı korunma aşısı

Robert Koch-Institut'un Sistematik Aşı Kurulu (STIKO), FSME riski olan bölgelerde yaşayan veya bu bölgeleri sık olarak ziyaret eden kişilerin koruyucu aşı olmasını tavsiye etmektedir.

Tavsiye özellikle (iş için) sık sık orman veya çayırlarda dolaşan insanlar için geçerlidir. Almanya dışındaki riskli bölgeler için de seyahat aşısı vardır.

Aşılar aşağıdaki şemaya göre yapılır:

• Temel aşılama üç aşıdan oluşur. Sonrasında aşı olanların yüzde 99'u en az 3 yıl boyunca FSME'ye karşı korunur.
• Hatırlatma aşılarının yaşa ve kullanılan aşıya bağlı olarak her 3 ila 5 yılda bir yapılması önerilir.
• Enfeksiyon geçirmek kalıcı bir koruma sağlamadığından, FSME virüsü enfeksiyonu geçiren kişilerin de hastalıktan 3 ila 5 yıl sonra bağışıklık korumalarını aşı ile güçlendirmeleri önerilir.
• Çocuklar bir yaşından sonra aşılanabilir.
• Riskli bölgelerde yaşayan veya buralarda sık bulunan kişiler için, FSME aşısı masrafları genellikle sağlık sigortası tarafından karşılanır. Ormancılıkta çalışanlar gibi belirli meslek grupları için aşı masraflarını işveren üstlenir.

Aşı kas içine şırınga şeklinde verilir. Genellikle iyi tolere edilir. Yaklaşık 100 kişiden 10'unda enjeksiyon bölgesinde geçici ağrı, kızarıklık ve şişlik görülür. Grip benzeri semptomlar da mümkündür.

FSME aşısı ile ilgili sıkça sorulan soruların cevaplarını Robert Koch-Institut'un (RKI) internet sitesinde bulabilirsiniz.

Kene ısırıklarından kaçınma

Genel koruyucu önlemler aşağıdakileri içerir:

• Vücudunuzu iyi kapatan giysiler giyin
• Çalılardan kaçının
• Vücudunuza böcek kovucu ilaç sürün 

Kene ısırıklarına karşı korunma konusunda ayrıntılı pratik bilgiler Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung (BZgA) (Federal Sağlık Bilgi Merkezi) tarafından sağlanmaktadır.

FSME'den şüpheleniliyorsa doktor öncelikle aşağıdakileri soracaktır:

• Bir FSME risk bölgesinde bulundunuz mu?
• Bir kene tarafından ısırılıp ısırılmadığınızı hatırlayabiliyor musunuz?
• Baş ağrısı ve ateş gibi grip benzeri semptomlarınız var mı veya bunları yaşadınız mı?

FSME virüsleri ile enfeksiyonu güvenilir bir şekilde belirlemek için kan veya beyin omurilik sıvısının (BOS) laboratuvarda incelemesi gerekir.

Enfeksiyon durumunda virüslere karşı özel antikorlar tespit edilebilir.

Bazen virüsün neden olduğu enfeksiyonu tespit etmek için beyin veya omuriliğin manyetik rezonans tomografisi (MRT) yapılır.

FSME için özel bir tedavi yoktur, yani doğrudan virüsü hedefleyen bir ilaç bulunmamaktadır.

Doktorlar, semptomları hafifletmek ve vücudun iyileşmesine yardımcı olmak için yalnızca hastalığın semptomlarını tedavi edebilir.

FSME için tedavi seçenekleri şunları içerir:

• Ağrı kesiciler, özellikle baş ağrıları için
• Ateş düşürücü ilaçlar
• Nöbetler meydana gelirse antiepileptik ilaçlar

Kortizon içeren ilaçlar vücudun bağışıklık sistemini kötüleştirebileceğinden kullanılmamalıdır.

FSME ile ciddi şekilde hasta olan kişiler için tedaviden sonra genellikle tıbbi rehabilitasyon gerekir.

Fizyoterapi veya konuşma terapisi uzmanları, FSME hastalığının sonuçlarının azaltılması konusunda hastalara destek olur.

Vücudunuzda bir kene bulursanız, onu mümkün olduğu kadar çabuk çıkarmanız önemlidir. Bir kenenin enfekte olup olmadığını bilmenin bir yolu olmadığından genel olarak kenelerin çıkarılması tavsiye edilir.

Çıkarırken, yaranın içinde kenenin hiçbir parçasının kalmaması için sakin ve sistematik bir şekilde ilerleyin:

• Asla yağ veya yapıştırıcı kullanmayın.
• Eczaneden bir cımbız, kene kancası veya kene kartı alın.
• Keneyi vücudundan değil, direkt cildin üstünde başından ve ağız kısmından tutmaya çalışın.
• Bu sırada keneyi sıkmaktan kaçının.
• Keneyi düz ve nispeten yavaş bir şekilde delinme bölgesinden dışarı çekin.
• Ardından delinme bölgesini iyice dezenfekte edin.