Şarbon

Şarbon, bakterilerin neden olduğu nadir fakat tehlikeli bir bulaşıcı hastalıktır. Patojen bacillus anthracis olarak adlandırıldığı için hastalığa "anthrax" da denir. Bu isim Yunancadan gelir ve "kömür" anlamına gelir. Bu, dalağın veya diğer etkilenen bölgelerin hastalıktan karardığını belirtir.

Şarbonun vücudun neresinde meydana geldiğine bağlı olarak, dört farklı varyant belirlenmiştir:

• Kutanöz şarbon
• Akciğer şarbonu
• Gastrointestinal şarbon
• Enjeksiyon şarbonu 

Kutanöz şarbon, hastalığın en yaygın şeklidir; diğer üç varyant çok nadirdir. 

Şarbon, etkilenen organa bağlı olarak farklı semptomlara neden olur.

Kutanöz şarbon

Kutanöz şarbon, enfeksiyon bölgelerinde bezelye büyüklüğünde şişlikler oluşturur, esas olarak eller, kollar, boyun ve yüzü etkiler. Şişlikler önce sıvı dolu kabarcıklara, ardından siyah kabukla (şarbon karbonkül) kaplı bir ülsere dönüşür. Cilt değişiklikleri ağrılı değildir.

Akciğer şarbonu

İlk bakışta, akciğer şarbonunun semptomları soğuk algınlığına benzer. Bakteriler tarafından salınan toksinler daha sonra bir ila üç gün içinde yüksek ateşle birlikte ciddi bir klinik tabloya yol açar. Bu, akciğer ve kardiyovasküler yetmezlik ile kan zehirlenmesine (sepsis) yol açabilir. 

Gastrointestinal şarbon 

Gastrointestinal şarbon, kendini başlangıçta mide rahatsızlığı gibi gösterir: Karın ağrısı, mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, ateş ve gaza yol açar. Bakteriler tarafından oluşturulan toksinler daha sonra kanlı ishale ve peritonite yol açar.

Enjeksiyon şarbonu

Enjeksiyon şarbonunun semptomları, enjeksiyon bölgesinde ağrılı şişlikler yoluyla başlangıçta fark edilir. Deride ve alttaki dokuda yaygın iltihaplanma vardır. Sinir sistemi ve gastrointestinal sistem de etkilenebilir.

Komplikasyon şarbon menenjiti

Menenjit, belirtilen tüm formlardan bir komplikasyon olarak gelişebilir. Baş ağrısı, yüksek ateş, kafa karışıklığı, titreme ve kas ağrısı gibi semptomlar aniden ortaya çıkar. İlerleyen süreçte hastalar kendilerini çok çabuk kötü hisseder. Hastalık hemen hemen her zaman ölümcüldür.

Şarbonun dört türüne de aynı bakteri patojeni neden olur. Bacillus anthracis, son derece dirençli sporlar şeklinde yayılan bir bakteridir. Semptomlara neden olan çeşitli toksinler üretir. Bakteriler hayvanlardan veya hayvansal ürünler yoluyla insanlara bulaşır. Bu tür bulaşıcı hastalıklara zoonoz da denir. Enfekte olanlar her şeyden önce domuz, sığır, at, koyun ve keçi gibi çift tırnaklı hayvanlardır.

Şarbon birkaç yolla bulaşabilir.

Kutanöz şarbon

Cilt şarbonu, şarbon bakterisi ile enfekte hayvanlarla doğrudan temas yoluyla bulaşır. Hayvanlar ise, toprakta yıllarca hayatta kalabilen bakteri sporları yoluyla enfekte olur. Hayvan postlarını ve derilerini, hayvan kemiklerini ve kemik ürünlerini ve diğer hayvan dokularını işleyen kişiler bu nedenle belirli bir risk taşır. Veterinerlik, tarım, ormancılık ve avcılık çalışanları da enfekte hayvanlarla enfekte olabilir. Bu, nadiren de olsa Avrupa'da da mümkündür.

Akciğer şarbonu

Akciğer şarbonuna, şarbon patojeni sporlarının solunması neden olur. Bu, büyük olasılıkla sporlar bu amaçla, örneğin biyolojik bir silah olarak kasten salındığında meydana gelir. Semptomların gelişmesi iki aya kadar sürebilir.

Gastrointestinal şarbon 

Birisi hasta bir hayvanın parçalarını yediğinde, sindirim sistemi patojenle enfekte olur.

Enjeksiyon şarbonu

Şarbon sporları ile kontamine bir maddenin enjekte edilmesi sonucunda bulaşır. Bu, örneğin kontamine eroin yoluyla uyuşturucu kullanımı ile olabilir. Kontamine şırıngalar yoluyla enfeksiyon göz ardı edilemez.

Robert Koch-Institut, uyuşturucu kullanıcıları için faydalı bilgiler sunmaktadır.

Şarbon nadir görülen bulaşıcı bir hastalıktır. Son
cilt şarbonu vakası 1994'te Almanya'da yaşandı
ve 2000'den beri Avrupa'da uyuşturucu kullanıcıları arasında birkaç şarbon vakası ortaya çıktı ve 2012'de hastalık dört Alman eroin kullanıcısında da görüldü.

Almanya'da inekler arasında en son 2012 yılında şarbon salgını gerçekleşti. Hastalık, gelişmekte olan ülkelerde daha yaygındır.

Hasta hayvanlar veya hayvansal ürünlerle korunmasız temastan kaçınılmalıdır.

Belirli insan grupları için bir aşı da mevcuttur: Almanya'da, bir aşı şarbon patojenleriyle temas etme riski yüksek olan yetişkinlerin aktif bağışıklanması için 2013'ten beri onaylanmıştır. ABD ve Büyük Britanya'da, belirli insan grupları için de aşı sağlanmaktadır: Örneğin askerler veya şarbon bakterileriyle çalışan kişiler için.

Yaygın bulaşıcı hastalıklar benzer semptomlara neden olduğu için teşhisi zor olabilir. Birkaç örnek, doktorların dikkate alması gereken diğer olası nedenleri göstermektedir. Kutanöz şarbon durumunda, bunlar bakteriyel cilt hastalıklarını içerir. Kutanöz şarbonun aksine, bunlar çoğunlukla ağrılıdır. Akciğer şarbonu durumunda mantar ve virüslerin neden olduğu solunum yolu hastalıkları bunlara örnek olarak gösterilebilir. Gastrointestinal şarbon durumunda, özellikle virüslerin veya bakterilerin neden olduğu yaygın gastrointestinal enfeksiyonlardır. Enjeksiyon şarbonu ayrıca cilt, bağ ve kas dokusunun öldüğü (nekroz) apse veya hastalıkları da içerir.

Şarbon bakterilerinin doğrudan tespiti için deriden kan örnekleri, smear veya doku örnekleri kullanılır. Patojeni çoğaltabilmek ve net bir şekilde tanımlayabilmek için antibiyotik tedavisine başlamadan önce kan alınmalıdır. Teşhis, yalnızca sıkı güvenlik önlemlerine uyulması gereken özel laboratuvarlarda mümkündür.

Hastalığın semptomlarına ve şiddetine bağlı olarak tedavi için farklı antibiyotikler mevcuttur. Laboratuvar sonucu henüz çıkmasa bile, tedavi edilmezse hastalık ölümcül olabileceğinden, şarbon şüphesi varsa doktorlar derhal tedaviye başlamalıdır. Öte yandan, antibiyotik tedavisine erken başlamak hızlı iyileşmeye yol açar. 

Şarbon patojenine karşı etkili olan birçok antibiyotik vardır. Genellikle infüzyon olarak verilir ve bazen kombine edilir. Hastalığın ciddiyetine bağlı olarak yoğun bakım ünitesinde destekleyici tedavi gerekebilir. Hastalık, bakterilerin sayısız toksin üretebileceği kadar ilerlemişse antibiyotik tedavisi genellikle artık başarılı olmaz. 

Akciğer şarbonunda hastalığın ilerlemesini önlemek veya yavaşlatmak için antibiyotik tedavisine ek olarak bakteriyel toksinlere karşı antikorlar kullanılabilir. Ancak, bunlar yalnızca ABD'de onaylanmıştır.

Enjeksiyon şarbonu, etkilenen cildi ve alttaki yumuşak dokuyu öldürebilir. Bu alanların daha sonra tek hatta bazen bir ameliyatla çıkarılması gerekir.

Enfekte bir kişiden bulaşma riski son derece düşüktür, ancak kontamine giysiler veya yara sıvısı ile temas yoluyla bulaşabilme olasılığı vardır. Aşağıdaki enfeksiyon riskini azaltan önlemler öncelikle hastane personeli için geçerlidir:

• Koruyucu eldiven, koruyucu önlük, ağız ve burun koruması, göz koruması kullanmak
• Örneğin perasetik asitten yapılmış ürünler gibi sporlarla savaşan özel maddelerle ellerin ve yüzeylerin dezenfeksiyonu
• Hastaları mümkünse tek kişilik odada ağırlamak

Temas edilen veya enfekte olduğundan şüphelenilen insanlar kendilerini izole etmek zorunda değildir. Ancak enfekte olduğu düşünülen kişiler, herhangi bir semptomun hemen tespit edilebilmesi için yakından izlenmelidir. Önlem olarak (profilaktik) antibiyotik de alabilirsiniz.