Hastalıklar Şarbon

Şarbon, bakterilerin neden olduğu nadir fakat tehlikeli bir bulaşıcı hastalıktır. Hastalığın Almanca adı olan Milzbrand (dalak yanığı) enfekte hayvanların dalaklarının yanık gibi gözükmesinden gelmektedir. Patojen bacillus anthracis olarak adlandırıldığı için hastalığa "anthrax" da denir. Bu isim Yunancadan gelir ve "kömür" anlamına gelir. Bu ad kutanöz şarbonun ciltte siyah renkli lezyonlara yol açmasına işaret eder.

Şarbonun vücudun neresinde meydana geldiğine bağlı olarak, dört farklı varyant belirlenmiştir:

• Kutanöz şarbon
• Akciğer şarbonu
• Gastrointestinal şarbon
• Enjeksiyon şarbonu 

Kutanöz şarbon, hastalığın en yaygın şeklidir (vakaların yüzde 95'ini oluşturur) ve diğer üç varyant çok nadirdir.

Şarbon, etkilenen organa bağlı olarak farklı semptomlara neden olur.

Kutanöz şarbon

Kutanöz şarbon, enfeksiyon bölgelerinde bezelye büyüklüğünde şişlikler oluşturur, esas olarak eller, kollar, boyun ve yüzü etkiler. Şişlikler önce sıvı dolu kabarcıklara, ardından siyah kabukla (şarbon karbonkül) kaplı bir ülsere dönüşür. Cilt değişiklikleri ağrılı değildir.

Akciğer şarbonu

İlk bakışta, akciğer şarbonunun semptomları soğuk algınlığına benzer. Bakteriler tarafından salınan toksinler daha sonra bir ila üç gün içinde yüksek ateşle birlikte ciddi bir klinik tabloya yol açar. Bu, akciğer ve kardiyovasküler yetmezlik ile kan zehirlenmesine (sepsis) yol açabilir. 

Gastrointestinal şarbon 

Gastrointestinal şarbon, kendini başlangıçta mide rahatsızlığı gibi gösterir: Karın ağrısı, mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, ateş ve gaza yol açar. Bakteriler tarafından oluşturulan toksinler daha sonra kanlı ishale ve peritonite yol açar.

Enjeksiyon şarbonu

Enjeksiyon şarbonunun ilk görülen semptomu enjeksiyon bölgesindeki kızarıklık ve kabarıklıktır. Hastalığın başlangıcında hafif ağrı olabilir veya hiç ağrı olmayabilir. Hastalık ilerledikçe su tutmadan kaynaklanan geniş şişliklerin yanı sıra deride ve alttaki dokuda yaygın iltihaplanma görülür. Sinir sistemi ve gastrointestinal sistem de etkilenebilir.

Şarbon menenjiti

Menenjit, belirtilen tüm formlardan bir komplikasyon olarak gelişebilir. Baş ağrısı, yüksek ateş, kafa karışıklığı, titreme ve kas ağrısı gibi semptomlar aniden ortaya çıkar. İlerleyen süreçte hastalar kendilerini çok çabuk kötü hisseder. Menenjit hemen hemen her zaman ölümcüldür.

Şarbonun dört türüne de aynı bakteri patojeni neden olur. Bacillus anthracis, sporlarla yayılan bir bakteridir. Sporlar çok dayanıklıdır ve uzun süre boyunca toprakta hayatta kalabilir. Sel veya heyelan gibi dış etmenler nedeniyle sporlar yüzeye çıkabilir ve tipik olarak yüzeyden otlayan hayvanlara geçer. Özellikle sığırlar, atlar, koyunlar ve keçilere bulaşabilir. Bakteriler hayvanlardan veya hayvansal ürünler yoluyla insanlara bulaşır. Patojenler semptomlara neden olan çeşitli toksinler üretir.

Şarbon patojeni birkaç yolla bulaşabilir.

Kutanöz şarbon

Kutanöz şarbon, şarbon bakterisi ile enfekte hayvanlarla doğrudan temas yoluyla bulaşır. Patojenler ciltteki en ufak yaralardan girebilir. Hayvan postlarını ve derilerini, hayvan kemiklerini ve kemik ürünlerini ve diğer hayvan dokularını işleyen kişiler bu nedenle belirli bir risk taşır. Veterinerlik, tarım, ormancılık ve avcılık çalışanları da enfekte hayvanlarla enfekte olabilir. Hastalık bulaştıktan sonra şikayetlerin ortaya çıkması 6 günü bulabilir.

Akciğer şarbonu

Akciğer şarbonuna, şarbon patojeni sporlarının solunması neden olur. Bu, büyük olasılıkla sporlar bu amaçla, örneğin biyolojik bir silah olarak kasten salındığında meydana gelir. Semptomların ortaya çıkması genellikle 4 ila 6 gün sürse de iki ayı bulması da mümkündür.

Gastrointestinal şarbon 

Birisi hasta bir hayvanın etini yediğinde sindirim sistemi patojenle enfekte olur. Şikayetler besini tükettikten yaklaşık 1 ila 3 gün sonra ortaya çıkar.

Enjeksiyon şarbonu

Şarbon sporları ile kontamine bir maddenin enjekte edilmesi sonucunda bulaşır. Bu, örneğin kontamine eroin yoluyla uyuşturucu kullanımı ile olabilir. Hastalık, kontamine şırıngalarla da bulaşabilir. Semptomlar enjeksiyondan sonra yaklaşık 1 ila 3 gün içinde ortaya çıkar.

Deutsche Aidshilfe (Alman AIDS Yardımı) uyuşturucu kullanımıyla ilgili yararlı bilgiler sunmaktadır.

Şarbon, gelişmiş ülkelerde artık çok nadiren görülen bir enfeksiyon hastalığıdır. Kutanöz şarbon Almanya'da en son 1994 yılında görülmüştür. 2000'den beri Avrupa'da uyuşturucu kullanıcıları arasında birkaç şarbon vakası ortaya çıktı ve 2012'de hastalık dört Alman eroin kullanıcısında da görüldü.

Almanya'da inekler arasında en son 2014 yılında şarbon salgını gerçekleşti. Güney Avrupa, Orta Asya ve Güney Afrika'da ise hastalık daha sık görülmektedir.

Hasta hayvanlar veya hayvansal ürünlerle korunmasız temastan kaçınılmalıdır.

Şarbon patojeniyle temas riski yüksek olan belirli kişi grupları aşı olabilir. Almanya'da 2013 yılından bu yana yetişkinlerin aktif immünizasyonu için aşı kullanımına izin verilmektedir. Ancak aşı şu anda Avrupa Birliği'nde satışa sunulmadığı için aşıyı temin etmek son derece zahmetlidir.

Yaygın bulaşıcı hastalıklar benzer semptomlara neden olduğu için teşhisi zor olabilir. Birkaç örnek, doktorların dikkate alması gereken diğer olası nedenleri göstermektedir. Kutanöz şarbon durumunda, bunlar bakteriyel cilt hastalıklarını içerir. Kutanöz şarbonun aksine, bunlar çoğunlukla ağrılıdır. Akciğer şarbonu durumunda bakteri, mantar ve virüslerin neden olduğu solunum yolu hastalıkları bunlara örnek olarak gösterilebilir. Gastrointestinal şarbon durumunda, özellikle virüslerin veya bakterilerin neden olduğu yaygın gastrointestinal enfeksiyonlardır. Enjeksiyon şarbonu ayrıca cilt, bağ ve kas dokusunun öldüğü (nekroz) apse veya hastalıkları da içerir.

Şarbon bakterilerinin doğrudan tespiti için semptomlara bağlı olarak deriden, dışkıdan veya balgamdan kan örnekleri, sürüntü veya doku örnekleri kullanılır.

Hastalığın semptomlarına ve şiddetine bağlı olarak tedavi için farklı antibiyotikler mevcuttur. Laboratuvar sonucu henüz çıkmasa bile, tedavi edilmezse hastalık ölümcül olabileceğinden, şarbon şüphesi varsa doktorlar derhal tedaviye başlamalıdır. Öte yandan, antibiyotik tedavisine erken başlamak genelde hızlı iyileşmeyi sağlar. 

Şarbon patojenine karşı etkili olan birçok antibiyotik vardır. Genellikle infüzyon olarak verilir ve bazen kombine edilir. Hastalığın ciddiyetine bağlı olarak yoğun bakım ünitesinde destekleyici tedavi gerekebilir. Hastalık, bakterilerin sayısız toksin üretebileceği kadar ilerlemişse antibiyotik tedavisi genellikle artık başarılı olmaz. 

Akciğer şarbonunda hastalığın ilerlemesini önlemek veya yavaşlatmak için antibiyotik tedavisine ek olarak bakteriyel toksinlere karşı antikorlar kullanılabilir.

Enjeksiyon şarbonu, etkilenen cildi ve alttaki dokuyu öldürebilir. Bu alandaki dokunun daha sonra bir veya bazen birden çok ameliyatla çıkarılması gerekir.

Enfekte bir kişiden bulaşma riski son derece düşüktür, ancak kontamine giysiler veya yara sıvısı ile temas yoluyla bulaşabilme olasılığı vardır. Aşağıdaki enfeksiyon riskini azaltan önlemler öncelikle hastane personeli için geçerlidir:

• Koruyucu eldiven, koruyucu önlük, ağız ve burun koruması, göz koruması kullanmak
• Örneğin perasetik asitten yapılmış ürünler gibi sporlarla savaşan özel maddelerle ellerin ve yüzeylerin dezenfeksiyonu
• Hastaları mümkünse tek kişilik odada ağırlamak

Temaslı kişilerin veya hastalığın bulaşmış olabileceği kişilerin izole edilmesine gerek yoktur. Ancak olası semptomların hemen tespit edilebilmesi için bu kişilerin yakından izlenmesi gerekir. Ayrıca, bu kişiler önlem olarak antibiyotik (profilaksi) de alabilir.