Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) psikolojik bir hastalıktır.

Korkunç deneyimler sonucunda oluşur. Bu facialar, şiddete maruz kalma, cinsel istismar veya feci bir kaza olabilir.

Bu tür deneyimlere travma denir. Terim, "ruhsal yaralanma" gibi bir anlama sahiptir. Bazen baş edilmesi zor olan aşırı zor durumlar vardır. Hem mağdur hem de tanıklar böyle bir durum sonrasında TSSB'den muzdarip olabilirler.

Yaşananlara dair anıların sürekli hatırlanması ve hastalar üzerinde ağır bir baskı oluşturması TSSB'nin tipik bir örneğidir. Bazı insanlar kelimenin tam anlamıyla rotadan sapar. Bu durumda diğer insanların desteği önemlidir. Örneğin, psikoterapi anıları işleme ve onlarla başa çıkma konusunda yardımcı olabilir.

Aşağıdaki semptomlar travma sonrası stres bozukluğuna (TSSB) işaret eder:

Tekrar eden anılar

Travma tekrar tekrar yaşanır. Genelde ani geçmişe dönüşler (Flashback) yaşanır. Bunlar bastırılamayacak, çok net şekilde hatırlanabilen anılardır. Bu imgeler ve duygular bastırılamaz ve hasta sanki durum tekrar olacakmış gibi hisseder. Birçok insan kabus da görür. Geçmişe dönüşler ve rüyalar korku ve çaresizlik hissini, tehdit altında hissetmeyi, suçluluğu ve utancı yeniden alevlendirir. Ağrı gibi fiziksel rahatsızlıklara da neden olabilir.

Aşırı duyarlılık

TSSB'si olan insanlar genellikle bir şekilde sürekli tetiktedir. Bu kişiler, konsantre olmakta güçlük çeker, uykuları kalitesizdir, kolayca sinirlenir ve ani dürtülerin etkisinde hareket ederler. Ayrıca, olayı hatırlatan uyaranlara çok büyük reaksiyon gösterir. Belirli kokular, sesler veya görüntüler bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Çarpıntı, göğüste sıkışma, nefes almada zorluk ve titreme gibi semptomlar görülebilir.

Kaçınma davranışları

Hastalar, kendilerine bu deneyimi hatırlatabilecek durumlardan, aktivitelerden, düşüncelerden veya konuşmalardan kaçınmaya çalışır. Ayrıca onlarla ilişkili yerlerden veya insanlardan uzak durur.

İzolasyon ve çevresindekilerle irtibatı kesme

TSSB'si olan bazı insanlar kendi kabuğuna çekilir ve çevresindekilerle irtibatı keser. Ayrıca eskiden kendileri için önemli olan şeylere ilgisiz görünür. Bazı hastalar kendi hayatında bir yabancı gibi hissederken, diğerleri duygusuz ve iç dünyasında uyuşmuş gibi hissederler. Aynı zamanda TSSB'si olan insanların travmalarını o kadar bloke ettikleri de olur ki artık olanların bir kısmını hatırlamazlar. Yaşananları sınıflandırmak ve onların zihinsel olarak üstesinden gelmek çoğu zaman mümkün değildir.

Olumsuz düşünceler ve ruh halleri

TSSB’den muzdarip birçok insan kendine ve başkalarına olan güvenini kaybeder. Özdeğer duygusu genellikle keskin bir şekilde azalır. Kişi kendini zayıf ve güçsüz hisseder. Bu insanlar, sık sık kendilerine şu tür soruları sorarak canlarını sıkar: Bu neden benim başıma geldi? Engelleyebilir miydim? Ben (de) suçlu muyum?

Bir travma başka psikolojik hastalıklara yol açabilir. Depresyon, anksiyete bozuklukları veya bir bağımlılık hastalığı bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca dissosiyatif bozukluk gelişmesi de mümkündür. Bu durumda, örneğin, anılar hafızadan silinir veya kişilik kısmen "bölünür". Bazı insanlarda ayrıca kronik ağrı, yeme bozukluğu veya psikoz görülür.

Hafif TSSB’de daha hafif bozukluklar ortaya çıkar. Bazen sorunlar, anıları çağrıştıran belirli durumlarda yalnızca geçici olarak ortaya çıkar. Böylece günlük hayat neredeyse normal bir şekilde yaşanabilir. Hastalığın şiddetli bir formu ciddi psikolojik rahatsızlıklara yol açabilir. TSSB’li hastalardan bazıları o kadar etkilenir ki hayatı yardımsız idame ettirmek mümkün olmaz.

Semptomların şiddeti yalnızca olaya bağlı değildir; aynı zamanda kişinin stresle ne kadar başa çıkabileceği de etkilidir.

Travma sonrası stres bozukluğu çocuklarda ve ergenlerde kendini sıklıkla yetişkinlerden farklı şekilde gösterir. Deneyim genellikle sembolik bir biçimde, örneğin farklı görüntüler ve katılımcılarla tekrar tekrar canlandırılır. Birçoğu davranış problemleri sergiler, örneğin çok kaygılı ya da saldırgan olurlar. Karmaşık travma sonrası stres bozukluğu olan çocuklar ve ergenler, özellikle duygularını düzenlemede zorluk yaşarlar. Kendilerine ve başkalarına ilişkin algıları ciddi biçimde bozulur ve güvene dayalı ilişkilere girmekte zorluk çekerler.

Çocuk ve ergenlerde travma konusunda bir broşürü gesundheitsinformation.de adresinde bulabilirsiniz.

Travma sonrası stres bozukluğunun (TSSB) öncesinde, kendiniz için ve muhtemelen başkaları için de yaşamı tehdit edici olarak algılanan travmatik bir deneyim vardır. Bu deneyim ciddi bir fiziksel veya ruhsal yaralanmaya yol açar.

TSSB'nin nedenleri örneğin şunlardır:

• Savaş
• Şiddet suçu
• Cinsel istismar
• Trafik kazaları
• Doğal afetler
• Kalp krizi veya hayati tehlike oluşturan kanama gibi tıbbi acil durumlar

Örneğin bir yakının veya akrabanın öldüğünü veya ciddi şekilde hasta olduğunu öğrenmek de travmatik olabilir.

İşini kaybetme, boşanma, zorbalığa maruz kalma gibi olaylar travma sonrası stres bozukluğuna neden olmaz. Bununla birlikte, TSSB için de tipik olan belirli semptomları tetikleyebilirler. Hastalar bazen sonuç olarak depresyon veya anksiyete bozuklukları yaşarlar.

Aşağıdaki faktörler, travma sonrası stres bozukluğunun (TSSB) gelişip gelişmediği ve ne ölçüde geliştiği üzerinde bir etkiye sahiptir:

• Tam olarak neyin yaşandığı: Travmayla başa çıkma konusunda, travmanın şiddete maruz kalmaktan ya da kaza veya doğal afet gibi kaçınılmaz bir olaydan kaynaklanıp kaynaklanmadığına bağlı olarak farklılıklar vardır.
• Deneyimin ne kadar yoğun ve kalıcı bir etkiye sahip olduğu
• Travmatik durumun kendini tekrar edip etmediği
• Kişinin psikolojik dayanıklılığı
• Koruyucu etkiye sahip hangi unsurların mevcut olduğu

Bir deneyimin nasıl algılandığının ve değerlendirildiğinin, TSSB’nin ortaya çıkıp çıkmayacağı üzerinde büyük bir etkisi vardır. Korkunun, çaresizliğin ve kontrol kaybının ne kadar yoğun olduğu konusunda önemli bir pay sahibidir. Travmatik durumun yaşamı tehdit edici olarak algılanıp algılanmadığı ve kişinin başka bir kişiden şiddet görüp görmediği de önemlidir.

Depresyon, anksiyete bozuklukları veya bağımlılıklar gibi ruhsal sorunları olan insanlarda travma sonrası stres bozukluğu riski daha yüksektir. TSSB'nin oluşup oluşmaması, diğer şeylerin yanı sıra, kişisel psikolojik dayanıklılığa ve etkilenenlerin duygusal bakım ve destek alıp almadığına bağlıdır.

Bazı meslek gruplarının dramatik olaylarla karşılaşma olasılığı daha yüksektir. Bunlara polis memurları, itfaiyeciler, tren sürücüleri ve kurtarma görevlileri dahildir. Ayrıca savaş bölgelerindeki insanlar da önemli ölçüde daha sık etkilenmektedir.

Almanya'daki nüfusun yaklaşık yüzde 2 ila 3’ü yaşamlarının bir döneminde en az bir kez travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) geliştirmektedir.

Bunun ne sıklıkta olacağı büyük ölçüde yaşam koşullarına ve tetikleyiciye bağlıdır.

Travma sonrası stres bozukluğunun yaklaşık olarak gelişmesi

• Savaş, tecavüz ve işkence mağdurlarının %50'si,
• Şiddet suçu kurbanlarının %25'i,
• Savaşa katılan askerlerin %20’si ve
• Ciddi bir trafik kazası veya hayati tehlike arz eden bir hastalık geçirmiş insanların %10'u.

Ancak mutlaka TSSB ortaya çıkacak diye bir kesinlik yoktur. Travma yaşayan birçok insan anılar geri geldiğinde her zaman çok üzgün veya depresif olur. Ancak günlük yaşamları ve duyguları kalıcı olarak etkilenmez ve çoğu zaman bu duygular zamanla kaybolur.

Travma sonrası stres bozukluğunun (TSSB) seyri çeşitli faktörlere bağlıdır.

İlk rahatsızlıklar travmatik durum sırasında veya kısa bir süre sonra ortaya çıkabilir. Ancak bir süre sonra ortaya çıkmaları da mümkündür. Travmanın anıları, deneyimden ancak uzun bir süre sonra da rahatsız edici bir hale gelebilir. Bu nedenle, kişide travma sonrası stres bozukluğu ancak yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Hastalığın bu şekilde seyretmesi askerlerde daha sık gözlemlenmektedir. Ancak çocukluk ve ergenlik döneminden kalma savaş anıları da bazı insanlar için ancak yaşlılıkta rahatsız edici bir hale gelir.

Travma sonrası stres bozukluğunun semptomları birkaç hafta içinde kaybolabileceği gibi uzun yıllar sürmesi ve kronikleşmesi de mümkündür. Daha zayıf ve büyük rahatsızlıkların olduğu aşamalar değişebilir.

Birçok insan yaşananların üstesinden gelmeyi başarır. Anılarıyla baş edebilir. TSSB'si olan bazı insanlar bir yıl içinde, genellikle terapi almadan da çok daha iyi hale gelir. 100 hastanın yaklaşık 30'unda şikayetler 3 yıl veya daha uzun süre devam eder. Bu hastalarda bağımlılık gibi başka sorunların ortaya çıkması da oldukça olasıdır.

Şiddetli semptomlar genellikle hastaların günlük yaşamları üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Bu, TSSB’li bazı insanların işini kaybetmesine neden olabilir. Yetersiz uyudukları ve artık konsantre olamadıkları için işleriyle ilgili gereklilikleri artık karşılayamazlar. Ayrıca, iş yerinde deneyimin tekrar tekrar hatırlatılması durumu da yaşanabilir. Bu durum, işte kalmayı zorlaştırabilir. İstismar sonrasında cinsel sorunlar da gelişebilir.

Travmatik bir olaydan hemen sonra, deneyimin zihinsel olarak daha iyi üstesinden gelmek için hastalara fiili ve duygusal şekilde destek olmak önemlidir. Hastaların kendilerini güvende hissettikleri ve destek aldıkları güvenli bir ortamın olması faydalıdır. Örneğin teselli etmenin mi, güvenliğin mi yoksa organize yardımın mı daha uygun olduğu travmaya bağlıdır. İlaçlar önleme için uygun değildir.

Yalnızca semptomlar 4 haftadan uzun sürerse travma sonrası stres bozukluğundan (TSSB) bahsedilir: Çoğu insan travmatik bir deneyimden sonra başlangıçta o kadar streslidir ki, yaşadıklarını sindirmek biraz zaman alır. Hemen ardından ortaya çıkan semptomlara akut stres reaksiyonu denir.

TSSB teşhisi semptomlara bağlı olarak konur. Bunu yapmak için bir doktor veya psikoterapist ile görüşülür. Her şeyden önce asıl mesele, şikayetlerin ne kadar şiddetli olduğunu ve günlük hayatın ne kadar etkilendiğini bulmaktır. Bunun için aile, iş ve yaşam durumu gibi yaşam koşulları önemlidir. Ek olarak, bazen bir öz değerlendirme anketi yapılır. Çocuklar etkilenirse, resim yapmak veya oyun oynamak, yaşananlara erişmenin bir yolu olabilir. Ebeveynlerle veya yakın kişilerle yapılan görüşmeler de tanıda önemli rol oynar.

Ciddi bir kazadan sonra genellikle fiziksel yaralanmalar ön plandadır. Bu nedenle travma sonrası stres bozukluğu kolaylıkla gözden kaçabilmektedir. Ayrıca, hastaların psikolojik rahatsızlıkları ile geçmişten gelen stresli bir deneyim arasında hiçbir bağlantı görmedikleri de olur. Diğer insanlar için belirli olaylar ve problemler hakkında konuşmak çok zordur. Bu nedenle, karşılıklı güven oluşturmak için teşhisin konulması çok önemlidir. Teşhis görüşmeleri genellikle çok dikkatlice yapılır. Deneyimin kendisine yalnızca değinilir. Bunun hakkında daha ayrıntılı bilgi vermek gerekli değildir.

Travmatik olaylar başka ruhsal hastalıklara neden olabilir. Buna anksiyete bozuklukları ve depresyon dahildir. Bu nedenle teşhiste bunlar da dikkate alınmalıdır.

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) için hangi tedavinin doğru olduğu çeşitli durumlara bağlıdır.

Başlangıçta kişisel ihtiyaçlar ve tedavi hedefleri netleştirilmelidir:

• Hangi şikayetler ön planda?
• Hangi tedavi hedefleri gerçekçi ve mevcut tedavilerle ulaşılabilir?
• Hangi ek yardıma ihtiyaç var?
• Terapi gerekli mi?

Bu sorular için bir psikoterapist yardımcı olabilir.

TSSB’li bazı kişiler yaşadıklarını işleyebilmek için psikoterapiye ihtiyaç duyar. Diğerleri içinse, aileleri, arkadaşları veya psikolojik danışma servislerinin ilgileri yeterlidir. İlaçlar sadece belirli durumlarda tavsiye edilir. Ayrıca, özellikle kliniklerde beden, sanat veya müzik terapisi gibi başka imkanlar da vardır.

Çeşitli psikoterapötik yöntemler mevcuttur:

• Travma odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Buradaki odak noktası, travmatik durumla ilişkisi olan düşünceleri veya duyguları yeniden değerlendirmektir. BDT en çok travma sonrası stres bozukluğunda uygulanır.
• Psikodinamik terapi: Psikanalizden gelişmiştir ve daha çok mevcut ve geçmiş ilişkilere ve deneyimlere odaklanır.

EMDR tedavisi psikoterapinin bir parçası olarak da uygulanabilir. EMDR, ‘Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme’ teriminin İngilizce kısaltmasıdır. Bu kabaca "göz hareketiyle duyarsızlaştırma ve işleme" anlamına gelir.

EMDR tedavisinde hasta, terapötik seanslar sırasında belirli uyaranlara maruz bırakılır. Bir örnek: Terapist parmağını eşit şekilde ileri geri hareket ettirir ve gözler parmak hareketini takip eder. Bu teknik, travmayla başa çıkmayı kolaylaştırmak için tasarlanmıştır.

TSSB dışında başka ruhsal hastalıklar da varsa duruma göre hangi bozukluğun öncelikli olarak tedavi edileceğine karar verilecektir.

Travma sonrası stres bozukluğu için ilaç tedavisiyle ilgili ayrıntılı bilgileri gesundheitsinformation.de sitesinde bulabilirsiniz.

Travmatik bir olay hayatı alt üst edebilir. Birçok insan yaşadıklarının zihinsel olarak üstesinden gelmeyi başarır. Ancak durum bu hale gelene kadar çok fazla destek, özen ve zaman gerekebilir.

Travmatik bir deneyimden sonra diğer insanlara duyulan güven genellikle ortadan kalktığından, sosyal çevre de bu etkileri hissedebilir. Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olan kişiler bazen ilişkileri sürdürmekte veya yeni ilişkiler kurmakta zorlanırlar. Bazıları duygusal ve sosyal olarak geri çekilir. TSSB cinsel yaşamda sorunlara yol açabilir. Bu nedenle iyileşme için sosyal destek önemlidir. İlişkiler eskisinden daha zor olabileceği için arkadaşlar ve aile sabırlı olmalıdır.

Çok rahatsız edici olabilecek başka bir faktör: TSSB’li kişilerin bir kaza veya şiddet suçundan sonra yıllarca hukuk mücadelesi vermek zorunda kalması. Bu durumu kolaylaştırmak için iyi bir hukuki destek önemlidir.

Travmatik bir deneyimden sonra yeniden günlük yaşamı yönetebilecek bir hale gelmenize, sosyal yaşama dönüş yolunuzu bulmanıza ve işe geri dönmenize yardımcı olacak çeşitli programlar vardır. Hamburg modeline göre işe yeniden entegrasyon veya psikososyal rehabilitasyon seçenekleri buna örnek olarak gösterilebilir.

Akut problemlerde telefonla ruhsal danışma hizmeti destek sunar. Burada daha fazla yardım da sağlanabilir. Ayrıca çeşitli danışmanlık hizmetleri de bulunmaktadır.

Bundespsychotherapeutenkammer (Federal Psikoterapistler Odası) web sitesinde bir terapist araması yapılabilir ve Deutsche Gesellschaft für Psychotraumatologie (Alman Psikotravmatoloji Derneği) web sitesinde özellikle travma terapistlerini arayabilirsiniz.

Ülke çapındaki "Kadına Yönelik Şiddet” Yardım Hattı, 17 dilde özel eğitimli danışmanlarla ücretsiz olarak günün her saati hizmetinizdedir.

Diğer iletişim noktaları şunlardır:

Cinsel istismar yardım portalı

Mağdur destek çalışma grubu