Hastane hijyeni: Tıbbi tesislerde enfeksiyonları önleme

Uzmanlar tarafından "nosokomial enfeksiyonlar" olarak da tanımlanan hastane enfeksiyonları, bir kişinin tıbbi bir tesisteki patojenlere bağlı olarak kaptığı tüm enfeksiyonları ifade eder. Bu sadece hastaneleri değil, aynı zamanda örneğin bakım ve rehabilitasyon tesislerini ve doktor muayenehanelerini de içerir. Ancak bu tür enfeksiyonlar özellikle hastanelerde daha sık görüldüğü için "hastane enfeksiyonları" olarak adlandırılır.

Hastanelerde diğer tesislere göre daha fazla insan patojenlerle enfekte olur, çünkü oradaki hastalar, örneğin ciddi bir hastalık veya ameliyat nedeniyle genellikle zaten zayıf düşmüştür. Böyle bir durumda bağışıklık sistemi genellikle patojenlerle savaşacak halde değildir. Yeni ameliyat yaraları da, bu bölgedeki doğal cilt bariyeri vücuda giren patojenlere karşı koruma sağlayamadığından kolayca enfekte olabilir.

Hastanelerdeki veya diğer tıbbi tesislerdeki hastaların patojenlerle enfekte olmasını önlemek için bir dizi koruyucu önlem alınmıştır. Bunlar "hastane hijyeni" terimi altında toplanmıştır. Her tıbbi tesis, eğitimli hijyen uzmanlarına ve tüm enfeksiyondan korunma önlemlerini listeleyen bir hijyen planına sahip olmalıdır. El hijyeninin yanı sıra koruyucu giysi ve dezenfeksiyon da önemli bir rol oynamaktadır. Doktorlar, hemşireler, cerrahi personel, hastalar ve ziyaretçiler hijyen düzenlemelerine uymalıdır.

Hastaneler ve klinikler gibi tıbbi tesislerde birçok farklı patojenle enfeksiyon mümkündür: Bakteriler, mantarlar ve virüsler. Bu patojenlerin neden olduğu en yaygın hastalıklar, zatürre gibi alt solunum yolu enfeksiyonları olup bunu cerrahi alan enfeksiyonları ve idrar yolu enfeksiyonları izlemektedir. Çoğunlukla clostridioides difficile bakterisinin neden olduğu ishal hastalıkları da sıklıkla görülür.

Bakteriler

Hastane enfeksiyonlarının büyük bir kısmına bakteriler neden olmaktadır. Bu bakterilerin çoğu sağlıklı insanlar için zararsızdır. Birçok insan farkında olmadan bunları içinde veya üzerinde taşır. Bununla birlikte, örneğin bir ameliyat, kanser gibi ciddi bir hastalık veya bazı ilaçlar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler için bu bakteriler tehlikeli olabilir.

Hastane enfeksiyonlarında en belirgin bakteri türleri şunlardır:

• Pseudomonas, özellikle pseudomonas aeruginosa: Bu bakteriler çevrede yaygındır. Bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde zatürre ve yara enfeksiyonları gibi çeşitli enfeksiyonları tetikleyebilirler.
• Enterokoklar: Vücudun farklı bölgelerini etkileyebilen bir grup bağırsak bakterisi.
• Klebsiella: Bu bağırsak bakterileri, diğer hastalıkların yanı sıra zatürreye, idrar yolu enfeksiyonlarına ve menenjite neden olabilir.
• Clostridioides difficile: Bu bağırsak bakterileri, şiddetli ishal ile birlikte bağırsak iltihabına neden olabilir.
• Stafilokoklar, özellikle staphylococcus aureus: Bu bakteriler cilt, yara ve organ enfeksiyonlarına neden olabilir.

Mantarlar

Mantar enfeksiyonları hastanelerde daha az görülür. En yaygın olanı, candida albicans gibi candida cinsinin mayalarıyla oluşan mantar enfeksiyonlarıdır. Bu patojen aynı zamanda sağlıklı insanlar için büyük ölçüde zararsızdır ve cilt ve mukoza zarlarında fark edilmeden kolonize olabilir. Ancak hasta veya zayıflamış insanlarda kandidiyazı tetikleyebilir. Bu, örneğin ağız boşluğu, cilt ve hatta iç organlar gibi vücudun farklı kısımlarını etkileyebilir.

Virüsler

Hepatit B, hepatit C veya HIV enfeksiyonu gibi kan yoluyla bulaşan viral enfeksiyonlar çok nadirdir. Grip gibi solunum yollarının viral enfeksiyonları veya norovirüs enfeksiyonları gibi viral ishalli hastalıklar hastanelerde daha yaygındır.

Genellikle enfeksiyon için enfekte bir kişiyle temas gereklidir: Bu, doğrudan temas veya sadece dolaylı temas olabilir. Doğrudan temas, örneğin konuşmaları, el sıkışmayı veya tıbbi tedaviyi içerir. Patojenler küçük tükürük damlaları veya dokunma yoluyla bulaşabilir. Örneğin kapı kollarına, klozet kapaklarına veya tıbbi ekipmana dokunarak enfekte bir kişiyle dolaylı temasa geçebilirsiniz.

Ameliyatlar sırasında enfeksiyonlara cerrahi personel veya yeterince sterilize edilmemiş (yani tamamen mikropsuz olmayan) aletler neden olabilir. Ancak hastayı önceden kolonize eden patojenler de enfeksiyonları tetikleyebilir. Bu, normal şartlar altında gitmeyecekleri yerlere gittiklerinde mümkündür. Cilt ve bağırsaklar özellikle yoğun bir şekilde bakteri ile doludur. Bağırsak ameliyatı veya ciltte herhangi bir kesik olması durumunda (çoğu ameliyatta olduğu gibi) cerrahi alan enfekte olabilir.

Enfeksiyonlar hastaneye yatışların en sık görülen yan etkisidir. Avrupa Birliği'nde hastaların yaklaşık yüzde 6'sına hastanede kaldıkları süre içinde patojenler bulaşmaktadır. Almanya'da bu, her yıl yaklaşık yarım milyon insan demektir ve bunların 10.000 ila 20.000'i her yıl bu enfeksiyonlardan ölmektedir.

Hastane enfeksiyonları ciddi bir sorun olsa bile, hastanede kaldıkları süre içinde tüm hastaların yalnızca bir kısmı enfekte olur. Bununla birlikte, hastane kaynaklı enfeksiyonlar da dahil olmak üzere bazı insanlar genellikle daha yüksek enfeksiyon riski altındadır.

Risk grupları ve risk faktörleri

Hastane enfeksiyonu riskinin artması:

• Yaşlı insanlar
• Örneğin bir organ veya kök hücre nakli sonrasında bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler
• Önceden bir ya da birden fazla hastalığı olan (örneğin diyabet veya AIDS) kişiler
• Sigara içenler
• Yetersiz beslenen ve çok kilolu (obezite) insanlar

Kateterler enfeksiyon riskini ayrıca artırabilir. İdrar yolu enfeksiyonu olan kişilerin neredeyse üçte ikisinde bu, idrar sondasından kaynaklanmaktadır. Vasküler kateterler de tıbbi tedavilerde sıklıkla kullanılmaktadır. Kateterin patojenlerle kontamine olması veya kateterin yerleştirilmesi öncesinde ve sırasında yeterli hijyen sağlanmaması durumunda kateter sepsisi (kan zehirlenmesi) gelişebilir. Kateter hastada ne kadar uzun kalırsa, enfeksiyon riski o kadar yüksek olur. Kateteri yerleştirirken veya kullanım sırasında, örneğin hastanın veya personelin cildinden gelen mikroplar katetere ulaşabilir ve daha uzun bir süre boyunca çoğalabilir. Ameliyat sırasında, ameliyat süresi uzadıkça enfekte olma riski de artar.

Son 90 gün içinde veya hastanedeyken antibiyotik alınması da enfeksiyon riskini artırır. Antibiyotikler sadece kötü bakterileri öldürmekle kalmaz, aynı zamanda cilt ve bağırsak florasındaki bazı faydalı bakterileri de öldürür. Bu da vücutta olası kolonizasyon bölgelerinde boşluk oluşturarak patojen bakteri ve mantarların daha kolay yerleşmesini sağlar. Antibiyotik tedavisi, özellikle clostridioides difficile enfeksiyonu için önemli bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir.

Hastane mikropları arasında antibiyotiklere dirençli olanlar, özellikle de çoklu dirençli bakteriler risk oluşturur. Bu bakteriler mevcut antibiyotiklerin çoğuna veya hatta tümüne dirençli olduğundan, bu tür enfeksiyonların tedavisi zor veya bazen imkansızdır. Dirençli bakteriler şunlardır:

• Metisiline dirençli staphylococcus aureus (MRSA)
• Klebsiella pneumoniae gibi sefalosporin dirençli enterik bakteriler (ESBL)
• Enterococcus faecium gibi vankomisine dirençli enterokoklar (VRE)

Hastane hijyeni ve ilgili tüm önlemlerin yasal dayanağı Enfeksiyondan Korunma Yasasıdır (IfSG). Hastane Hijyeni ve Enfeksiyonları Önleme Komisyonu'nun (KRINKO) tavsiyeleri de önemli bir rol oynamaktadır. IfSG ve KRINKO tavsiyelerine uymak için her tıbbi tesiste özel hijyen personeli ve en az bir hastane hijyenisti bulunur. Bu, gerekli hijyen ve mikrobiyoloji bilgisine sahip bir hekimdir. Diğer görevlerinin yanı sıra, uygun önlemleri alarak hastane enfeksiyonlarını önlemek ve gerekirse bunları tanımak ve sorumlu makama bildirmekle yükümlüdür.

Tıbbi tesislerde ayrıca gerekli tüm hijyen önlemlerinin kayıt altına alındığı bir hijyen planı bulunmalıdır. İlgili kurumun hijyen komisyonu gerekli önlemler konusunda tavsiyelerde bulunur. Bu komisyon doktorlardan, hastane hijyenistlerinden, hemşirelerden ve hijyen uzmanlarından oluşur.

Koruyucu önlemler, tıbbi bir tesiste bulunan tüm alanları ve insanları içerir. Buna doktorlar, hemşireler ve cerrahi personelinin yanı sıra hastalar ve ziyaretçiler de dahildir. Herkes hijyen planında belirtilen önlemlere uymalıdır.

El hijyeni

İyi el hijyeni, herkesin kendini ve başkalarını korumasında özellikle önemli bir rol oynar.

Günlük yaşamda elleri sabunla iyice yıkamak genellikle yeterlidir. Ancak tıbbi tesislerde bazen hastaların veya ziyaretçilerin ellerini dezenfekte etmeleri de gerekebilir. Hastane Hijyeni ve Enfeksiyonları Önleme Komisyonu (KRINKO) genel olarak hasta ve yakınlarının aşağıdaki durumlarda ellerini dezenfekte etmelerini önermektedir:

• Hasta odasına girerken
• Hastanın odasından çıkarken
• Yemeklerden önce
• Sıhhi tesisleri kullandıktan sonra
• Kendi yaranızla veya mukoza zarlarıyla temastan önce ve sonra
• Riskli alanlara girmeden önce
• Yüzeylere temastan sonra

Ellerinizi dezenfekte ederken aklınızda bulundurmanız gereken bazı noktalar:

• Yüzüklerinizi çıkarın
• Dezenfektan miktarı: Bir avuç içine sığacak kadar (3-5 ml), böylece ellerin tüm yüzeyi yeterince uzun süre ıslanır
• Çoğu dezenfektan için önerilen uygulama süresi 30 saniyedir
• Özellikle parmak uçlarını, tırnak kıvrımlarını ve baş parmakları ovun
• Parmak aralarını da dezenfekte edin

Tıbbi tesislerde el dezenfeksiyonu hakkında ayrıntılı bilgiyi "Aktion Saubere Hände" web sitesinde bulabilirsiniz.

(Olası) enfekte hastalarla ilgilenmek

Hastaneye yatırılmadan önce de kritik patojenlerle enfekte olma riski yüksek olan insanlar vardır. Örneğin MRSA genel nüfusa göre çiftçilerde daha yaygındır. Bu tür risk altındaki kişilerde, genellikle hastaneye kabul sırasında ilgili patojenler için bir tarama muayenesi yapılır.

MRSA veya clostridioides difficile gibi kritik patojenlerle enfekte olduğu bilinen veya şüphelenilen hastalara genellikle tek kişilik bir oda verilir. Enfekte bir kişinin odasına girerken hem hastane personeli hem de ziyaretçiler uzun kollu koruyucu önlük ve tek kullanımlık eldiven giymelidir. Mümkünse hasta odasında gerekli yardımcı bakım gereçleri ve klinik termometre gibi tıbbi ürünler bulundurulur. Diğer hastalar için de gerekli olan malzeme veya cihazlar kullanımdan sonra iyice dezenfekte edilir.

Sağlık personelinin aşıları

Aşılar bulaşıcı hastalıklara karşı sağlık personelinin hijyen önlemlerini tamamlar.

Hastalarla ve özellikle belirli riskli hasta gruplarıyla, örneğin yoğun bakım ünitesinde, düzenli temasın olup olmamasına bağlı olarak farklı aşılar gereklidir veya önerilir. Örneğin özellikle riskli hasta gruplarıyla düzenli temas halinde kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve su çiçeği aşıları zorunludur ve grip ve boğmaca aşıları tavsiye edilir. Ancak sağlık kuruluşu yöneticileri bulaşıcı hastalıklardan korunmak için gerekli gördükleri takdirde çalışanlarından ek aşı talep edebilir. Hastane Hijyeni ve Enfeksiyon Önleme Komisyonu (KRINKO), hastaları bulaşıcı hastalıklardan mümkün olan en iyi şekilde korumak için tıbbi tesislerdeki çalışanlar için yüksek bir genel aşılama oranı önermektedir.

Ameliyat sırasında hijyen özellikle önemlidir. Ameliyat sonrası yara enfeksiyonları en sık görülen hastane enfeksiyonları arasındadır. Bu nedenle ameliyat sırasında hastaları enfeksiyonlardan en iyi şekilde korumak için bir takım önlemler vardır.

Personelin hijyen önlemleri

Ameliyat alanına giren herkes, özel olarak tasarlanmış cerrahi giysi ve cerrahi ayakkabı giymelidir. Ameliyattan önce tüm çalışanlar ayrıca ağız ve burun koruması ve saç koruması takmalıdır. Ayrıca ameliyathaneye girmeden önce cerrahi personelinin önce ellerini ve ön kollarını yıkaması, ardından dezenfektan üreticisinin belirlediği süre boyunca özel bir ovma tekniği ile dezenfekte etmesi gerekir. Buna cerrahi el dezenfeksiyonu denir. Eller ve kollar tamamen kuruduktan sonra steril tek kullanımlık eldivenler giyilir.

Hastaların hazırlanması

Hastaların cildi ameliyat alanında önceden derinlemesine temizlenir ve özel cilt dezenfektanları ile mikroplardan arındırılır. Bu, patojenlerin hastanın derisinden cerrahi yaraya girmesini önlemek içindir.

Malzeme, ekipman ve ameliyathane

Ameliyathanede kullanılan tüm malzeme ve ekipmanlar ya steril tek kullanımlık ürünlerdir ya da her müdahaleden sonra profesyonelce işlenir (sterilize edilir). Bu, Merkezi Steril Tedarik Departmanının (CSSD) kalifiye çalışanları tarafından yapılır. Ayrıca zemin dahil tüm cerrahi alan her ameliyattan sonra dezenfekte edilmektedir.

kein-keime.de web sitesi, videolar ve interaktif bir grafik ile hastanelerde hijyen hakkında net bilgiler sağlar.