Periferik arter hastalığı (PAH)

Periferik arter hastalığı (PAH), çoğunlukla bacaklarda, nadiren de kollarda görülen bir dolaşım bozukluğudur. Hastalık tek veya çift taraflı olarak ortaya çıkabilir. Nedeni genellikle damar sertliğidir (ateroskleroz), yani birikintiler sonucu daralmış kan damarlarıdır.

Hastalığın başlangıcında genellikle herhangi bir semptom görülmez. Hastalık ilerlemişse, PAH'ta tipik olarak yürürken bacaklarda ağrı vardır ve bu ağrı istirahatte azalır.

Ağır vakalarda, oksijen kaynağının olmaması nedeniyle doku ölür, bu nedenle ampütasyon son tedavi seçeneği olabilir.

Daha az şiddetli seyirlerde bile diğer kardiyovasküler hastalıkların varlığını gösterdiği için ciddi bir hastalıktır.

Periferik arter hastalığı (PAH) olan kişilerde genellikle hastalığın başlangıcında hiçbir semptom görülmez.

Hastalık ilerledikçe baldırlarda, uyluklarda, ayaklarda, kalçada veya kollarda ağrı hissedilir. Bunlar belirli bir mesafe yüründükten sonra ortaya çıkar.

PAH ilerlerse, ağrı 200 metreden daha az yürüdükten sonra da ortaya çıkar. Birkaç dakika dinlendikten sonra ağrılar kaybolur. Doktorlar bu tür yürüme güçlüklerini aralıklı topallama olarak tanımlar.

Hastalık zaten ilerlemişse, özellikle ayağın ön kısmı ve ayak parmakları istirahat halinde bile ağrır. Bazen şikayetler merdiven çıkıp inmekle azaltılabilir.

Giderek zayıflayan kan dolaşımının bir sonucu olarak, etkilenen uzuvlarda geç dönemde aniden ağrı oluşur ve bu da uyuşmaya ve nihayetinde felce neden olabilir.

Ayrıca genellikle "karıncalanma" olarak tanımlanan bir his de buna eşlik eder. Solgunluk, soğuk cilt ve zayıf, genellikle algılanamayan bir nabız da tipiktir.

Kan temini artık yeterli olmadığından, küçük yaralar bile daha zor iyileşir. Sonuç olarak, özellikle ayakta ülserler oluşur. PAH'lı yatalak kişilerin bacaklarında basınç yaraları geliştirme riski daha yüksektir.

Bazı ciddi vakalarda gangren gelişir: Bu durumda cilt ve alttaki doku ölür. Bunun tipik bir işareti, özellikle ayak parmaklarında ("sigara içen kişinin bacağı") olmak üzere ayaktaki siyah renkli alanlardır.

Periferik arter hastalığının (PAH) en yaygın nedeni vasküler kalsifikasyondur (arterioskleroz). Bu, hücrelerin, kan yağlarının ve diğer maddelerin biriktiği ve kan dolaşımının daraldığı damarların kronik bir iltihabıdır.

Sonuç olarak, arterlerden daha az kan geçer ve şiddetine bağlı olarak, etkilenen vücut bölgelerine artık yeterli miktarda veya hiç oksijen sağlanamaz. Arterioskleroz ne kadar ilerlemişse, kan akışı o kadar kötü olur.

Sigara içenlerde periferik arter hastalığı (PAH) gelişme riski artar. Sigara içmek hastalığın ağır seyretme riskini artırır.

PAH'ı tetikleyebilecek diğer faktörler şunlardır:

• Diabetes mellitus
• Yaşlılık
• PAH'ın ailede sıklıkla görülmesi
• Yüksek tansiyon
• Kandaki yağ oranının artması

Araştırmalar, sanayileşmiş ülkelerdeki nüfusun yaklaşık yüzde 3 ila 10'unun periferik arter hastalığına (PAH) sahip olduğunu göstermektedir.

Hastalığı geliştirme olasılığı yaşla birlikte artar; 70 yaşından itibaren insanların yüzde 15 ila 20'sinde PAH vardır.

Periferik arter hastalığının (PAH) başlangıcında, kan damarları sadece hafifçe kireçlenir ve çok az daralır, böylece vücuda hala yeterince oksijen ve besin sağlanır.

Damar kireçlenmesi (arterioskleroz) ilerlerse semptomlar da artar. İlk başta, kan dolaşımının zayıf olması nedeniyle önceleri sadece hareket ederken, daha sonra dinlenirken de ağrı oluşur.

Azalan kan akışı yara iyileşmesini de kötüleştirir. Yeterli besin ve oksijen yaraya ulaşmaz, bu da kronik yaralara ve ülserlere yol açabilir. Bunlar da kemik iltihabına (osteomiyelit) neden olabilir.

Dokuya yeterinde kan ulaşmazsa veya hiç ulaşmazsa (iskemi), doku ölür.

Periferik arter hastalığı (PAH) riski yüksek olan kişilere herhangi bir semptomu olmasa bile rutin tarama yaptırmaları tavsiye edilir.

Bunlar, sigara içen, şeker hastalığı olan veya ailesinde PAH öyküsü olan kişileri içerir.

Doktorlar diğer şeylerin yanı sıra kol ve ayak bileğindeki kan basıncını ölçer. Her iki değerin yardımıyla (buna ayak bileği-kol endeksi de denir) dolaşımın bozulup bozulmadığı görülebilir.

Periferik arter hastalığını (PAH) teşhis etmek için doktor önce semptomları ve olası risk faktörlerini sorar.

Bu sorular sigara tüketimi ve fiziksel egzersiz gibi yaşam tarzı alışkanlıklarının yanı sıra yakın akrabalardaki hastalıklarla da ilgilidir.

Bunu kapsamlı bir fizik muayene izler. Soğuk, soluk veya mavimsi cilt ve zayıf veya hiç hissedilemeyen nabız, dolaşımın zayıf olduğunun işaretleridir. Kronik yaralar, ülserler veya özellikle baldırlarda, ayak bileklerinde veya ayaklarda ölü doku, hastalığın diğer belirtileridir.

Semptomlar net değilse, ayak bileği-kol endeksi belirlenir. ABI ölçümü olarak da bilinen bu muayene sırasında doktorlar üst kol ve ayak bileklerindeki kan basıncını ölçer. İki değerin oranı, dolaşımın bozulup bozulmadığını gösterir ve hastalığın evresinin tespit edilmesini sağlayabilir.

Saatte 3,2 kilometre bant hızında ve yüzde 10 ila 12 eğimde yürüme kabiliyetini belirlemek için bir koşu bandı testi de yapılır. Bu, oldukça hızlı yürüdüğünüz ve 100 metrede 10 ila 12 metrelik bir yüksekliği aştığınız anlamına gelir. Ayak bileği-kol endeksi egzersizden önce ve sonra ölçülür. Ölçüm sonucu yüzde 20 azalırsa, bu PAH'ın açık bir göstergesidir.

Damarların nerede ve ne kadar daraldığını bulmak için doktorlar özel ultrason (dupleks sonografi) veya röntgen gibi görüntüleme yöntemlerini kullanır. İkinci durumda, daralmaları daha iyi görselleştirmek için genellikle kan damarlarına bir kontrast madde enjekte edilir.

Periferik arter hastalığını (PAH) tedavi etmek için çeşitli seçenekler vardır:

• Önceden var olan hastalıkların tedavi edilmesi
• Yürüyüş egzersizi ve ilaçlar
• Vasküler dilatasyon işlemleri
• Sağlıklı yaşam tarzı

Önceden var olan hastalıkların tedavi edilmesi

PAH için hangi risk faktörlerinin mevcut olduğuna bağlı olarak çeşitli önlemler alınabilir. Örneğin:

• Egzersiz ve ilaç tedavisi gibi tansiyon düşürücü tedaviler
• Lipid metabolizmasını düzenleyen ilaçlar
• Diyabetle başa çıkmada yardım: Kan şekeri ne kadar iyi kontrol edilirse, damarlar kireçlenmeye o kadar az meyilli olur.

Yürüyüş egzersizi ve ilaçlar

Ağrı hissetmeden sadece sınırlı bir mesafe yürüyebilen PAH'lı kişilerde aralıklı topallama görülür. Bu aşamada yapılandırılmış yürüme egzersizi kullanılır. Bu en önemli ilaçsız tedavidir. Haftada üç kez 30 ila 60 dakika egzersiz yapılırsa etkilidir. Egzersiz başlangıçta en az 3 ay boyunca uzmanların rehberliğinde yapılır, daha sonra bağımsız olarak da egzersize devam edilebilir.

Doktor ayrıca kan dolaşımını güçlendirmek için ilaç reçete edebilir. Uzmanlar özellikle egzersiz tedavisi yardımcı olmadıysa ilaç tedavisini önermektedir.

Vasküler dilatasyon işlemleri

Minimal invaziv prosedürler, PAH'lı kişilerin yaşam tarzlarında ciddi kısıtlamalara sahip oldukları ve yürüyüş egzersizinin ve ilaçların şikayetlerini yeterince hafifletmediği durumlarda bir seçenektir.

Doktorlar bir kateter aracılığıyla kan damarına bir balon yerleştirir ve damarı daraldığı noktada genişletir (damar dilatasyonu). Ayrıca bir damar desteği (stent) takabilir veya bir baypas oluşturabilir.

Stent, kan akışını sürdürmek için daralmış arteri genişleten tüp şeklindeki bir implanttır. Bir baypas için, genellikle vücudun başka bir bölümünden bir kan damarı çıkarılır ve daralmaya yerleştirilir. Bu, kanın daralan noktayı atlamasına olanak verir.

Vücut dokusu zaten ölmüşse, ölüme neden olabilecek enfeksiyonlar meydana gelebilir. Ne kadar dokunun etkilendiğine bağlı olarak ampütasyon gerekli olabilir.

Sağlıklı yaşam tarzı

Doktorlar ayrıca, PAH'lı kişilere sağlıklı bir yaşam tarzı sürmelerini tavsiye etmektedir. Buna sigara içmemek, dengeli beslenmek ve düzenli egzersiz yapmak dahildir. Bu ayrıca inme veya kalp krizi gibi diğer kardiyovasküler hastalıkları da önleyebilir.

Sigarayı bırakmayı zor bulan herkes, nikotin replasman tedavisi yoluyla sigarayı bırakma veya bir doktorun sizi bir sigarayı bırakma programına yönlendirmesini sağlama seçeneğine sahiptir.

Periferik arter hastalığı (PAH) kronik bir hastalık olduğundan düzenli takip önemlidir.

İlk takip ilk tedaviden 3 ay sonra yapılmalıdır. Bu süre zarfında semptomlar yeterince düzelmediyse veya hastalık ilerlediyse, daha ileri uzman tedavisi bir seçenektir.

Terapi iyi sonuç veriyorsa, aile hekiminize yıllık kontrole gitmeniz yeterlidir.