Multipl skleroz

Multipl skleroz (MS), merkezi sinir sistemini (MSS) etkileyen kronik enflamatuar bir hastalıktır. MSS beyni, omuriliği ve optik sinirleri kapsar.

Hastalığın seyri sırasında görme bozukluğu veya yürüme güçlüğü gibi tipik fonksiyonel kısıtlamalar ortaya çıkar.

Genel olarak şikayetler çok çeşitlidir ve kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu nedenle MS'e "bin bir yüzlü hastalık" da denmektedir.

Sinir yapılarındaki hasar genellikle MSS'nin farklı (çoklu-multipl) bölgelerinde fokal bir biçimde ortaya çıkar. Bunlar tahrip olursa sinir dokusunda doktorların skleroz adını verdiği yara izi oluşur.

Multipl skleroz tedavi edilebilir mi?

MS'i tedavi etmek henüz mümkün değildir. Ancak son yıllarda, hastalığın seyrini yavaşlatabilecek umut verici tedaviler geliştirilmiş ve onaylanmıştır. 

Multipl sklerozun (MS) semptomlarının spektrumu geniştir ve kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterir.

Esas olarak merkezi sinir sistemindeki hangi bölgelerin hasar gördüğüne bağlı olarak herhangi bir bedensel işlev kısıtlanabilir.

Hasarın ne kadar ciddi olduğuna bağlı olarak, fiziksel kısıtlama ya çok az fark edilir ya da günlük yaşamı ciddi şekilde etkiler.

MS'nin sık görülen semptomları şunlardır:

• Hızlı ve sık bitkinlik (yorgunluk) 
• Zayıflık, felç veya titreme 
• Uyuşukluk veya "karıncalanma" gibi anormal hisler 
• Ağrı, örneğin uzuvlarda yanma hissi ve ayaklarda veya ellerde ağrılı soğuk veya sıcaklık hissi 
• Görme bozukluğu veya çift görme gibi görme bozuklukları 
• Koordinasyon sorunları, örneğin kontrolsüz hareketler (ataksi) 
• Denge bozuklukları 
• Mesane ve bağırsak boşaltma bozuklukları 

Çoğu zaman semptomlar ataklar halinde ortaya çıkar. Bu, şikayetsiz ve şikayet açısından yoğun dönemlerin dönüşümlü olarak gerçekleştiği anlamına gelmektedir. Bu duruma tekrarlayan, yineleyen MS denir. 

Bu formda, MS'in ilk aşamasındaki semptomlar geçirilen bir ataktan sonra neredeyse tamamen kaybolur.

Bazı hastalarda hastalık ataklar halinde değil, daha ziyade kararlı bir şekilde ilerler. Buna primer progresif MS (PPMS) adı verilir. 

Multipl skleroza (MS) neyin neden olduğu ya da nelerin sebep olduğu hala tam olarak bilinmemektedir.

Uzmanlar, genetik yatkınlığın ve çevresel faktörlerin etkileşiminin, bağışıklık sisteminin vücudun kendi dokusuna karşı yönlendirildiği bir otoimmün reaksiyonu tetiklediğini varsaymaktadır.

Daha doğrusu, bağışıklık hücreleri merkezi sinir sistemine gider ve sinir liflerinin kılıfı olan miyelin kılıfına saldırır. Sonuç olarak, iltihap gelişir ve hem sinir lifi kılıfında hem de altta yatan sinir liflerinde hasar meydana gelebilir.

Bu hasar sinir fonksiyonlarını bozar ve sinir sisteminin kısımları birbiri ardına işlevlerini yitirir.

Bu; sinir sinyallerinin artık düzgün bir şekilde iletilemediği ve kontrol ettikleri vücut işlevlerinin başarısız olduğu anlamına gelir.  

Çeşitli faktörlerin multipl skleroz (MS) geliştirme riskini artırdığı görülmektedir. Aşağıdakiler bunlar arasında sayılabilir:

• Kadın cinsiyeti 
• Kuzey ülkelerinde yaşama  
• Genetik yatkınlık  
• Sigara içmek  
• Çocukluk ve ergenlik döneminde aşırı kilo 
• D vitamini eksikliği  
• Ailede MS görülme sıklığı 
• Ailede otoimmün hastalıkların varlığı, örneğin tip 1 diyabet  
• Pfeiffer glandüler ateşinin etken maddesi olan Epstein-Barr virüsü (EBV) ile her enfeksiyon şikayetlere neden olmaz 

Multipl skleroz (MS) genç yetişkinlerde en sık görülen nörolojik hastalıktır.  

Genellikle 20 ila 40 yaşları arasında ortaya çıkar. Kadınlar erkeklere göre yaklaşık üç kat daha fazla bu hastalığa yakalanmaktadır.

Avrupa'da her 100.000 kişiden yaklaşık 125'i multipl skleroz hastasıdır. Genel olarak Avrupa ve Kuzey Amerika kökenli insanlar dünyanın diğer bölgelerinden gelen insanlara göre daha sık MS hastalığına yakalanmaktadır. 

Multipl skleroz (MS), üst üste de gelebilen iki evrede ilerler.

Hastalık, bağışıklık sistemi hücrelerinin aktive olduğu ve merkezi sinir sistemine göç ettiği enflamatuar faz ile başlar. Burada sinir liflerinin koruyucu kılıfına (miyelin kılıfı) saldırırlar.

Daha sonraki ikinci aşamada sinir yapıları bozulur. Bu aynı zamanda dejeneratif evre olarak da adlandırılır.

Tüm MS hastalarında görülen bu iki evreye ek olarak, doktorlar dört seyir formu arasında ayrım yapmaktadır.

Klinik olarak izole sendrom (CIS)

Bu, multipl sklerozun bir tür potansiyel öncüsüdür. İlk semptomlar ve belirtiler ortaya çıkar ve bunlar tedavi olmadan da tekrar kaybolabilir. Etkilenen kişilerin yaklaşık yarısında MS bu sendromdan gelişir.

Ataklar halinde yinelenen MS (RMS)

Bu formda, birbirinden ayrılabilen ve bir süre sonra kısmen veya tamamen gerileyen (remit) tekil ataklar vardır. Multipl skleroz hastalarının büyük bir kısmında hastalık bu şekilde başlar.

Sekonder progresif MS (SPMS)

Başlangıçta ataklar halinde yinelenen hastalık yavaş ama ilerleyici (progresif) bir şekilde kötüleşir. Bu sırada ayrı ayrı ataklar ya da hiç atak oluşmayabilir. MS'li kişilerin yaklaşık yüzde 80'inde ataklar halinde yinelenen seyir, sekonder progresif seyre dönüşür.

Primer progresif MS (PPMS)

Burada hastalık başlangıçtan itibaren eşit şekilde kötüleşir. Ataklar meydana gelmez. Bu form multipl skleroz hastalarının yaklaşık yüzde 10 ila 15'inde görülür.

Multipl sklerozun (MS) ilk belirtileri, hastanın kendi ve ailesinin tıbbi geçmişi ve ayrıntılı bir nörolojik muayene ile sağlanır.

Bu her şeyden önce bir muayeneyi içerir: 

• Gözler ve görme fonksiyonu 
• Kas gerginliği, kas gücü ve uzuvların refleksleri 
• Yürüyüş ve koordinasyon 
• Dokunma, ağrı, konum ve sıcaklık algısı gibi vücudun tüm duyusal işlevleri 

Diğer ilgili araştırmalar

Bu testlerin sonuçları MS'i işaret ediyorsa bunu genellikle beyin ve üst omuriliğin manyetik rezonans tomografisi (MRT) takip eder. Bu, en bilgilendirici araştırma yöntemi olarak kabul edilir.

Beyin ve omuriliği çevreleyen sıvı olan beyin omurilik sıvısının (BOS) incelenmesi de önemlidir. Merkezi sinir sistemi iltihabının çeşitli belirtileri bulunabilir.

Sıvı lomber ponksiyon yoluyla elde edilir. Doktor, beldeki lomber bölgede bulunan spinal kanaldan örnek almak için içi boş bir iğne kullanır.

Sinir yollarındaki olası iletim bozuklukları uyarılmış potansiyeller ile tespit edilir. Bunlar, örneğin görme yolunu test etmek için kullanılabilecek elektriksel ölçümlerdir. Görme yolu, elektrik sinyallerini gözdeki retinadan beyindeki görsel kortekse ileten sinir yoludur.

Hipertiroidizm, hipotiroidizm veya tip 2 diyabet gibi benzer semptomları olan diğer durumları ekarte etmek için de yararlı olabilir.  

Multipl skleroz (MS) hastalığının şu anda tedavisi yoktur. Ancak belirli önlemlerle iyi şekilde kontrol altına alınabilir.

Mevcut tüm önlemlerin amacı şunlardır: 

• Hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak 
• Semptomları hafifletmek 
• Kısıtlamaları geciktirmek 

Mevcut terapi seçenekleri üç kategoriye ayrılabilir: 

• Atak tedavisi: Akut atakların tedavisi 
• Sürekli tedavi: Hastalığın ilerlemesinin önlenmesi
• Semptomatik tedavi: Semptomların tedavisi

Atak tedavisi

Bir atağı tedavi ederken, doktorlar antienflamatuar glukokortikosteroidler, genellikle metilprednizolon kullanır. Hasta birkaç gün boyunca damar yoluyla bu aktif maddeden yüksek dozda alır.

Böyle bir kortizon iğnesi tedavisi semptomları yeterince hafifletmeye yetmezse başka bir kortizon iğnesi yapılabilir. Nadiren tablet formunda düşük doz metilprednizolon ile "oral faz-out" kullanılır.

Bu da istenen terapötik başarıyı sağlamazsa plazma ayrıştırma veya immün adsorpsiyon şeklinde "kan saflaştırma" mümkündür. Bu yöntemle, yanlışlıkla dokuya saldıran ve zarar veren antikorlar kandan uzaklaştırılabilir.

Sürekli tedavi

Artık bu amaç için birçok etkili immünosupresan mevcuttur. Bunlar bağışıklık sistemini etkileyen veya baskılayan ilaçlardır.

Bunlar farklı derecelerde işe yarar ve farklı yan etkilere sahiptir. Bu nedenle, ilaç seçimi hastalığın seyrine ve ciddiyetine bağlıdır.

Ataklar halinde seyir durumunda, cilt altına veya kas içine enjekte edilen preparatlar (ör. interferonlar, glatiramer asetat) onlarca yıldır kullanılmaktadır. Yeni ilaçlar tablet şeklinde de mevcuttur (örneğin teriflunomid, dimetil fumarat, kladribin, diroksimelfumarat, fingolimod, ozanimod, siponimod ve ponesimod). Kısmen, bu ilaçlar hastalığın sekonder progresif seyrinde de kullanılabilir.

Damar yoluyla uygulanması gereken ilaçlar da kullanılabilir; örneğin natalizumab, ocrelizumab ve alemtuzumab.

Primer progresif seyirli hastalar için şu ana kadar sadece tek bir ilaç, ocrelizumab onaylanmıştır. Ancak doktorlar istisnai durumlarda başka etken maddeler de kullanabilir.

Semptomatik terapi

Bu, ilgili şikayetlere, bozukluklara ve engellere bağlıdır. Hastalar arasında büyük farklılıklar olduğu için semptomatik tedavi de kişiye özel olarak uyarlanır.

Hastalığın seyri sırasında gelişebilecek yaygın kısıtlamalar arasında bitkinlik ve yorgunluk, yürüme güçlüğü, spastisite ve mesane sorunları yer alır.  

En yaygın MS semptomlarından biri olan yorgunluk, örneğin fizyoterapi ve orta düzeyde fiziksel egzersiz ile tedavi edilebilir.

Genel olarak fizyoterapi ve ergoterapi semptomatik tedavinin önemli bileşenleridir. Felç, koordinasyon bozuklukları, spastisite, yürüme ve denge bozuklukları için kullanılır ve genellikle önleyici olarak kullanılır.

Ek ilaçlar spastisiteye ve buna bağlı yürüme bozukluğuna karşı yardımcı olabilir.

Konuşma veya yutma bozuklukları konuşma terapisi gerektirir. 

Multipl skleroz (MS) gibi kronik bir hastalıkla yaşamak kolay değildir: Kişi, hastalığın kalıcı olduğunu kabul etmeli ve bununla ve bunun sonucunda ortaya çıkan engellerle başa çıkmayı öğrenmelidir.

İlerleyen hastalık ve bunun sonucunda ortaya çıkan kısıtlamalar nedeniyle MS'li birçok kişinin yaşam kalitesi bozulmaktadır.

Örneğin sürekli yorgunsanız veya yürüyemiyorsanız ve bu nedenle artık işinizi veya hobilerinizi sürdüremiyorsanız bu genellikle çok stresli bir durum yaratır. 

Etkilenen kişilerle fikir alışverişi

MS'li pek çok kişi, MS'li diğer kişiler ve yakınları ile yaptıkları bilgi alışverişinden yeni bir güç elde edebilir. Kendi kendine yardım grupları, sorunlar ve zorluklar hakkında konuşmak ve hastalıkla uyumlu yaşamaya yönelik stratejiler bulma olanağı sunar.

Nationale Kontakt- und Informationsstelle zur Anregung und Unterstützung von Selbsthilfegruppen (NAKOS) (Kendi kendine yardım grupları için teşvik ve destek ulusal iletişim ve bilgilendirme noktaları) web sitesindeki bilgi bankası üzerinden uygun kendi kendine yardım seçeneklerini bulabilirsiniz.

Hareketli olun ve sağlıklı beslenin

Tüm kısıtlamalara rağmen MS'li kişilerin mümkün olduğunca aktif ve sağlıklı bir yaşam sürmeleri tavsiye edilir. Düzenli fiziksel aktivite ve dengeli beslenme genel olarak kendinizi daha iyi hissetmenize yardımcı olabilir.

Sigarayı bırakın ve stresten uzak durun

Sigara içmek MS'in ilerlemesine katkıda bulunduğundan, sigarayı bırakmak ve gerekirse bırakma tedavisi görmek önemlidir. 

Psikolojik stresin de hastalığın seyri üzerinde olumsuz bir etkisi olduğu görülmektedir. Bu nedenle, mümkünse bundan kaçınılmalıdır. Düzenli dinlenme ve rahatlama aşamalarının yanı sıra kişinin kendi dayanıklılığına dikkat etmesi de yardımcı olabilir.

Kontrol muayenelerinden yararlanın

Buna ek olarak, gelişebilecek eşlik eden hastalıkların zamanında tedavi edilebilmesi için aile hekiminin muayenehanesinde ve nörologla düzenli kontrollere gitmek önemlidir.

Çünkü aşırı kilo, yüksek tansiyon, tip 1 diyabet ve yüksek kolesterol seviyelerinin MS'te gelişen bozuklukları daha da kötüleştirdiği görülmektedir. 

MS hakkında, özellikle de teşhis ve tedavi hakkında ayrıntılı bilgi, Alman Nöroloji Derneği'nin (DGN) (Deutsche Gesellschaft für Neurologie e.V.) ve Alman Beyin Vakfı'nın (DHS) (Deutsche Hirnstiftung e.V.) "Hastalar için Multipl Skleroz Kılavuzu"nda bulunabilir. 

Sıkça sorulan soruların yanıtlarını Alman Multipl Skleroz Derneği'nin (Deutsche Multiple Sklerose Gesellschaft Bundesverband e.V.) web sitesinde okuyabilirsiniz.