Konuşma terapisi (dil terapisi)

Fizyoterapi ve ergoterapi gibi konuşma terapisi de destekleyici sağlık hizmetleri olarak adlandırılan tedavilerden biridir. Konuşma terapistleri ses, dil, konuşma ve yutma bozukluklarıyla ilgilenir.
Bu bozukluklar arasında hem ses kısıklığı gibi hafif şikayetler hem de örneğin beyindeki hasarlardan kaynaklanabilen ciddi bozukluklar yer alır. Bu tür hasarlar diğer sorunların yanı sıra konuşma kaybına veya ciddi yutma güçlüklerine yol açabilir.

Konuşmaya veya dile yönelik konuşma terapisi tedavisinin amacı iletişim becerilerini yeniden kazanmak veya geliştirmektir. Bu amaçla çok çeşitli yöntemler kullanılabilir. Konuşmayı tamamen normal hale getirmek her zaman mümkün değildir. Konuşma terapisi tedavisi semptomlarla başa çıkma yöntemlerini de kapsar. Bazen belirli iletişim yardımcıları da faydalı olabilir. Bunları nasıl kullanacağınızı konuşma terapisi tedavisinde öğrenebilirsiniz.

Konuşma terapisi kapsamındaki ses terapisi konuşma veya şarkı söyleme sırasındaki ses fonksiyonuyla ilgilidir. Eğer ses bir ameliyat sonrasında bozulduysa ses terapisinin amacı sesin yeniden eski haline getirilmesi olabilir. Bazen de ses organını daha sağlıklı kullanmayı öğrenmek hedeflenebilir.

Yutma bozuklukları tedavisinin amacı güvenli ve ideal olarak bağımsız gıda alımını sağlamaktır. Bozukluğa neden olan hastalığa bağlı olarak terapi aynı zamanda püre haline getirilmiş gıdalar veya tüp yoluyla beslenme gibi yöntemlerle diyetinizi ayarlamayı da içerir.

Konuşma terapisi; konuşma terapistleri, akademik konuşma terapistleri ve patolinguistlerin yanı sıra nefes alma, konuşma ve ses öğretmenleri gibi çeşitli profesyonel gruplar tarafından uygulanmaktadır. Bu metinde kullanılan genel terim, her zaman tüm profesyonelleri kapsayan "konuşma terapisti"dir.

Çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde dil, konuşma, ses ve yutma bozuklukları ortaya çıkabilmektedir. Sebepler çok çeşitlidir. Dudak, çene ve damak bozuklukları gibi doğuştan gelen hastalıklardan dil gelişimi bozukluklarına, işitme bozuklukları veya kekemeliğe, Parkinson veya demans gibi hastalıklara, kaza veya felç kaynaklı sorunlara kadar uzanır. Konuşma terapisi tedavisi hem doğuştan gelen hem sonradan edinilen birçok soruna yardımcı olabilir.

Dil bozuklukları

Dil gelişim bozukluğu olan çocuklar çoğu zaman diğer çocuklara göre daha geç konuşmaya başlar ve kelime dağarcıklarını çok yavaş genişletir. Bazıları kelimeleri doğru telaffuz etmekte veya cümle kurmakta zorluk çeker. 

Dil gelişimi sorunları bazen belirlenebilen herhangi bir sebep olmadan bazen de başka bir hastalık nedeniyle ortaya çıkar. Bu tür hastalıklar arasında işitme bozuklukları ile dudak, çene ve damaktaki yarıkların yanı sıra genetik hastalıklar yer alabilir. Örneğin bir kaza veya oksijen eksikliğinden kaynaklanan beyin hasarı da çocukların dil gelişimini etkileyebilir.

Çocuklardaki dil bozuklukları öğrenmeyi, zihinsel sağlığı ve sosyal etkileşimi etkileyebilir. Bu nedenle konuşma terapisi tedavisinin zamanında yapılması dil bozukluğu olan çocuklar için çok önemlidir. Bu sayede çocuklar uzun vadede mümkün olduğunca gelişebilir ve hayata katılabilir.

Yetişkinlerde dil bozuklukları genellikle beyin hastalıklarından kaynaklanır. Dil bozuklukları örneğin felç sonrası, ciddi kafa yaralanması sonrası veya demans nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu durumda kişi cümleleri artık doğru anlayamayabilir veya kendi kendine cümle kuramayabilir. Bu durum bazen anlama, konuşma, okuma ve yazmada dilsel becerilerin tamamen kaybolmasına veya bu becerilerin kısmen kötüleşmesine yol açabilir. Bu duruma "afazi" denir.

Konuşma bozuklukları

Konuşma bozukluklarında konuşmak için gereken hareket dizileri bozulur. Bu durumda örneğin belirsiz, yavaş veya akıcı olmayan şekilde konuşabilirsiniz.

En bilinen konuşma bozuklukları arasında "pelteklik" ve "kekemelik" yer alır. Çocuklarda konuşma bozuklukları çoğunlukla dil öğrenme sürecinin bir parçasıdır ve tanımlanabilir bir nedeni yoktur. Ancak dişlerin veya çenenin yanlış hizalanması, ağızdaki kas zayıflığı, damakta şekil bozuklukları gibi bazı değişiklikler de konuşma bozukluklarına yol açabilir.

Edinilmiş konuşma bozuklukları genellikle beyinde meydana gelen hasardan, örneğin bir kaza veya felçten kaynaklanır. Bu durumda konuşma hareketlerinin planlanması veya yürütülmesi bozulur. Telaffuzda geveleme ve yavaşlama meydana gelir. Ayrıca nefes alma ve ses yüksekliği sorunlarının yanı sıra konuşurken nefessiz kalma gibi sorunlar yaşanabilir. Damak kaslarının felç olması durumunda genizden konuşma (ses tınısında değişiklik) meydana gelebilir. 

Ses bozuklukları

Ses bozukluğunuz varsa sesiniz kalıcı olarak değişir. Ses bozuklukları, örneğin sesin tonundaki değişiklik, ses kısıklığı veya nefessiz kalma ve konuşma sırasında daha çabuk yorulma ile kendini gösterir.

Ses bozukluklarının çok farklı sebepleri vardır. Genellikle ses bozuklukları, örneğin öğretmenlerde sesin çok fazla zorlandığı durumlarda ortaya çıkar. Bu tür stresler örneğin ses teli nodüllerine neden olabilir. Hormonal bozuklukların yanı sıra gırtlak veya damak hastalıkları da ses bozukluklarına neden olabilir. Psikolojik etkiler de sesi etkileyebilir.

Yutma bozuklukları

Yutma bozukluğunuz varsa yiyecek veya sıvıları ağzınızdan midenize doğru şekilde iletemezsiniz. Örneğin, yutkunma sırasında düğümlenme veya baskı hissi, sık yutkunma veya yiyeceğin ağza gelmesi hissi olabilir.

Yutma bozukluklarının da birçok farklı nedeni olabilir. Örneğin felç sonrasında, boyun bölgesine yapılan operasyonlardan sonra veya multipl skleroz veya Parkinson hastalığı gibi sinir sistemi hastalıklarında ortaya çıkabilir. Bazen doğuştan da olabilir.

Yutma bozuklukları yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir ve yetersiz gıda alımına ve dehidrasyona yol açabilir. Boğaza sıklıkla bir şey takılması da zatürreye yol açabilir.

Konuşma terapisi tedavisi sırasında kullanılabilecek birçok farklı yöntem vardır. Her bir vaka için hangi yöntemlerin uygun olduğu büyük ölçüde farklılık gösterir ve diğer faktörlerin yanı sıra semptomlara, eşlik eden hastalıklara, yaşa ve bireysel tedavi hedeflerine bağlıdır. Gerekirse yakınlar ve çevre de terapiye dahil edilir.

Konuşma terapisinin amacı iletişim yeteneğini geliştirmek, sürdürmek veya eski haline getirmektir.
Bunun için dili anlama, kelime dağarcığı oluşturma, kelime hatırlama eğitimi, dil bilgisi ve dil kullanımı egzersizleri yapılabilir. Ayrıca günlük yaşamda alternatif iletişim yolları da öğrenilebilir ve çalışılabilir. İşaretler, semboller veya örneğin dil tahtaları veya dil bilgisayarları gibi teknik yardım araçları vardır.

Konuşma terapisinde örneğin daha yüksek sesle ve daha net konuşma çalışılabilir. Ayrıca konuşmak için gereken kasların hareketini de eğitebilirsiniz. Bu kaslar dil, dudaklar, yanaklar, yumuşak damak ve diyaframdır. Bazen nefes almayı, duruşu veya konuşma hızını etkilemek için egzersizler de yapılabilir.

Ses terapisi sırasında örneğin özel ses egzersizleri yapabilir, nefes ve doğru telaffuz üzerine çalışabilirsiniz. Duruş ve vücut gerginliğinin iyileştirilmesi de ses terapisinin bir parçası olabilir.
Gırtlağın çıkarılması gerektiyse yemek borusu kullanılarak yeni bir ses üzerinde çalışılabilir. Ses protezi sahibi olan veya ses yerine elektronik konuşma yardımcısı kullanmak isteyen kişiler tedavi sırasında bu cihazın nasıl doğru şekilde kullanılacağı konusunda pratik yapabilir.

Yutma terapisinin amacı güvenli gıda alımını sağlamaktır. Bu sayede yutkunmadan kaynaklanan zatürre gibi sorunların önlenmesi amaçlanmaktadır. Örneğin nefes alma, duruş ve yutkunma için gereken kaslar arasındaki etkileşim üzerinde çalışılabilir. Yutma bozukluğu her zaman tamamen çözülemeyebilir. Bu durumda bazen yiyecek alımının ayarlanması gerekir. Bu ayarlama sonucunda örneğin belirli yiyeceklerden kaçınmanız veya bunları belirli bir şekilde hazırlamanız gerekebilir. Bazen tüple beslenmek de gerekli olabilir. Konuşma terapistleri de bu konuda tavsiyelerde bulunabilir.

Konuşma terapisi tedavisine ihtiyacınız varsa doktor veya diş hekimi bunun için reçete yazabilir. Ardından sorumlu sağlık sigortası şirketi genellikle terapi masraflarını karşılar.

Örneğin tekrar çalışma hayatına katılabilmek için konuşma terapisi önlemlerine ihtiyacınız varsa konuşma terapisi aynı zamanda rehabilitasyonun bir parçası da olabilir. Bu durumda terapi rehabilitasyon kliniğinde veya muayenehanede yapılabilir.

Çocuklar bazen erken müdahalenin bir parçası olarak da konuşma terapisi alabilir. Gelişimsel engelli çocuklar için erken müdahale bir seçenektir. Erken müdahaleyi başlatmak için genellikle çocuk doktorunun muayenehanesi ilk temas noktasıdır.

Konuşma terapisi tedavisi nasıl ilerler?

Konuşma terapisi tedavisi genellikle terapistle yapılan ilk görüşmeyle başlar. Daha sonra tedavinin hedefleri belirlenir ve tedavi planlanır. Planlamada hastanın tanısı ve semptomlarının yanı sıra yetenekleri ve istekleri de dikkate alınır. Çocuk ve ergenlerin ya da ileri düzeyde iletişim bozukluğu olan yetişkin hastaların yakınları da tedavi sürecine dahil edilebilmektedir.

Daha sonra asıl tedavi başlayabilir. Bir tedavi seansı genellikle 30 ila 60 dakika sürer. Konuşma terapisi tedavisi genellikle belirli bir süre boyunca gerçekleşen birden fazla tedavi randevusundan oluşur. Bazı durumlarda grup halinde tedavi de iyi bir seçenek olabilir.

Terapinin başarısı, tedavi süresince sürekli olarak kontrol edilir. Böylece gerekirse tedavi planı ayarlanabilir. Konuşma terapisi tedavisinin başarılı olması için randevular arasında evde bireysel olarak pratik yapmak önemlidir.

Çocuklara yönelik konuşma terapisi tedavisi yaşa göre uyarlanır ve genellikle oyun odaklı olarak tasarlanır. Çocuklarda tedavinin başarılı olması için ebeveyn desteği özellikle önemlidir.

Terapinin reçete edilmesi, masrafların sağlık sigortası tarafından karşılanmasının ön şartıdır. Federal Ortak Komitenin (G-BA) destekleyici sağlık hizmetleri kılavuzu tam olarak hangi maliyetlerin karşılandığını belirler. 

Ancak, yasal sağlık sigortası olanların katkı payı ödemesi gerekmektedir. Konuşma terapisinde maliyetlerin yüzde 10'unun katkı payı olarak ödenmesi gerekmektedir. Buna reçete başına 10 euro eklenir. Çocuklar ve 18 yaşın altındaki gençler katkı payından muaftır.

Özel sigortası olanlar için farklı düzenlemeler geçerlidir. Konuşma terapisi masraflarının özel sağlık sigortası tarafından karşılanıp karşılanmayacağı ve ne ölçüde karşılanacağı, yaptırılan sigorta planına bağlıdır.

Konuşma terapisi rehabilitasyonun bir parçasıysa sağlık sigortası masrafları karşılamayabilir. Rehabilitasyonun amacına veya nedenine bağlı olarak emeklilik sigortası veya kaza sigortası da sorumlu olabilir. Rehabilitasyona başvurma hakkında daha fazla bilgi için "Tıbbi rehabilitasyon" makalemize bakın.

Konuşma terapisi reçetesinin tam şartları hakkında daha fazla bilgiyi Destekleyici sağlık hizmetleri makalemizde bulabilirsiniz.

Konuşma terapisi tedavileri örneğin şu yerlerde sunulabilir:

• Konuşma terapisi muayenehaneleri
• Hastaneler ve rehabilitasyon klinikleri
• Erken müdahale merkezleri
• Sosyal pediatri merkezleri
• Konuşma terapisi anaokulları gibi özel eğitim kurumları
• Özel eğitim okulları

Tıbbi açıdan gerekliyse konuşma terapisi tedavisi istisnai durumlarda ev ziyareti olarak da reçete edilebilir. Entegrasyon statüsündeki çocuklar gerekirse gittikleri tesiste de konuşma terapisi alabilir.

Ulusal Yasal Sağlık Sigortası Fonları Birliğinin destekleyici sağlık hizmeti sağlayıcılarının listesi de aynı zamanda konuşma terapisi muayenehanelerine genel bir bakış sunmaktadır.

Ayrıca Alman Federal Akademik Konuşma Terapisi ve Logopedi Birliğinin terapist rehberini ve Alman Federal Konuşma Terapisi Birliğinin konuşma terapisti aramasını kullanarak konuşma terapisi muayenehanelerini arayabilirsiniz. Bu kaynaklarda belirli tedavi odaklarına veya dillere göre de filtreleme yapmak da mümkündür.