Engelliler için sağlık hizmetleri

Engelli bireylerin sıklıkla tıbbi bakımda dikkate alınması gereken, engellilikle ilgili özel ihtiyaçları vardır. Bunlar engelliliğe bağlı olarak büyük farklılıklar gösterir. Örneğin, tekerlekli sandalyeye ihtiyaç duyan kişiler için doktor muayenehanesine engelsiz erişim şarttır. Sağır kişiler ise muayenehaneye ulaşmakta zorluk çekmez ancak doktorun kendisini anlayabilmesi için işaret dili tercümanına ihtiyaç duyabilir.

Özellikle ağır engelli veya birden fazla engeli olan kişilerin düzenli tıbbi bakıma ihtiyacı olabilir. Tedaviye çoğu zaman farklı disiplinler ve birden fazla terapist dahil olur. Mümkün olan en iyi bakımı sağlamak için tedavi eden hekimler arasında iyi bir koordinasyon gereklidir.

Zihinsel engelli bazı kişilerin iletişim kurmada özel ilgiye ihtiyacı vardır. Tam olarak hangi semptomları yaşadıklarını tıbbi personele iletmeleri zor olabilir. İyi bir tıbbi bakımın sağlanabilmesi için uzmanların çokça zamana ve empatiye ihtiyacı vardır. Ancak zaman baskısının yoğun olduğu muayenehanelerde uygun şekilde tasarlanmış tedaviler çoğu zaman sunulamaz. Muayenehane personeli çoğu zaman engelli bireylerin ihtiyaçlarına uygun şekilde yanıt vermek için gerekli bilgi ve deneyimden yoksundur. Ayrıca, çekinceler ve korkular, engelli bireylere bakım veren muayenehane personelinin bunalmış hissetmesine yol açabilir.

Aşağıda engelli bireylerin sağlık hizmetlerine ilişkin hangi haklara sahip olduklarını, hangi bakım hizmetlerinin halihazırda mevcut olduğunu ve etkilenen kişilerin veya yakınlarının mümkün olan en iyi tıbbi tedavi için neler yapabileceklerini öğreneceksiniz.

Alman Devleti, BM Engelli Hakları Sözleşmesi'ni imzaladı. Bu sözleşmeyi imzalayarak herkesin -mevcut herhangi bir engele bakılmaksızın- sağlık hizmetlerine eşit erişimini garanti altına almayı taahhüt etti.
Almanya'da, engelli bireylerin sağlık konusunda dezavantajlı olmamasını sağlamak için tasarlanmış bir dizi yasa, kılavuz ve yönetmelik bulunmaktadır. Yasal düzenlemeler örneğin Sosyal Kanun'da (ör. SGB IX) yer almaktadır. Ayrıca tüm hastalar için geçerli olan temel hasta hakları da bulunmaktadır. Bu hakların bir kısmı Alman Medeni Kanunu'nda (BGB) yer almaktadır. Ancak günlük hayatta erişilebilirliğe ilişkin düzenlemelere çoğu zaman uyulmamakta, bu da engelli bireyler için çeşitli zorluklar ortaya çıkarmaktadır. 

Hasta hakları hakkında en önemli bilgileri, Hamburg Sosyal Refah Ofisi'nin "Hasta Olarak Haklarınız" broşüründe sade bir dille bulabilirsiniz. 

Patientenbeauftragter.de web sitesi de hasta olarak haklarınız hakkında bilgi sunar. Burada ayrıca "Hasta Hakları Rehberi" broşürüne de ulaşabilirsiniz.

Tıbbi açıklamalarla ilgili hangi haklara sahibim?

Aşıdan kapsamlı muayeneye veya ameliyata kadar tüm tıbbi müdahalelerden önce doktorların hastayı önceden bilgilendirmeleri ve açıklama yapmaları gerekir. Bu durum bilişsel engelli hastalar için de geçerlidir. 

Doktorlar prosedürleri, riskleri ve iyileşme şanslarını, karşı tarafın anlayabileceği bir şekilde açıklamalıdır. Kişi rıza verme yetisinde olmasa ve dolayısıyla yasal bir vasisi bulunsa bile, hekimler tıbbi müdahalenin temel koşullarını kişiye anlaşılır bir şekilde açıklamak zorundadır. 

Doktorların örneğin, temel içerikleri kolay anlaşılır bir dille açıklaması ve yardımcı araçlar kullanması (destekli iletişim) buna dahildir. Engelliliğe bağlı ihtiyaçlara göre sembol kartları, jestler veya teknik iletişim araçları (örneğin Talker) bu tür yardımcı ekipmanlar arasında yer alır.

İşitme engelli kişilerin doktor muayenesi sırasında işaret dili tercümanına ihtiyaç duymaları halinde, masraflar genellikle sağlık sigortası şirketi tarafından karşılanır. Ancak bu durum yalnızca Almanca konuşan işaret dili tercümanları için geçerlidir. Gerekli durumlarda, işaret dili tercümanı ihtiyacı mümkün olan en kısa sürede sağlık sigortası şirketinize yazılı olarak bildirilmelidir. Bunu takiben genellikle sağlık sigortanızın masrafları karşılayacağına dair bir onay alırsınız. Hastanede tedavi süresince masrafları hastanenin kendisi karşılar.

Alman Sağırlar Derneği'nin broşüründe, işitme engelli hastaların doktora giderken dikkat etmesi önerilen çeşitli ipuçları yer alıyor.

Karar alırken her zaman göz önünde bulundurulması gereken temel bir hak vardır: beden bütünlüğüne saygı. Dolayısıyla her birey, tedavi veya muayene olmak isteyip istemediğine kendi karar verebilir. Bir yasal vasi tedaviye onay verse bile doktor hastanın isteklerini kolayca yok sayamaz. Bu hak özellikle ciddi operasyonlar için geçerli olsa da rutin tedaviler (örneğin diş hekimi muayenesi) için de aynı durum geçerlidir.

Herkes doktorunu özgürce seçme hakkına sahiptir. Yasa gereği sağlık hizmetlerinin engellilere uygun binalarda sunulması gerekir. Ancak yapı yönetmelikleri yalnızca yeni muayenehanelere yönelik gereklilikler sunuyor. Bu gereklilikler mevcut muayenehaneler için geçerli değil. Bu nedenle birçok doktor muayenehanesinde erişim hâlâ zor veya engelli kişiler için yeterli donanım bulunmuyor. Örneğin, yürüme zorluğu çeken kişiler için asansörler veya görme engelli kişiler için dokunsal yönlendirme sistemleri bazen bulunmuyor.

Doktor aramamızı kullanarak bulunduğunuz bölgede engelli bireylerin erişimine uygun tıbbi ve psikoterapi kliniklerini bulabilirsiniz. Arama esnasında, hangi erişilebilirlik kriterlerinin sizin için önemli olduğunu seçebilirsiniz.

Yasal Sağlık Sigortası Hekimleri Derneği'nin hasta hizmetleri, yasal sağlık sigortası olanlar için uzman doktorlarla randevu ayarlar. Buraya 116 117 numaralı telefondan ulaşabilir ve muayenehanelerin erişilebilirliği konusunda da bilgi alabilirsiniz. Sevk belgenizdeki sevk kodunu kullanarak ayrıca e-posta yoluyla da randevu talebinde bulunabilirsiniz: https://www.eterminservice.de/terminservice

Doktor muayenehanesine ulaşım masrafları karşılanır mı?

Uzun mesafeler ve engellilere uygun olmayan toplu taşıma araçları birçok engelli bireyin doktora gitmesini zorlaştırıyor. Bazı durumlarda sağlık sigortası şirketleri, yasal sigortası olan kişilerin tıbbi tesislere ve muayenehanelere olan ulaşım masraflarını karşılar. Ancak bu, belirli koşullar altında mümkündür: Örneğin, belirli bir bakım derecesine sahip olan veya ağır engelli kimlik kartında "aG" (aşırı hareket engelli), "Bl" (kör) veya "H" (yardıma muhtaç) sembolleri bulunan kişilere ayakta tedaviye ulaşım reçete edilebilir. Bunun için genellikle tedavi eden hekimin reçetesi gerekir.

Ulaşım masraflarının hangi durumlarda karşılandığı ve ön onayın ne zaman gerekli olduğu hakkında daha detaylı bilgi için "Ulaşım masrafları" başlıklı makalemizi inceleyin.

Bilişsel engelli veya ağır çoklu engelli kişilerin özel ihtiyaçlarını daha iyi karşılamak amacıyla, Engelli Yetişkinler Tıbbi Merkezleri (MZEB) adı verilen kuruluşlar bulunmaktadır. Bu uzmanlaşmış bakım biçiminin yasal dayanağı, etkilenen hastalara özel ihtiyaçlarına göre tıbbi bakım sağlanabilmesi amacıyla 2015 yılında oluşturulmuştur.

MZEB'lerde uzmanlık alanları farklı olan, özel olarak eğitim almış uzmanlar bir arada çalışmaktadır. Bu sayede farklı tedavilerin koordinasyonu sağlanabilmektedir. Ayrıca engelli bireylerin tedavisindeki özel gereksinimler burada daha iyi ele alınabilir.

Örneğin, engelliliğin türüne bağlı olarak iletişim yeteneği bozulabilir ve bu durumda özel yardımcı ekipmanlara veya özel iletişim yaklaşımına ihtiyaç duyulabilir. MZEB'deki personel bu tür özel ihtiyaçlara cevap verecek şekilde eğitilmiştir. MZEB alanları büyük ölçüde engelsizdir.

MZEB'de kimler tedavi görebilir?

MZEB'ler yalnızca bilişsel engelli veya ağır engelli olup uygun tıbbi bakımı başka şekilde alamayan yetişkinlere yöneliktir. 

MZEB'de tedavi görmek için belirli şartların karşılanması gerekir:

• Reşit olmanız gerekir.
• Engellilik derecesinin en az 70 olması gerekir.
• Ağır engelli kişinin kimlik kartına göre hareket kabiliyeti kısıtlılığı (G), istisnai yürüme engelliliği (aG), yardıma muhtaçlık (H), körlük (Bl) veya sağırlık (Gl) bulunması gerekir.

Bazı MZEB'lerin bunlara ek olarak kendi kabul kriterleri de bulunmaktadır. Bunlar genellikle ilgili MZEB'in web sitesinde bulunabilir.

MZEB'de tedavi görebilmeniz için bir doktor muayenehanesinden sevk almanız gerekir. MZEB'lerde tedavi masrafları sağlık sigortası şirketi tarafından karşılanmaktadır.

Almanya'daki MZEB'lere ilişkin genel bir bakış, Bundesarbeitsgemeinschaft für medizinische Behandlungszentren für Erwachsene mit Behinderung e. V (Engelli Yetişkinler İçin Tıbbi Tedavi Merkezleri Federal Birliği) (BAG MZEB) web sitesinde bulunabilir.

Engelli çocuk ve gençler için ne gibi özel hizmetler bulunur?

Engelli veya kronik hastalığı olan çocuk ve gençler sosyal pediatri merkezlerinde (SPZ) tedavi edilebilir. SPZ'de, çocuk ve gençlerin özel ihtiyaçları konusunda uzmanlaşmış çeşitli doktor ve terapistler birlikte çalışır. Uzman kadro ebeveynleri veya bakım veren diğer kişileri tedaviye dahil etmek üzere özel olarak eğitilmiştir.

Sosyal pediatri merkezlerinin dizini Deutsche Gesellschaft für Sozialpädiatrie und Jugendmedizin e.V. (Alman Sosyal Pediatri ve Ergenlik Tıbbı Derneği) web sitesinde mevcuttur.

Engellilik nedeniyle ağız sağlığına kendisi iyi bakamayan kişilerin ek diş hizmetlerini sağlık sigortası şirketleri karşılar. Bunlara özel ağız hijyeni konsültasyonları veya ek diş taşı temizliği de dahildir. Bu önlemler diş hastalıklarının önlenmesini amaçlar. Engelli kişi diş hekimine kendisi gidemiyorsa ek diş hizmetleri evde veya bir bakım tesisinde de gerçekleştirilebilir.

Ancak günlük yaşamda engellilikle ilgili bazı ihtiyaçları olan kişilerin uygun tedaviyi alması zor olabilir.

Bazı diş hekimliği muayenehaneleri, engelli bireylerin bakımı için gerekli donanıma sahiptir. Uygun muayenehaneleri Bundeszahnärztekammer (Alman Diş Hekimleri Birliği) web sitesinde arayabilirsiniz.

Alman Diş Hekimleri Birliği web sitesinde ayrıca, engelli bireylerde diş bakımı ve ağız sağlığı konusunda bakım verenlere kapsamlı bilgiler sunan ağız hijyeni el kitabını da bulabilirsiniz.

Ağız ve diş konusuyla ilgili bilgileri kolay dilde Special Olympics Deutschland e.V. web sitesinde bulabilirsiniz.

Engellilik nedeniyle kısıtlamalar ortaya çıktığında çeşitli destekleyici sağlık hizmetleri ve yardımcı ekipmanlar sağlık hizmetlerinin önemli bir parçası olabilir.

Destekleyici sağlık hizmetleri

Destekleyici sağlık hizmetleri, özel eğitimli terapistler tarafından uygulanan tedavilerdir. Destekleyici sağlık hizmetleri arasında fizyoterapi, konuşma terapisi ve ergoterapi yer alır.

Engelli bireyler bu tür tedavilere çoğu zaman daha uzun süreli, hatta kalıcı olarak ihtiyaç duyar. Bu durumda belirli koşullar için basitleştirilmiş bir onay prosedürü vardır. Bu durumda tedaviyi yapan hekimler, örneğin tek bir reçeteyle toplam 12 hafta boyunca gerekli tedavileri reçete edebilirler. Hafta başına kişinin ihtiyacına göre gerekli olan sayıda tedavi reçete edilebilir. 

Uzun vadeli destekleyici sağlık hizmetleri gereksinimlerinin onayı hakkında daha fazla bilgi Gemeinsamer Bundesausschuss'un (Federal Ortak Komite) (G-BA) hasta bilgilerinde bulunabilir. 

Yardımcı ekipmanlar

Yardımcı ekipmanlara örnek olarak tekerlekli sandalyeler, protezler ve işitme cihazları verilebilir. Yardımcı ekipmanlar arasında sembol kartları ve teknik iletişim yardımcıları gibi iletişim yardımcıları da yer alır. Bu tür ürünlerin maliyetleri yasal sağlık sigortası tarafından tamamen veya kısmen karşılanabilmektedir. Yardımcı ekipmanların masraflarının sağlık sigortası şirketi tarafından karşılanabilmesi için öncelikle bu ekipmanların doktor tarafından reçete edilmesi gerekir. Reçeteyle birlikte, yasal sağlık sigortası şirketine yardımcı ekipmanın maliyetinin karşılanması için yazılı başvuruda bulunulması gerekir. Yardımcı ekipmanlara başvuru hakkında daha fazla bilgi "Yardımcı ekipmanlar" başlıklı yazıda bulunabilir.

Engelli olmanız nedeniyle özel ihtiyaçlarınız varsa doktor ziyaretiniz için iyi bir hazırlık yapmanız faydalı olabilir. Örneğin, belirli bir doktorun muayenehanesini ilk kez ziyaret ediyorsanız siz veya destek veren bir kişi öncesinde muayenehaneyi arayabilir veya bir e-posta yazabilir. Bu şekilde, muayenehane personelini herhangi bir özel ihtiyacınız olup olmadığı konusunda önceden bilgilendirebilir ve muayenehanedeki koşulların ne olduğunu sorabilirsiniz. Yanınızda bir refakatçi getirecekseniz bunu da önceden muayenehane personeline bildirebilirsiniz.

Engelli veya engelsiz tüm bireyler için faydalı olabilecek, doktora muayenesine hazırlanmaya yönelik birkaç genel ipucu da bulunmaktadır:

• Siz veya refakatçiniz, doktorunuzla ne konuşmak istediğinizi ve ziyaretten ne beklediğinizi önceden düşünmelisiniz. Doktorunuza gitmenizin nedenini not edin. Bu sayede konuyu pratikte daha kolay anlatabilirsiniz.
• Soruları önceden siz yazın veya refakatçinizden yazmasını isteyin. Bu, randevu sırasında soruları hatırlamanızı kolaylaştıracaktır.
• Bulgu raporları, doktor notları ve diğer tıbbi belgeler elektronik hasta dosyasında (ePA) saklanabilir. Böylece, tedavi eden doktor bunlara doğrudan erişebilir.
• Bilgilerin ePA'da saklanmasını istemiyorsanız: Gerekli tüm belgeleri yanınızda getirin (örneğin bulgular, doktor notları, laboratuvar sonuçları, aşı kaydı, ilaç planı).

Doktor ziyaretinize nasıl hazırlanacağınız hakkında daha fazla bilgiyi "Doktor ziyareti: Nasıl hazırlanabilirsiniz" başlıklı yazıda bulabilirsiniz.

"Engeli veya Kronik Hastalığı Olan Kadınlar ve Kızlar" ağı, jinekoloğa gitme konusunda ipuçları içeren bir bilgi kitapçığı yayınlamıştır. Bilgi kitapçığı günlük dilde ve kolay dilde sunulmuştur.

Hastanede kalmak çoğu insan için ayrı bir yüktür. Engelli olmanız hastanede kalmayı daha da zorlaştırabilir. Bilişsel engelli kişiler için alışılmadık durumlar özellikle zorlayıcı olabilir. Bu durumda bazen korku geliştirebilir veya tedaviye direnç gösterebilirler. İyi bir hazırlık, planlı hastane yatışları sırasında durumun hafifletilmesine yardımcı olabilir. 

Hastaneye yatış öncesinde hasta, yakınları veya bakım verenler ile sorumlu hastane personeli arasında ortak bir görüşme yapılmalıdır. Ön görüşme sırasında, konuyla ilgili herkes soru sorabilir ve cevaplayabilir: Hasta ve yakınları ne beklemeleri gerektiğini öğrenir. Hastane personeli beslenme, ilaçlar, yardımcı ekipmanlar veya özel davranışlar ve ihtiyaçlar hakkında sorular sorabilir. Hastane personelinin yatışınız için iyi bir şekilde hazırlık yapabilmesi için ilgili tüm bilgileri yazılı olarak özetleyip ön görüşmeye getirmenizi öneririz. Hastanede yatış planlanıyorsa aile hekimi sevk belgesinde tedavinin özelliklerini açıklamalıdır. Gerekirse bunu muayenehanede de dile getirin.

Planlanmamış bir hastaneye yatışa hazırlıklı olmak için önemli bilgi ve belgeleri (örneğin tıbbi vasiyet, doktor raporları) içeren bir klasör hazırlayabilirsiniz. Bunlar her zaman güncel olmalı ve evde hazır bulundurulmalıdır. Elektronik hasta dosyası (ePA) da bu konuda yardımcı olur: Kendi sağlığınızla ilgili tüm önemli bilgiler dijital olarak burada saklanabilir. Ayrıca hastalar, tedavi eden hekimler açısından önemli olabilecek bilgilerini de ePA'da saklayabilir.

Hastaneye yatış planlamasına ilişkin kontrol listesi, Bavyera Eyalet Hükümeti tarafından yayımlanan "Engelli Kişiler Hastanede" broşürünün 13. sayfasından itibaren bulunabilir.

Hastane için kolay dilde açıklanmış bavul hazırlama listesi Rechts der Isar Üniversite Hastanesi'nin web sitesinde mevcuttur. 

Engelli bireyler hastaneye refakatçi götürebilir mi?

Bazen kişiler, engelliliklerinden dolayı hastanede güvenilir bir bakıcının desteğine ihtiyaç duyarlar. Böyle durumlarda belli koşullar altında yanınızda refakatçi götürebilirsiniz. Bu kişi sizinle birlikte hastaneye alınır ve orada kaldığınız süre boyunca yanınızda kalabilir. Refakatin tıbbi açıdan gerekli olması veya engelliliğe bağlı ihtiyaçların bunu gerektirmesi ön şarttır.

Engellilikle ilgili ihtiyaç genellikle şu engelli kişiler için söz konusudur:

• Normalde günlük yaşamda güvenilir bir bakıcının eşliği ve desteğine ihtiyaç duyan kişiler
• Yalnızca belirli durumlarda, örneğin hastaneye yatmanın özel stresinden dolayı desteğe ihtiyaç duyan kişiler

Aşağıdaki durumlarda refakatçiye tıbbi ihtiyaç duyulabilir:

• Engelli bir kişi, refakatçisi olmadan hastanede kalmayı reddederse
• Hastane personelinin talimatları yalnızca refakatçinin yardımıyla takip edilebiliyorsa
• Terapiye refakatçinin de dahil edilmesi gerekiyorsa

Tıbbi gereklilik mümkünse hastaneye yatış sırasında tedavi eden hekim tarafından önceden belgelendirilmelidir. Ayrıca refakatçi istendiği mutlaka hastaneye önceden bildirilmelidir. 

Refakatçi hastanede kalması nedeniyle gelir kaybı yaşarsa sağlık sigortası şirketinden hastalık parası alabilir. Ancak bu durum yalnızca her iki tarafın da yasal olarak sigortalı olması ve refakatçinin entegrasyon yardımı alması durumunda geçerlidir. Bu durumda hastalık parası alabilmek için refakatçinin sağlık sigortası şirketine başvuruda bulunması gerekir. Bunun için hastaneden yatışının tıbbi nedenlerle zorunlu olduğunu belirten bir belge alınması gerekir.

Hukuki dayanak Hastane Refakat Yönetmeliği'nde düzenlenmiştir. Kassenärztliche Bundesvereinigung (Ulusal Yasal Sağlık Sigortası Hekimleri Birliği) daha fazla bilgi sunmaktadır.

Hastaneden taburcu olmaya nasıl hazırlanabilirsiniz?

Hastaneden taburcu olma durumu da mümkün olduğunca erken planlanmalıdır. Bazı durumlarda daha fazla konaklama ve bakımın netleştirilmesi gerekebilir. Ayrıca ayakta tedavinin de planlanması gerekmektedir.

Taburcu olmaya hazırlanmaya ilişkin bir kontrol listesi, Bavyera Eyalet Hükümeti tarafından yayımlanan "Engelli Kişiler Hastanede" broşürünün 21. sayfasından itibaren bulunabilir.

Bilişsel engelli bireyler için güvenilir bilginin kolay anlaşılabilir bir biçimde sunulması özellikle önemlidir. Artık internette hastalıklar veya diğer sağlık konuları hakkında kolay dilde bilgi bulabileceğiniz çeşitli yerler var: 

Special Olympics Deutschland e.V. derneği, web sitesinde çeşitli konularda sağlık bilgilerini kolay bir dilde sunmaktadır. Ayrıca kolay bir dilde sağlık hizmetlerine ilişkin genel bir bakışı da burada bulabilirsiniz.

Kolay dilde sağlık bilgilerine Lebenshilfe web sitesinden ve Bavyera Sağlık, Bakım ve Önleme Eyalet Bakanlığı'nın sayfalarından da ulaşabilirsiniz.

Tamamlayıcı Bağımsız Katılım Danışmanlık Hizmeti (EUTB), engeli ve kronik hastalığı olan kişilere çok çeşitli konularda danışmanlık hizmeti sunmaktadır. EUTB web sitesinde yer alan arama fonksiyonunu kullanarak tüm danışmanlık hizmetlerine ulaşabilirsiniz.

"Engellilikle Yaşamak" konusuna ilişkin tavsiyelere Federal Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı'nın internet portalı üzerinden de ulaşılabilir. Burada ayrıca bir danışma telefonu da bulunur. 

Federal Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı (BMAS) ayrıca işitme engelli ve sağır bireyler için işaret diliyle telefon hizmeti sunuyor. Emeklilik, kaza veya işsizlik sigortası, asgari ücret ve temel sigorta gibi bakanlık konularıyla ilgili sorularınıza ilişkin bilgileri burada bulabilirsiniz. 

Federal Sağlık Bakanlığı (BMG) da işaret diliyle telefon hizmeti sunuyor. Örneğin sağlık veya bakım sigortasıyla ilgili ya da sağlık önlemleriyle ilgili sorularınız varsa onlara başvurabilirsiniz.

Caritas, Diakonie ve Lebenshilfe danışma merkezleri de danışmanlık ve yardım hizmeti sunuyor.