Otizm

Otizm terimi, çeşitli semptomlara sahip bir dizi gelişimsel bozukluğu kapsar. Bu nedenle doktorlar otizm spektrum bozukluklarından bahsetme eğilimindedir.

Bu bozukluklar, insanların sosyal olarak nasıl etkileşime girdiğini anlamada ve bir durumda kendini uygun şekilde ifade etmede ve uygun olarak davranmada zorluklarla karakterize edilir. Otizmli insanlar bu nedenle genellikle erken yaşlardan itibaren kişiler arası ilişkiler kurma ve sürdürmede sorunlar yaşarlar. Bu hem ailede hem de okulda veya daha sonra iş hayatında da geçerlidir.

Otizmin tipik özellikleri de sıklıkla tekrarlayan (kalıplara özgü) davranışlar ve son derece kısıtlı, tek yönlü ilgi alanlarıdır. Otizmli kişilerin yaklaşık yarısı aynı zamanda zihinsel (bilişsel) geriliğe sahip veya zihinsel engellidir.

Aşağıdaki otizm spektrum bozuklukları biçimleri arasında bir ayrım yapılır:

• Kanner sendromu olarak da adlandırılan erken çocukluk otizmi
• Atipik otizm
• Asperger sendromu

Erken çocukluk otizmi

Bu formda, otizm spektrum bozukluklarının tüm temel semptomları mevcuttur: jestler, yüz ifadeleri ve dil yoluyla sosyal etkileşim ve iletişim bozulur. Davranış, tekrarlayan kalıplar ve dar ilgi alanları tarafından şekillendirilir. Tüm bu anormallikler üç yaşından önce ortaya çıkar. Erken çocukluk otizmi normal zeka ile ilişkilendirildiğinde, yüksek işlevli otizm olarak adlandırılır.

Atipik otizm

Bu form, temel semptomların yalnızca bir kısmının üç yaşından önce ortaya çıkması veya tüm temel semptomların yalnızca üç yaşından sonra ortaya çıkmasıyla belirlenir.

Asperger sendromu

Asperger sendromu, diğer otizm spektrum bozukluklarından farklıdır, çünkü genellikle dil veya bilişsel gelişimde gelişimsel bozukluk veya gecikmeler yoktur. Anaokulu çağından itibaren, sosyal etkileşimde ve tekrarlayan kalıplarla (stereotipik davranış) davranışlarda giderek daha fazla anormallik vardır.

Yukarıdaki kategorilerin hiçbirine uymayan otistik özelliklere sahip gelişimsel bozukluklar, otizm spektrumundaki diğer yaygın gelişimsel bozukluklar olarak gruplandırılır.

Otizm üç temel semptomla karakterizedir:

• Sosyal etkileşimde sorunlar
• İletişim ve dil ile ilgili zorluklar
• Tekrarlayan (basmakalıp) davranış kalıpları

Bozulmuş sosyal etkileşim

Otizm spektrum bozukluğu olan kişiler, arkadaşlık gibi kişiler arası ilişkileri anlamakta, oluşturmakta ve sürdürmekte zorlanırlar. Bu sadece yabancılarla değil, aynı zamanda aile üyeleri gibi yakın insanlarla da geçerlidir.

Bozulmuş iletişim

Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar genellikle gecikmiş ve değişmiş dil gelişimi gösterir. Örneğin monoton bir tonda konuşurlar ve ironi gibi dilsel nüansları anlamazlar.

Tekrarlayan davranışlar

Otizm spektrum bozukluğu olan kişiler, tekrarlayan aktivitelerle ritüelleştirilmiş günlük rutinleri sürdürür. Genellikle değişikliklere hassas tepki verirler.

Bahsedilen semptomlara ek olarak, otizm spektrum bozukluğu olan kişiler bir dizi eşlik eden anormallik yaşayabilir. Bunlar da kendi kişisel semptomları ve bozuklukları ile ilişkilidir.

En yaygın eşlikçiler şunlardır:

• Motor beceri bozuklukları
• Zihinsel gerilik ve zihinsel engellilik
• Anksiyete bozuklukları, fobiler, DEHB, depresyon veya obsesif-kompulsif bozukluk gibi zihinsel bozukluklar
• Epilepsi gibi nörolojik bozukluklar
• Beslenme sorunları (dengesiz beslenme alışkanlıkları), bağırsak sorunları, uyku bozuklukları, görme ve işitme bozuklukları gibi fonksiyonel bozukluklar

Özel yetenekler

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı insanlar, matematik ve aritmetik, hafızada tutma veya bir enstrüman öğrenme ve çalma gibi belirli bir alanda özel becerilere sahiptir. Buna "savant sendromu" denir. Zeka ortalama olabileceği gibi ortalamanın üstünde veya altında da olabilir.

Otizmin kesin nedenleri henüz netlik kazanmamıştır. Bununla birlikte, otizm spektrum bozukluğu geliştirme riskini artırdığı bilinen bazı faktörler vardır.

Genetik, yani kalıtsal faktörler, anne-babanın daha önceki bazı hastalıkları ve hamilelik sırasındaki bazı olaylar otizm spektrum bozukluğu geliştirme riskini artırır.

Kalıtsal faktörler

Otizm için birçok genetik risk faktörü bilinmektedir. Bunlar genlerden çocuğa geçer ya da annenin yumurta hücresinin ya da babanın sperm hücresinin olgunlaşma sürecinde ortaya çıkar. Ebeveynlerin gebe kalma yaşının daha yüksek olması da bir rol oynuyor gibi görünmektedir. Kalıtsal faktörlerin otizm spektrum bozukluklarının gelişimi üzerindeki etkisinin şu anda ikiz ve aile çalışmalarına dayanarak yüzde 40 ila 80 olduğu tahmin edilmektedir.

Ebeveynlerin önceki hastalıkları

Ebeveynlerin (özellikle annenin) bazı hastalıkları da otizme yol açar. Bunlar öncelikle epilepsi gibi sinir sistemi hastalıklarını, psikiyatrik hastalıkları ve tip 1 diyabet ve sedef hastalığı gibi bazı metabolik ve otoimmün hastalıkları içerir.

Hamilelik sırasındaki etkiler

Hamilelik sırasında otizm spektrum bozuklukları geliştirme riskini artırabilecek bilinen faktörler vardır. Bu, özellikle kızamıkçık virüsleri ile bir enfeksiyonu içerir. Ancak depresyon ve epilepsiyi tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçlar da otizmi teşvik edebilir.

Dünya çapındaki insanların tahmini yüzde 1 ila 1,5'i otizm spektrum bozukluğuna sahiptir. Erkeklerin otizm spektrum bozukluğu geliştirme olasılığı kızlara göre iki ila üç kat daha fazladır.

Otizm spektrum bozukluklarına yönelik tarama, temel olarak tipik otizm belirtilerinin gözlemlenmesine dayanır. Bu, her şeyden önce, çocuğun göz teması ve jestlerle temasının az olmasını veya hiç olmamasını içerir. Sonuç olarak, bir otizm spektrum bozukluğunu bebeklerde saptamak daha büyük çocuklara göre çok daha zordur. Bu, her şeyden önce Asperger sendromu için geçerlidir, çünkü ritüelleştirilmiş davranış gibi tipik anormallikler bebeklik döneminde ortaya çıkmaz.

Ebeveynler tarafından günlük yaşamda, kreşlerde ve daha sonra okulda yapılan günlük gözlemlere ek olarak, U-muayeneleri olarak adlandırılan tıbbi kontroller, otizm spektrum bozukluklarına yönelik taramada çok önemlidir.

"U6" tarama muayenesi sırasında 10. ile 12. aylar arasında gelişimsel anormallikler gösteren çocuklar, 16-18 ay arasında bu anormallikler açısından tekrar muayene edilmelidir.

Otizmin tipik gelişimsel anormallikleri şunları içerir:

• Çocuk ve iletişim kurulacak kişi arasında çok az veya hiç göz teması olmaması
• Konuşulduğunda az tepki vermek ya da hiç tepki vermemek
• Önceden edinilmiş iletişim becerilerinin azalması veya kaybı

Çocuk büyüdükçe, ebeveynlere göstermek için nesne getirmemek gibi başka kriterler eklenir. Yaşa özgü oyunlara ilgisizlik de bir gösterge olabilir.

Okula başlama muayenesi, otizme özgü davranışsal anormallikleri erken bir aşamada saptamak için ek bir olanak sunar. Eğitimciler ve öğretmenler için özel eğitim, otizm spektrum bozukluklarının erkenden belirlenmesine ve yanlış teşhisin önlenmesine yardımcı olabilir.

Bir otizm spektrum bozukluğunun hedefe yönelik bir şekilde tedavi edilebilmesi için mümkün olan en kısa sürede tanınması ve doğru teşhis edilmesi önemlidir.

Ebeveynler veya doktorlar ilk anormallikleri fark ederse, özel testler (taramalar) yapılabilir. Otizm için belirli risk faktörleri varsa tarama da yararlı olabilir. Bunlar, örneğin hamilelik sırasında bir viral enfeksiyon veya daha büyük bir kardeşte bir otizm spektrum bozukluğunu içerir.

Otizm spektrum bozukluğu şüphesi doğrulanırsa kapsamlı bir psikolojik ve tıbbi teşhis yapılır. Örneğin çocuk doktorları bu amaçla çocuk ve ergen psikiyatristleri ile birlikte çalışır. Doktorlar ilk olarak çocukların ve gençlerin davranışlarını gözlemler ve otizmle ilgili semptomları kaydeder. Ayrıca çocuğun veya gencin o anda aile içinde, arkadaşlar arasında, okulda veya işte nasıl davrandığı da dikkate alınır.

Hastanın geçmişinin kapsamlı bir araştırması da aynı derecede önemlidir: Doktorlar ve psikiyatristler ayrıca akrabaları ve öğretmenleri veya eğitimcileri de sürece dahil ederler.

Örneğin işitme veya görme bozukluklarının olup olmadığını belirlemek için fizik muayene yapılır. Laboratuvar ve görüntüleme tetkiklerinin yanı sıra sinir sisteminin gelişimi ve işlevinin incelenebildiği nörolojik muayeneler de vardır.

Bu testlerin amacı sadece bir otizm spektrum bozukluğunu teşhis etmek veya ekarte etmek değildir. Ayrıca mevcut olabilecek eşlik eden hastalıkları kaydetmeye ve sınıflandırmaya da hizmet ederler.

Otizm Spektrum Bozuklukları, yaşamı bir bütün olarak etkileyen gelişimsel bozukluklardır. Bu genellikle otizmli insanlar ve aileleri için çok üzücüdür.

Terapötik önlemlerin ana amacı, konuşma sorunları ve diğer insanlarla ilişkilerde zorluklar gibi sınırlamaları azaltmaktır. Burada, daha kendi iradesine bağlı olan mutlu bir yaşam sürmeyi mümkün kılmak amaçlanmaktadır. Bunun ne ölçüde başarılı olduğu, büyük ölçüde otizmin biçimine, bireysel özelliklere ve tedavinin başladığı zamana bağlıdır.

Davranışsal önlemler, aşağıdaki amaçlarla tedavinin özünü oluşturur:

• Sosyal ve oyun becerilerini geliştirmek
• İletişim becerilerini geliştirmek
• Uyumluluğu ve öğrenme becerilerini teşvik etmek
• Sorun yaratan davranışları azaltmak

Mevcut otizm spektrum bozukluğunun mümkün olduğunca erken teşhisi ve buna uygun olarak hedefe yönelik bir tedavi, iyi sonuçların alınmasını sağlayabilir. Ebeveynler ve diğer vasiler tedaviye dahil edilmelidir. Bu şekilde, örneğin düşük uyaranlı bir yaşam ortamı ve düzenli yapılar oluşturarak tedavinin başarısına nasıl katkıda bulunabileceklerini öğrenirler.

Teşhiste olduğu gibi, uzun süreli tedavi için de farklı alanlardan uzmanların koordine olarak bir ağ oluşturması önerilir. Bireysel semptomlara bağlı olarak, bunlar örneğin davranış terapisi, konuşma terapisi, uğraşı terapisi, sosyal pedagoji ve çeşitli tıbbi uzmanlık alanlarından uzmanlar olabilir.

Otizm, erken yaşlardan itibaren ortaya çıkan, bireylerin ve yakınlarının günlük yaşamlarını yaşamları boyunca etkileyen gelişimsel bir bozukluktur.

Bozukluğun ne ölçüde etkilediği, otizmin biçimine, mevcut zihinsel bozukluklara ve aynı zamanda belirli yaşam koşullarına ve kişisel çevreye bağlıdır.

Kapsamlı tedavi bazen otizm spektrum bozukluğu olan kişilerin bağımsızlığını ve yaşam kalitesini önemli ölçüde iyileştirebilir. Onlara hayatın çeşitli alanlarındaki istek ve beklentilerini düzenli olarak sormak önemlidir.

Otizmli birçok insan, yaşamları boyunca aile ve diğer bakıcıların desteğine ihtiyaç duyacaktır. Bu nedenle, onlara bakan kişilerin de hem bakım sağlamada hem de kendi ihtiyaçlarını algılamada desteğe ihtiyaçları vardır.

Örneğin nitelikli psikoterapistler özel eğitim kursları sunar: Burada ebeveynler, sürekli olarak kendilerine aşırı yüklenmeden veya kendi hayatlarını ihmal etmeden otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarının gelişimini nasıl destekleyeceklerine dair stratejiler öğrenebilirler.

Kendi kendine yardım grupları, otizm spektrum bozukluğu olan kişilere ve ailelerine bilgi ve tavsiye alma ve kişisel deneyim alışverişinde bulunma fırsatı sunar.

Nationale Kontakt- und Informationsstelle zur Anregung und Unterstützung von Selbsthilfegruppen (NAKOS) (Kendi kendine yardım grupları için teşvik ve destek ulusal iletişim ve bilgilendirme noktaları) web sitesinde bir bilgi bankası üzerinden uygun kendi kendine yardım önerisini bulabilirsiniz.